Στην Ευρώπη ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος , ο αιματηρότερος στην ανθρώπινη ιστορία, τελείωσε το Μάιο του 1945 με την κατάληψη του Βερολίνου από τον Κόκκινο Στρατό και τη συντριβή του ναζισμού. Όμως στην Ελλάδα η ειρήνη άργησε να έρθει παρά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου τον Αύγουστο του 1949. Και για χρόνια, μέχρι  το 1974  η χώρα ζούσε με τη σκιά του «από Βορράν κινδύνου» και τις ψυχώσεις για «εθνικές διεκδικήσεις» στην Αλβανία και τη Βουλγαρία.
Από την άλλη μεριά σε όλη τη διάρκεια  του Εμφυλίου Πολέμου αλλά και τα πρώτα χρόνια μετά από αυτόν  η αλβανική ηγεσία ζούσε με τον φόβο μιας εισβολής του ελληνικού στρατού. Αυτή ήταν και η αιτία που η αλβανική ηγεσία επέτρεψε μόνο για ένα μικρό διάστημα (και αυτό μέχρι να μετακινηθούν στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες) την παραμονή των δυνάμεων του ΔΣΕ που πέρασαν τα σύνορα μετά την ήττα στο Γράμμο (βλ. και κατ’ αντιπαράστασιν συνομιλία ενώπιον του Στάλιν , του Ενβέρ Χότζα με το Νίκο Ζαχαριάδη στην 5η συνέχεια των σημειωμάτων).

 Επιχειρήσεις σαμποτέρ- Ένας συνεχής βαλκανικός « Κόλπος των Χοίρων»

Ήταν μια περίοδος που ομάδες σαμποτέρ εξοπλισμένες από τις βρετανικές και αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες έμπαιναν συνεχώς στη γειτονική χώρα και προσπαθούσαν να ανατρέψουν το καθεστώς,  από το 1945 με την αποτυχημένη οργάνωση ένοπλης εξέγερσης στο Κοπλίκ στα βόρεια της χώρας, έως τα μέσα της δεκαετίας του ‘50.

Σοφοκλής Βενιζέλος

Και αυτός ο φόβος των Αλβανών ηγετών δεν ήταν αστήρικτος. Πολύ περισσότερο που με κάθε ευκαιρία η κυβέρνηση των Αθηνών επανέφερε το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα. Αναφέρουμε  σαν παράδειγμα των σχεδιασμών του ελληνικού Γενικού Επιτελείου την αποκάλυψη του Σοφοκλή Βενιζέλου  αντιπροέδρου της κυβέρνησης το 1949 στον ανταποκριτή του ραδιοφωνικού σταθμού του Λονδίνου:
«…Η ελληνική κυβέρνησις  αντιμετώπισε το ζήτημα να διατάξη τας εθνικάς δυνάμεις να καταδιώξουν τους Έλληνας συμμορίτας εντός του Αλβανικού εδάφους, αλλά τελικώς αποφάσισε να ακολουθήση την συμβουλήν των συμμάχων, οίτινες συνέστησαν , όπως η Ελλάς αποφύγη , έστω έναντι θυσιών, μιαν τοιαύτην ενέργειαν» ( «Το Βήμα» , 8 Σεπτεμβρίου 1949).
Και λίγες μέρες πριν στις 27 Αυγούστου οι εφημερίδες δημοσίευαν την πληροφορία ότι τρεις διπλωμάτες, ο σύμβουλος της πρεσβείας των ΗΠΑ Μάινορ, ο Βρετανός επιτετραμμένος Γκριτζγουαίη και ο Γάλλος πρεσβευτής Ντε Βώ Σαιν- Συρ επισκέφθηκαν «αλληλοδιαδόχως τον υπηρεσιακόν υφυπουργόν Εξωτερικών κ. Πιπινέλην και κατέστησαν αυτόν ενήμερον των εκ των πρωτευουσών των χωρών των πληροφοριών, περί συστάσεως «Επιτροπής Ελευθέρων Αλβανών» ( Σ.Σ: Με την στήριξη τους βεβαίως)  η οποία είχεν σκοπόν την ανατροπήν του κομμουνιστικού καθεστώτος του Ενβέρ Χότζα».

