Μία από τις σημαντικότερες συνέπειες των κοινών δηλώσεων Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν-Ρωσίας τον Νοέμβριο του 2020 και τον Ιανουάριο του 2021 που τερμάτισαν τον τελευταίο γύρο των συγκρούσεων μεταξύ του Ερεβάν και του Μπακού ήταν η δέσμευση για την επαναλειτουργία των διαδρόμων μεταφορών στην περιοχή του Νοτίου Καυκάσου. Αυτές οι συμφωνίες πυροδότησαν ελπίδες στην Αρμενία ότι θα ήταν σε θέση να τερματίσει την απομόνωσή της και στο Αζερμπαϊτζάν ότι θα μπορούσε να ανοίξει ένα διάδρομο μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της αυτόνομης δημοκρατίας του Ναχτσιβάν. Αλλά η έλλειψη πόρων της Αρμενίας για να ενεργήσει ανεξάρτητα, καθώς και η αντίθεσή της στην κατασκευή οποιουδήποτε διαδρόμου μέσω της επαρχίας Syunik (αναφέρεται από το Αζερμπαϊτζάν ως Zengezur), ώστε να μην πληγεί το ατού που διαθέτει η χώρα ως “γέφυρα” προς το Ιράν, συνδυάστηκε πλήρως με την αδυναμία ή την απροθυμία της Μόσχας να επιβάλει το ζήτημα. Ε αυτή η κατάσταση έχει οδηγήσει σε “πάγωμα” των ελπίδων για πρόοδο στην αποκατάσταση των περισσότερων συμφωνημένων διαδρόμων μεταφοράς. Πράγματι, όπως αναφέρθηκε σε δημοσίευμα της Nezavisimaya Gazeta, αυτές οι ματαιωμένες ελπίδες οδήγησαν σε προτάσεις ότι η έλλειψη προόδου μπορεί να πυροδοτήσει έναν νέο γύρο συγκρούσεων μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν και να αναγκάσει τη Ρωσία να τοποθετήσει ακόμη περισσότερους “ειρηνευτές” για να κρατήσει τις δύο πλευρές χώρια.
Όμως, ενώ έχει σημειωθεί μικρή πρόοδος όσον αφορά την επαναλειτουργία των οδικών και σιδηροδρομικών διαδρόμων στους οποίους αναφέρονται οι προηγούμενες δηλώσεις, μπορεί να παρατηρηθεί σημαντική κίνηση σε ένα άλλο διασυνοριακό έργο: έναν αγωγό φυσικού αερίου μεταξύ Τουρκίας και Ναχτσιβάν. Η συμφωνία για αυτόν τον αγωγό υπογράφηκε από Τούρκους και Αζερμπαϊτζάν αξιωματούχους τον Δεκέμβριο, λίγες εβδομάδες μετά την κήρυξη κατάπαυσης του πυρός στο Καραμπάχ. Και η κατασκευή αναμένεται να ξεκινήσει τον επόμενο μήνα περίπου. Ο αγωγός έχει σχεδιαστεί για να εξαλείψει την απαίτηση του Αζερμπαϊτζάν να προβεί σε ανταλλαγές φυσικού αερίου με το Ιράν για να προμηθεύσει τον δυτικό εξωτερικό του θύλακα. Αλλά υπόσχεται επίσης να επεκτείνει την παρουσία της Τουρκίας στον Νότιο Καύκασο πολύ περισσότερο από ό,τι συνέβαινε εδώ και πάνω από έναν αιώνα. Ως εκ τούτου, αυτό το ενεργειακό έργο έχει τη δυνατότητα να ταρακουνήσει τη γεωπολιτική της περιοχής – προσθέτοντας φόβους στη Ρωσία και το Ιράν για τουρκική προέλαση, ενώ ταυτόχρονα υπογραμμίζει την ετοιμότητα της Τουρκίας να υποστηρίξει με ακόμη πιο πολύ ενθουσιασμένο το Μπακού στην προσπάθεια του τελευταίου για μια πιο άμεση χερσαία διαδρομή μεταξύ του ηπειρωτικού Αζερμπαϊτζάν και του Ναχτσιβάν.
Η συμφωνία που υπέγραψαν Τούρκοι και Αζερμπαϊτζάν αξιωματούχοι στα τέλη του περασμένου έτους προβλέπει την κατασκευή αγωγού φυσικού αερίου 140 χιλιομέτρων μεταξύ της Τουρκικής επαρχίας Ιγντίρ και της Αυτόνομης Δημοκρατίας Ναχτσιβάν του Αζερμπαϊτζάν, από τα οποία τα 85 χιλιόμετρα θα βρίσκονται στην Τουρκία και 65 χιλιόμετρα στο έδαφος του Αζερμπαϊτζάν. Θα περάσει από τα στενά σύνορα μήκους 13 χιλιομέτρων που μοιράζονται οι δύο χώρες, μεταφέροντας 500 εκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου κάθε χρόνο. Τη λειτουργία του αγωγού θα έχουν από κοινού η τουρκική BOTAŞ και ο κρατικός ενεργειακός κολοσσός SOCAR του Αζερμπαϊτζάν. Η προγραμματισμένη ημερομηνία ολοκλήρωσης του έργου είναι το 2022, σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν. Στα μέσα Ιουλίου, Τούρκοι αξιωματούχοι ανακοίνωσαν ότι ολοκλήρωσαν όλες τις απαραίτητες μελέτες και ότι θα ξεκινήσουν την κατασκευή μόλις λάβουν κάποιες απροσδιόριστες “τεχνικές” πληροφορίες από το Αζερμπαϊτζάν.
