Τέσσερις δεκαετίες από την κυκλοφορία της, η επική ταινία του Φράνσις Φορντ Κόπολα παρουσιάζεται από κριτικούς κινηματογράφου σαν ένα από τα σημαντικότερα αντιπολεμικά έργα του 20ού αιώνα. Τότε γιατί το Πεντάγωνο τη χρησιμοποιεί για να εμψυχώνει τους στρατιώτες του πριν από μαζικές σφαγές αμάχων;
«Ο Ορσον Γουέλς προσπάθησε να το κάνει και απέτυχε, για εμένα λοιπόν ήταν σαν να κουνάνε ένα κόκκινο πανί μπροστά σε έναν νεαρό ταύρο». Ο σεναριογράφος Τζον Μίλιους εξηγούσε πριν από χρόνια πώς επιχείρησε να μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη στοιχεία από το βιβλίο «Η καρδιά του σκότους» του Τζόζεφ Κόνραντ για να στήσει την περσόνα του συνταγματάρχη (Κουρτζ) στο «Αποκάλυψη Τώρα».
Αν και τα εύσημα για τα σαράντα χρόνια από την κυκλοφορία της ταινίας πηγαίνουν δικαιωματικά στον σκηνοθέτη Φράνσις Φορντ Κόπολα, αρκετοί θα υποστηρίξουν ότι ο Μίλιους είναι ο άνθρωπος που δημιούργησε τη σκοτεινή καρδιά της ταινίας.
Ο Μίλιους αποτελεί ένα από τα πιο αντιδραστικά αλλά και ιδιοφυή στοιχεία στην αμερικανική βιομηχανία του θεάματος. Είναι ένας αποτυχημένος στρατιώτης (το Πεντάγωνο δεν του επέτρεψε να στρατευτεί λόγω του χρόνιου άσθματος), ο οποίος δηλώνει «ακροδεξιός εξτρεμιστής» με άσβεστο μίσος «απέναντι σε κάθε μορφή κρατικής παρέμβασης».
Ο ίδιος είχε ταχθεί υπέρ της πραγματοποίησης ενός πραξικοπήματος στις ΗΠΑ από τον Ντάγκλας ΜακΑρθουρ, τον στρατηγό ο οποίος καθαιρέθηκε όταν επιχείρησε να κλιμακώσει τον πόλεμο της Κορέας δημιουργώντας τις συνθήκες για έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο. «Δεν θα ήταν κακό για τη χώρα -είχε πει ο Μίλιους- εάν ο ΜακΑρθουρ είχε διαβεί τον ποταμό Μισισιπή όπως ο Ιούλιος Καίσαρας διέβη τον Ρουβίκωνα» για να χρίσει τον εαυτό του «αυτοκράτορα Ντάγκλας τον πρώτο».
Αυτό ακριβώς το πνεύμα του Αμερικανού «ήρωα», ο οποίος αμφισβητεί τους ανωτέρους του για να υπηρετήσει καλύτερα τον νόμο, την τάξη και την πατρίδα, διαπνέει τους περισσότερους ήρωες που στήνει ο Μίλιους στη μεγάλη οθόνη – από τον αντιδραστικό Ντέρτι Χάρι μέχρι τον παράφρονα στρατηγό Κουρτζ στο «Αποκάλυψη Τώρα».
Αρκετοί υποστηρίζουν ακόμη και σήμερα ότι ο ρόλος που υποδύθηκε ο Μάρλον Μπράντο στην ταινία στηρίχτηκε στην πραγματική ζωή του στελέχους της CIA, Αντονι Πόσεπνι, γνωστού με το ψευδώνυμο Τόνι Πόε. Ο Πόε εκπαίδευε για χρόνια παραστρατιωτικές ομάδες της CIA –αυτό που αργότερα ονομάστηκε Μεραρχία Ειδικών Επιχειρήσεων– για να πραγματοποιούν δολοφονίες και επιχειρήσεις σαμποτάζ στην ανατολική Ασία.
Λατρεύω τη μυρωδιά των Ναπάλμ το πρωί – Αντισυνταγματάρχης Μπιλ Κίλγκορ, «Αποκάλυψη Τώρα»
Οπως αποκάλυψε το δημόσιο ραδιόφωνο των ΗΠΑ, NPR, ο Πόε έκοβε τα κεφάλια των αντιπάλων του και τα πετούσε με αεροπλάνα σε χωριά που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο ανταρτών για να προκαλεί πανικό στον πληθυσμό. Σε μία περίπτωση μάλιστα έστειλε στην αμερικανική πρεσβεία στο Λάος μια σακούλα με κομμένα αφτιά αντίπαλων στρατιωτών που είχαν δολοφονήσει οι δυνάμεις του στην περιοχή.