Σάιρους Σουλτσμπέργκερ

Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Κ.Λ. Σουλτσμπέργκερ στις ημερολογιακές του σημειώσεις από το Βελιγράδι στις 28 Φεβρουαρίου 1950 αναφέρει για τη δράση δυο ομάδων σαμποτέρ που συνελήφθησαν στην Αλβανία: «Τον περασμένο Νοέμβριο, οι Βρετανοί αποβίβασαν δυο ομάδες Αλβανούς πράκτορες , που είχαν εκπαιδευτεί στη Μάλτα, στα αλβανικά παράλια. Η κυβέρνηση του Χότζα τους συνέλαβε αμέσως και τους εκτέλεσε. Είχαν οδηγίες να έρθουν σε επαφή με τους ανθρώπους του Γκάνι Μπέη Κρυεζίου, που είχαν μπει στην ανατολική Αλβανία από τη Γιουγκοσλαβία. Ο Πηκ (Σ.Σ.: Σερ Τσαρλς Πηκ, Βρετανός πρεσβευτής στο Βελιγράδι) ειδοποίησε τον Ρόμπερτ Ρήμς , τον Αμερικανό επιτετραμμένο , πως η αποστολή θα εισερχότανε, αλλά ποτέ δεν επιβεβαίωσε πως είχε μπει».
Αξίζει ακόμη να σημειώσουμε πως το 1951 ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ στρατηγός Στυλιανός  Κιτριλάκης υπέβαλε υπόμνημα στο διοικητή των δυνάμεων του ΝΑΤΟ Ντουάιτ Αϊζενχάουερ με το σχέδιο «Αστραπή» για επίθεση κατά της Αλβανίας.

 Κανελλόπουλος: «Δεν υπάρχει το ενδεχόμενο απειλής»

Κι όλα αυτά την ώρα που ακόμη και στελέχη των ελληνικών κυβερνήσεων αναγνώριζαν πως δεν υπήρχε απειλή από την πλευρά της Αλβανίας. Ο Σουλτσμπέργκερ σε ημερολογιακή σημείωση του  στις 16 Δεκεμβρίου 1953 αναφέρεται σε συζήτηση που είχε στο Παρίσι με τον τότε υπουργό Εθνικής άμυνας Παναγιώτη Κανελλόπουλο για το εκκολαπτόμενο στρατιωτικό σύμφωνο Ελλάδας, Γιουγκοσλαβίας και Τουρκίας. Ο Κανελλόπουλος του είπε : «… Η Αλβανία μ’ όλο που έχει κοινά σύνορα τόσο με την Ελλάδα όσο και με τη Γιουγκοσλαβία αφέθηκε εσκεμμένα έξω από το σύμφωνο. Δεν υπάρχει το ενδεχόμενο απειλής από την Αλβανία, ούτε και καμιά δυνατότητα, ακόμα και με ρωσική βοήθεια, μιας επίθεσης από εκείνον τον τομέα…».

 Σχέδια για κατοχή από τον αμερικανικό στρατό

Παναγιώτης Κανελλόπουλος

Δεν υπήρχε απειλή, βεβαίωνε ο Κανελλόπουλος , αυτό όμως δεν εμπόδιζε τους Βρετανούς και Αμερικανούς να σχεδιάζουν ανατροπή του καθεστώτος και κατάληψη της Αλβανίας από δυνάμεις τους. Ο ίδιος ο Κανελλόπουλος σε προγενέστερη συζήτηση που είχε με τον Σουλτσμπέργκερ (28 Απριλίου 1963 στο Παρίσι) του είπε: «… Σε περίπτωση πολέμου δεν θα ενεργηθεί από κοινού ελληνογιουγκοσλαβική επίθεση κατά της Αλβανίας. Μάλλον ελπίζεται ότι μέσα σε δυο ώσαμε εννιά μήνες μπορεί να σκηνοθετηθεί εκεί ένα πραξικόπημα  (εφέτος) που θα διώξει τον Χότζα και θ’ αποσπάσει τη χώρα από τη σοβιετική αγκαλιά.  Συμπεραίνω ότι στην ανάγκη θα χρησιμοποιηθεί αμερικανικός στρατός για να «τηρήσει την τάξη» μετά ένα εγχώριο πραξικόπημα. Οι Έλληνες είναι σύμφωνοι να μην ανακατευτούν, και οι γιουγκοσλάβοι προειδοποιήθηκαν κατά το  μάλλον ή ήττον να κάνουν το ίδιο. Οι γιουγκοσλάβοι είναι φιλύποπτοι…».
Όλα αυτά αναφέρονται γιατί πιστεύουμε ότι όποιος θελήσει να ασχοληθεί με το θέμα των Τσάμηδων και τα όσα έγιναν τα μεταπολεμικά χρόνια και μέχρι τη δεκαετία του ’80 πρέπει να υπολογίζει  και  τους παραπάνω παράγοντες.