Όταν ολοκληρωθεί, ο νέος αγωγός θα αντικαταστήσει τη 20ετή συμφωνία μεταξύ του Μπακού και της Τεχεράνης, που υπογράφηκε το 2005, σύμφωνα με την οποία το Ιράν έχει προμηθεύσει φυσικό αέριο στο Ναχτσιβάν του Αζερμπαϊτζάν. Αυτός ο αγωγός φυσικού αερίου θα μειώσει την ιρανική επιρροή στον θύλακα, επεκτείνοντας αυτήν της Τουρκίας, σουνιτών ανταγωνιστών του Ιράν, σε όλη την περιοχή. Ο αγωγός Τουρκίας – Ναχτσιβάν θα δώσει επιπλέον νέα ώθηση σε άλλα τουρκικά σιδηροδρομικά και ενεργειακά έργα που συνδέονται με το Αζερμπαϊτζάν και την Κεντρική Ασία. Μπορεί επίσης να ανανεώσει την επιδίωξη του Μπακού για το άνοιγμα ενός διαδρόμου μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ναχτσιβάν.
Ο τουρκικός αγωγός από Ιγντίρ στο Ναχτσιβάν θα ακολουθήσει τη διαδρομή μιας σιδηροδρομικής γραμμής που συμφώνησαν να χτίσουν το Μπακού και η Άγκυρα τον Ιούνιο του 2018 και της οποίας η τελετή θεμελίωσης πραγματοποιήθηκε νωρίτερα φέτος. Ο συνδυασμός αυτών των δύο συνδέσεων υποδομής θα βοηθήσει σίγουρα το Αζερμπαϊτζάν. Αλλά αν δεν ανοίξει ο διάδρομος στο Syunik, η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν δεν θα επιτύχουν την ευρύτερη πρόοδο που ελπίζουν. Και αυτό το γεγονός είναι πιθανό να οδηγήσει την Τεχεράνη, τη Μόσχα και το Ερεβάν να πατήσουν πόδι σε κάθε απόπειρα αυτού του ξεπαγώματος των οδών μεταφοράς, αν και μια μειοψηφία αναλυτών της Μόσχας υποστηρίζει τώρα ότι η Ρωσία πρέπει να πιέσει να ανοίξει αυτός ο διάδρομος λόγω της περιφερειακής σταθερότητας της οποίας θα επιφέρει στην περιοχή.
Με μια πρώτη ματιά, το Ιράν είναι σίγουρα ο μεγάλος χαμένος ως αποτέλεσμα της κατασκευής του συγκεκριμένου αγωγού φυσικού αερίου. Η ζημία θα ήταν ακόμη μεγαλύτερη σε γεωπολιτικό επίπεδο, όπως και η Αρμενία και η Γεωργία, εάν αυτός ο αγωγός και ο παράλληλος σιδηρόδρομος επεκταθούν στο Αζερμπαϊτζάν. Αλλά είναι λάθος να πιστεύουμε ότι η Τεχεράνη έχει ελλείψεις πόρων, ακόμη και αν πραγματοποιηθούν και τα δύο αυτά έργα διαμετακόμισης. Το Ιράν είχε παραδοσιακά τεράστια επιρροή στο Ναχτσιβάν. Ο πληθυσμός του θύλακα είναι σε μεγαλύτερο βαθμό σιιτικός από αυτόν του Αζερμπαϊτζάν. Σύμφωνα με Ρώσους αναλυτές, η Τεχεράνη έχει εργαστεί σκληρά για να επιρεάσει και να καλλιεργήσει αξιωματούχους στο Ναχτσιβάν. Και, ίσως το πιο σημαντικό, το Ιράν παρέχει το μεγαλύτερο μέρος του πόσιμου νερού για αυτήν την περιοχή.
Ο τουρκικός αγωγός προς το Ναχτσιβάν, μαζί με τον σιδηρόδρομο, αναμφίβολα υπόσχονται να κλονίσουν τις πολιτικές σχέσεις όλων των χωρών του Νοτίου Καυκάσου και των τριών πιο άμεσων εξωτερικών εμπλεκομένων, της Ρωσίας, της Τουρκίας και του Ιράν. Αλλά κανένα από τα δύο έργα δεν θα αλλάξει τα προϋπάρχοντα ενδιαφέροντα των παικτών. Αντ’ αυτού, ο ανταγωνισμός μεταξύ τους θα λάβει νέες μορφές καθώς κάθε χώρα θα προσπαθεί να προωθήσει τα δικά της συμφέροντα και να εμποδίσει την εξάπλωση των άλλων. Τέτοιες μετατοπίσεις θα απαιτήσουν από άλλους που ασχολούνται με τις εξελίξεις στο Νότιο Καύκασο να επικεντρωθούν σε θέματα όπως το νερό, στα οποία είχαν δώσει λιγότερη προσοχή στο παρελθόν.