Για την ιστορία ο Κόπολα επιμένει ακόμη και σήμερα ότι ο Πόε δεν ήταν η έμπνευση για τον συνταγματάρχη Κουρτζ, χωρίς φυσικά να αρνείται ότι ήθελε να δώσει στον ήρωά του αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά ενός ανθρωπόμορφου τέρατος.
Το ερώτημα όμως είναι αν με την ταινία του δημιούργησε αντιήρωες ή ήρωες.
Εδώ και αρκετά χρόνια είναι γνωστό ότι η περίφημη σκηνή της ταινίας όπου μαχητικά ελικόπτερα των ΗΠΑ πολυβολούν και βομβαρδίζουν άμαχους Βιετναμέζους υπό τους ήχους της όπερας «Βαλκυρία» του Βάγκνερ, χρησιμοποιείται από το Πεντάγωνο για εμψύχωση των στρατιωτών πριν από τη μάχη. Το 2004 μάλιστα, όταν αμερικανικές δυνάμεις εισέβαλαν στη Φαλούτζα σκοτώνοντας τεράστιο αριθμό αμάχων, στρατιωτικά οχήματα Humvee έπαιζαν στη διαπασών το συγκεκριμένο απόσπασμα του Βάγκνερ.
Ο Κόπολα καταδίκασε τη συγκεκριμένη ενέργεια δηλώνοντας ότι η αποσπασματική χρήση τμημάτων της ταινίας αδικεί το τελικό μήνυμά της. Απέναντί του όμως είχε ήδη έναν από τους σημαντικότερους Γάλλους θεωρητικούς του 20ού αιώνα, τον Ζαν Μποντριγιάρ, ο οποίος υποστήριζε ότι το «Αποκάλυψη Τώρα» δεν είναι η αναπαράσταση της φρίκης του πολέμου αλλά ο ίδιος ο πόλεμος.
«Ο Κόπολα -σημειώνει ο Μποντριγιάρ στο βιβλίο του “Ομοιώματα και Προσομοίωση”- κάνει την ταινία του όπως οι Αμερικανοί κάνουν πόλεμο… Χωρίς αίσθηση του μέτρου, με την ίδια υπερβολή στα μέσα που χρησιμοποιούνται, την ίδια τερατώδη ευθύτητα… και την ίδια επιτυχία. Ο πόλεμος σαν περιχαράκωση, σαν τεχνολογική και ψυχεδελική φαντασίωση, ο πόλεμος μετατρέπεται σε μια αλληλουχία από ειδικά εφέ, ο πόλεμος γίνεται ταινία πριν ακόμη κινηματογραφηθεί. […] Οι Αμερικανοί -καταλήγει ο Μπροντριγιάρ- έχασαν τον (πραγματικό) πόλεμο αλλά κέρδισαν αυτόν (της ταινίας). Το “Αποκάλυψη Τώρα” είναι η παγκόσμια νίκη τους. H ισχύς του κινηματογράφου αποδεικνύεται ίση και ανώτερη με αυτήν του στρατιωτικοβιομηχανικού συμπλέγματος, ίση και ανώτερη με την ισχύ του Πενταγώνου και των κυβερνήσεων».
Είναι λοιπόν το έργο του Κόπολα μια αντιπολεμική ταινία που δείχνει τον παραλογισμό του πολέμου ή μήπως η αποθέωση του αμερικανικού μιλιταρισμού;
Ισως αν ο σκηνοθέτης αποδεχόταν ότι ο ήρωάς του στηρίχτηκε στην προσωπικότητα του Τόνι Πόε, θα μπορούσαμε να δώσουμε μια πιο σαφή απάντηση. Θα του λέγαμε ότι ο Πόε, που έκοβε τα κεφάλια και τα αφτιά των αντιπάλων του, παρασημοφορήθηκε για το έργο του από το αμερικανικό κράτος. Και ο συνταγματάρχης Κουρτζ δεν ήταν μια παρέκκλιση ή μια δυσλειτουργία των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων αλλά το πραγματικό πρόσωπο του Αμερικανικού Πενταγώνου.
*Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών – 18/5/2019