Το υπόμνημα στον ΟΗΕ  

To 1947 η Αντιφασιστική Επιτροπή των Τσάμηδων προσφύγων που είχε συγκροτηθεί στην Αλβανία υπέβαλε στην ερευνητική επιτροπή του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών υπόμνημα «για την μεταχείριση της τσάμικης αλβανικής μειονότητας στην Ελλάδα και τις σφαγές τις οποίες υπέστη». Η επιτροπή του ΟΗΕ επισκέφθηκε την περιοχή αλλά δεν κατέληξε σε κάποιο πόρισμα  ή  έστω σε κάποια συμπεράσματα. Κάτι  «φυσιολογικό» για τις συνθήκες της εποχής και με δεδομένη την κυριαρχία  των Ηνωμένων Πολιτειών στον ΟΗΕ. Η αποτυχία της Επιτροπής Ερεύνης των Επεισοδίων στα βόρεια Ελληνικά Σύνορα (Commission of Investigation Concerning Greek Frontier Incidents)  που λειτούργησε στο διάστημα  1946-1947 είναι άκρως διδακτική.
Στο υπόμνημά της η Αντιφασιστική Επιτροπή των Τσάμηδων αφού κάνει αναδρομή στα όσα έγιναν από το 1923 έως το 1941 περνάει  στα χρόνια της κατοχής και αμέσως μετά από αυτήν. Αναφέρεται στη συμμετοχή των Τσάμηδων στο γνωστό 4/15 τάγμα της 8ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ ανεβάζοντας τον αριθμό τους σε 500 ( Σ.Σ: αριθμός που φαίνεται υπερβολικός αφού ελληνικές πηγές για τον ΕΛΑΣ μιλούν για 150 μαχητές στο συγκεκριμένο τάγμα). Επίσης γίνεται αναφορά και σε συγκεκριμένα ονόματα Τσάμηδων μαχητών του ΕΛΑΣ που σκοτώθηκαν σε μάχες με τους Γερμανούς αλλά και τους Αλβανούς «μπαλίστες», τα εθνικιστικά σώματα που είχαν συγκροτηθεί στη γειτονική χώρα στο όνομα της «Μεγάλης Αλβανίας»  και στη συνέχεια πέρασαν στην ανοιχτή συνεργασία με τους Γερμανούς.

 Συνεργασία ΕΔΕΣ και Γερμανών

Η Επιτροπή καταγγέλλει πως το 1944 μετά τη συμφωνία της Καζέρτας και  όσα συμφώνησαν στη συνέχεια οι Σαράφης και Ζέρβας, κι ενώ οι δυνάμεις τους (Σ.Σ:  οι «Τουρκαλαβανοί παρτιζάνοι» όπως πονηρά οι Εγγλέζοι  είχαν επιβάλει να ονομάζεται  στις σχετικές συμφωνίες το 4/15 τάγμα του ΕΛΑΣ, βλ. και 4η συνέχεια των σημειωμάτων)   μετακινήθηκαν βόρεια με διαταγή του Συμμαχικού Στρατηγείου για να χτυπήσουν τους υποχωρούντες Γερμανούς, ο Ναπολέων Ζέρβας βρήκε την ευκαιρία και διέταξε τις σφαγές για να τους εκδιώξει από την περιοχή και μάλιστα σε συνεργασία με τους Γερμανούς. « Ο επικεφαλής των δυνάμεων του Ζέρβα στην περιοχή των Φιλιατών Θεόδωρος Βήτος, αναφέρεται στο υπόμνημα, στις 22 Σεπτεμβρίου 1944, μία μέρα πριν από την είσοδό τους στο Φιλιάτι, συναντήθηκε στο χωριό Φανάρι, τρία χιλιόμετρα από το Φιλιάτι  με τον διοικητή των δυνάμεων των Γερμανών που υποχωρούσαν. Μετά τη συνάντηση και αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών οι υπό τον Βήτο δυνάμεις μπήκαν στο Φιλιάτι». Αυτή η συνεργασία , επέτρεψε, προστίθεται στο υπόμνημα , στις δυνάμεις του Ζέρβα να σκορπίσουν τον τρόμο σε όλη την Τσαμουριά.

Ναπολέων Ζέρβας

Ακόμη η Επιτροπή αναφέρει ότι την περίοδο 1944-1945 εκτελέσθηκαν 2.877 Τσάμηδες (1286 στην Ηγουμενίτσα, στα περίχωρα της 192, στην Παραμυθιά και στα γύρω χωριά 673, στο Μαργαρίτι και στην Πάργα 620) και  66 χωριά και 5.800 σπίτια λεηλατήθηκαν.
Αναφέρουν  ακόμη ότι στις 30 Οκτωβρίου 1944 αντιπροσωπεία  του Αντιφασιστικού Συμβουλίου των Τσάμηδων έστειλε  υπόμνημα στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου αλλά δεν υπήρξε καμία απάντηση. Αντίθετα μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας και την επιστροφή των δυνάμεων του Ζέρβα από την Κέρκυρα (είχαν καταφύγει εκεί μετά την εκδίωξη τους από τον ΕΛΑΣ) τον  Μάρτιο του  1945 έγιναν νέες σφαγές στο Φιλιάτι.
«Είμαστε θύματα του μοναρχικού καθεστώτος που κυβερνά σήμερα την Ελλάδα», σημειώνεται στο υπόμνημα με το οποίο ζητείται:
— Εφαρμογή άμεσων μέτρων για να σταματήσει ο εποικισμός από ξένους της περιοχής τους (« πατρώα γη»).
— Επαναπατρισμός όλων των Τσάμηδων.
— Επανορθώσεις και αποζημιώσεις για τις καταστραφείσες περιουσίες.
— Βοήθεια για να ξαναχτιστούν τα σπίτια τους και οι άλλες ιδιοκτησίες τους.
— Εγγυήσεις προσωπικής ασφαλείας και σεβασμού των πολιτικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων.
Τέλος ζητούσαν την παραπομπή σε δίκη όλων όσοι ήταν υπεύθυνοι ή σχεδίασαν τα εγκλήματα σε βάρος τους.

Ο Χότζα στο Αργυρόκαστρο

Ενβέρ Χότζα

Στις 3 Οκτωβρίου του 1947 ο Ενβέρ Χότζα μίλησε σε συγκέντρωση  στο Αργυρόκαστρο, την πόλη- καρδιά της ελληνικής μειονότητας. Είχε προηγηθεί μια ακόμη αποτυχημένη προσπάθεια εξέγερσης από ομάδες σαμποτέρ υπό την ηγεσία του πρώην βουλευτή Σεφκέτ Μπέγια. Στην ομιλία του  κατηγόρησε  την κυβέρνηση των Αθηνών ότι εγείρει αξιώσεις σε αλβανικά εδάφη με αμερικανική και βρετανική υποκίνηση ενώ έκανε μια μόνο σύντομη  αναφορά στο θέμα των Τσάμηδων συγκρίνοντας την αντιμετώπισή τους από το ελληνικό κράτος σε σχέση με την αντιμετώπιση της ελληνικής μειονότητας από την κυβέρνησή του: «… Οι Έλληνες μοναρχοφασίστες σκαρώνουν συκοφαντίες από τις πιο πρόστυχες , ότι τάχα οι Αλβανοί σκοτώνουν, βασανίζουν, καίνε τη μικρή ελληνική μειονότητα, που ζει στην περιφέρειά μας του Αργυροκάστρου. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο ψέμα απ΄ αυτό.  Ωστόσο οι Έλληνες μοναρχοφασίστες μετράνε τα πράγματα με τη δική τους πήχη και νομίζουν πως εμείς ενεργούμε όπως διέπραξαν αυτοί με τους Αλβανούς της Τσαμουριάς, που τους δεκάτισαν, τους έκαψαν και, τέλος τους διαγούμισαν και τους έδιωξαν. Όχι εσείς το ξέρετε καλύτερα απ’ όλους πως ζούμε εμείς τα αδέρφια μας της ελληνικής μειονότητας που βρίσκεται εδώ. Την ελληνική μειονότητα την έχουμε σαν αδερφή μας…».
Aπό τότε και μέχρι το 1991 η αλβανική κυβέρνηση στις θέσεις της για τις σχέσεις με την Ελλάδα απέφευγε να θέσει θέμα Τσάμηδων. Bεβαίως από την πολιτική του αλβανικού καθεστώτος επί Χότζα δεν έλειπαν οι ιδέες του αλυτρωτισμού, αλλά αυτές αναφέρονταν  στο θέμα του Κοσόβου και μόνο στα μουσεία υπήρχαν αναφορές (και χάρτες)  στα ιλλυρικά φύλλα , προγόνους  των σημερινών Αλβανών  σύμφωνα με την αλβανική ιστοριογραφία , τα οποία  στην αρχαιότητα έφτασαν στην Ήπειρο.
Σε όλες τις τοποθετήσεις της αλβανικής κυβέρνησης μέχρι την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με την Ελλάδα το Μάιο του 1971 αλλά και μετά μέχρι το 1991, δεν τέθηκε θέμα Τσαμουριάς ή αξιώσεων των Τσάμηδων.

 Θέμα Τσαμουριάς μέσω…ΝΑΤΟ!

Αντίθετα θέμα Τσαμουριάς ανακινήθηκε το Μάιο του 1960, μέσω… ΝΑΤΟ! Σε έγγραφο του ιταλικού Γενικού Επιτελείου Άμυνας προς το αρχηγείο του ΝΑΤΟ χαρακτηριζόταν ολόκληρη η περιοχή της Ηπείρου «ως έχουσα αλβανικόν χαρακτήρα». Οι συντάκτες του εγγράφου υποστήριζαν ότι:
— Η πλειοψηφία  του πληθυσμού στις περιοχές της Θεσπρωτίας, των Ιωαννίνων, της Πρέβεζας, της Άρτας και μέρους της Δυτικής Μακεδονίας στην περιοχή της Καστοριάς ήταν σαφώς αλβανική.
— Την Πίνδο κατοικούσαν «Βλαχορουμάνοι» συμπατριώτες των Αλβανών και αφοσιωμένοι στη Ρώμη.
— Η Ελλάδα τορπιλίζει οποιαδήποτε προσπάθεια για συνεννόηση των βαλκανικών χωρών με την επιμονή της να διατηρεί τις αξιώσεις της στη Βόρειο Ήπειρο.

Στην Αθήνα προκλήθηκε σάλος. «Κακοήθης ιταλική έκθεσις προς το ΝΑΤΟ παρουσιάζει την Ήπειρο ως αλβανικήν» ήταν ο χαρακτηριστικός τίτλος του πρωτοσέλιδου ρεπορτάζ της αντιπολιτευόμενης «Ελευθερίας» και «Η ατιμία» ο τίτλος του κυρίου άρθρου της στις 31 Μαΐου 1960. Η αντιπολίτευση κατηγόρησε την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή  ότι έφτασε τη χώρα στο σημείο να την προσβάλουν στενοί σύμμαχοι. Το υπουργείο Εξωτερικών έκανε διάβημα διαμαρτυρίας, η ιταλική κυβέρνηση εξέφρασε τη λύπη της και έκανε λόγο για ένα «τεχνικό έγγραφο» που «περιλαμβάνει πλάνες» και γι’ αυτό  αποσύρθηκε.

Ηλίας Ηλιού

Το θέμα συζητήθηκε και στη Βουλή, όπου ο εκπρόσωπος της ΕΔΑ Ηλίας Ηλιού κατήγγειλε μεταξύ άλλων πως στις ΗΠΑ και τον Καναδά δρουν βουλγαρικά κομιτάτα που ζητούν απόσπαση ελληνικών εδαφών.
Και μια λεπτομέρεια που έχει όμως τη σημασία της. Το θέμα της έκθεσης δεν «έσκασε» σε μια ανύποπτη στιγμή. Αντίθετα βγήκε σε μια στιγμή κατά την οποία στις  σχέσεις Αθηνών – Ρώμης, που ήταν εξαιρετικά φιλικές μέχρι εκείνη την ώρα  εμφανίστηκαν προβλήματα. Ο λόγος; Η ιταλική κυβέρνηση αντιδρούσε στη σύνδεση της Ελλάδας με την ΕΟΚ φοβούμενη ότι τα ελληνικά γεωργικά προϊόντα θα ανταγωνίζονταν τα ιταλικά στις αγορές της Κοινότητας. Κι ακόμη σε μια στιγμή που επικρατούσε μεγάλη ένταση στις σχέσεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ με τη Σοβιετική Ένωση και τους συμμάχους της μετά την κατάρριψη αμερικανικού κατασκοπευτικού αεροσκάφους πάνω από τον σοβιετικό εναέριο χώρο που οδήγησε σε ναυάγιο τη διάσκεψη των ηγετών Μεγάλων Δυνάμεων στο Παρίσι (βλ. και εφημερίδες από 6- 20 Μαΐου 1960).

 Σ. Βενιζέλος – Χρουτσιώφ – Χότζα

Νικίτα Χρουτσιώφ

Λίγες μέρες μετά την «ιταλική κρίση» ο ηγέτης του Κέντρου και πρώην πρωθυπουργός Σοφοκλής Βενιζέλος επισκέπτεται τη Σοβιετική Ένωση. Ο Βενιζέλος γίνεται δεκτός από τον σοβιετικό ηγέτη Νικίτα Χρουτσιώφ στο Σότσι της Κριμαίας. Στη διάρκεια της συζήτησης που κράτησε επάνω από πέντε ώρες ο Βενιζέλος αναφέρθηκε και στο βορειοηπειρωτικό και τόνισε στον Χρουτσιώφ «την ανάγκη όπως η αλβανική κυβέρνησις παραχωρήσει αυτοδιοίκησιν εις το ελληνικόν στοιχείον μέσα εις τα πλαίσια του αλβανικού κράτους υπό μορφήν αυτονομήσεως της περιοχής μέχρις ότου το ζήτημα λυθεί από τους υπουργούς των τεσσάρων δυνάμεων ενώπιον των οποίων εκκρεμεί». Ο Χρουτσιώφ υποσχέθηκε στον Βενιζέλο ότι θα εκθέσει την ελληνική άποψη για τους Έλληνες της Αλβανίας, στον Ενβέρ Χότζα με τον οποίο επρόκειτο να συναντηθεί  στο Βουκουρέστι (Σ.Σ.: Το περιεχόμενο των συνομιλιών εξέθεσε ο Βενιζέλος σε σειρά άρθρων του στο «Βήμα» από τις 26 έως τις 30 Ιουνίου Αναλυτικό ρεπορτάζ για τη συζήτηση αυτή δημοσιεύθηκε και στη «Μακεδονία» στις 19,21 και 22 Ιουνίου. Ο αρχισυντάκτης της εφημερίδας Ι. Ιωαννίδης συνόδευσε τον Βενιζέλο στο ταξίδι του).
Η δημοσιοποίηση της συζήτησης προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση της αλβανικής ηγεσία που είχε ήδη μπει σε τροχιά σύγκρουσης με τους σοβιετικούς.
Ο Ενβέρ Χότζα  ενημερώθηκε για τη συνομιλία Βενιζέλου – Χρουτσιώφ και από τον σοβιετικό πρεσβευτή στα Τίρανα Ιβάνοφ. Οργισμένος απάντησε  στο σοβιετικό διπλωμάτη: «Είπα στον Ιβάνοφ ότι εναντιούμαι στη θέση που πήρε ο Χρουτσιώφ, ότι δεν συμφωνώ καθόλου με την απάντηση που έδωσε στο Βενιζέλο και τη θεωρώ ως απάντηση όχι ενός φίλου της Αλβανίας και καθόλου κατάλληλη για το υψηλό πόστο που κατέχει ο Χρουτσιώφ. Απορρίπτουμε με αποφασιστικότητα και αγανάκτηση την πρόταση του Βενιζέλου. Αυτόν το Βενιζέλο εμείς δεν τον γνωρίζουμε, είπα στον πρεσβευτή Ιβάνοφ, τον πατέρα του όμως τον γνωρίζουμε καλά. Αν η Μόσχα δεν τον γνωρίζει, παρόλο που πρέπει να τον γνωρίζει, εμείς της λέμε ότι αυτός έκαψε χωριά και περιοχές της Νότιας Αλβανίας κι έχει σκοτώσει χιλιάδες Αλβανούς, ήθελε να κάψει και την πόλη του Αργυροκάστρου, οργάνωσε συμμορίες  κι αυτός είναι που από καιρό έριξε την ιδέα της αυτονομίας της «Βορείου Ηπείρου». Δεν επιτρέπουμε σε κανέναν, ας είναι αυτός και ο Χρουτσιώφ, να αμφισβητεί τα σύνορα της χώρας μας».
Και στη σύσκεψη των 81 Κομμουνιστικών Κομμάτων που έγινε το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς στη Μόσχα ο Χότζα είπε απευθυνόμενος στον Χρουτσιώφ: «Εμείς δεν ήμαστε σε αντίθεση να κάνετε πολιτική με το Σοφοκλή Βενιζέλο, όμως με τα σύνορά και τα δίκαιά μας να μην κάνετε πολιτική, γιατί εμείς ούτε το επιτρέψαμε, ούτε το επιτρέπουμε. Και γι’ αυτό δεν ήμαστε εθνικιστές, μα διεθνιστές».
Παρ’ όλα αυτά ο Ενβέρ Χότζα δεν παρέλειπε να τονίζει στις δημόσιες παρεμβάσεις του (όπως στο 4ο Συνέδριο του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας τον Φεβρουάριο του 1961) ότι πρέπει να εξομαλυνθούν οι σχέσεις με την Ελλάδα.

Το πρώτο βήμα

Και το 1962 έγινε το πρώτο βήμα. Στην Κακαβιά παραδόθηκαν στην Ελλάδα Έλληνες πρόσφυγες  που επιθυμούσαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Με την ευκαιρία της παράδοσης οι εκπρόσωποι της ελληνικής κυβέρνησης βολιδοσκόπησαν τους Αλβανούς για μια περαιτέρω συζήτηση στην κατεύθυνση της σύναψης διπλωματικών σχέσεων. Λίγο αργότερα προτάθηκε στην αλβανική κυβέρνηση να πάει στα Τίρανα για συνομιλίες σχετικά με τον επαναπατρισμό και  άλλων προσφύγων αλλά και για τη σύναψη διπλωματικών σχέσεων. Όπως αναφέρει στις ημερολογιακές σημειώσεις του ο Ενβέρ Χότζα : «Εμείς ειδοποιήσαμε τους συντρόφους μας να τους πούνε πως δεν έχουμε καμιά αντίρρηση, να κοπιάσουν».
Ήταν η αρχή μιας πορείας που οδήγησε στις 6 Μαΐου 1971 στην αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών και ένα χρόνο μετά ο Έλληνας πρεσβευτής Καραγιάννης επισκέφθηκε το Αργυρόκαστρο, τους Αγίους Σαράντα και την Αυλώνα.

 Καταγγελία για «προβοκάτσια» του Βελιγραδίου

Τον Ιούνιο του 1981 κι ενώ η Ελλάδα ζει ήδη στον πυρετό των εκλογών που έφεραν το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου στην κυβέρνηση το ζήτημα των Τσάμηδων έρχεται πάλι στην επικαιρότητα, αυτή τη φορά μέσω του επίσημου γιουγκοσλαβικού πρακτορείου TANJUNG. Σύμφωνα με τηλεγράφημα του πρακτορείου «τα Τίρανα , διαμέσου των διπλωματικών αντιπροσωπειών τους στην Ουάσινγκτον και στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη, καθώς και διαμέσου των διαφόρων επιστημονικών και πανεπιστημιακών ιδρυμάτων στις ΗΠΑ, διένειμαν ένα πολιτικό χάρτη της «Μεγάλης Αλβανίας», στον οποίο περιλαμβάνουν και εδάφη της ελληνικής Ηπείρου από την Πρέβεζα ως τη Φλώρινα, συμπεριλαμβάνοντας τις πόλεις Ιωάννινα, Ηγουμενίτσα, Κόνιτσα κ.λπ. που τα ονομάζουν ‘περιοχή της Τσαμουριάς κατεχόμενη από την Ελλάδα’». Το τηλεγράφημα προκάλεσε αντιδράσεις στην Αθήνα. Η βουλευτής του ΚΟΔΗΣΟ Βιργινία Τσουδερού κατέθεσε ερώτηση στον υπουργό Εξωτερικών Κωνσταντίνο Μητσοτάκη ενώ φύλλα της Δεξιάς όπως η «Ακρόπολις» δημοσίευσαν  σχόλια για τον «αλβανικό επεκτατισμό».
Η αλβανική κυβέρνηση έσπευσε να χαρακτηρίσει «ψέμα και συκοφαντία» και «επινόηση των τιτοϊκών» τα όσα αναφέρονταν στο τηλεγράφημα. Στις ημερολογιακές του σημειώσεις ο Χότζα ανέφερε: «…Αυτή η μηχανορραφία της μεγαλοσέρβικης φατρίας και των υπηρεσιών της , που έγινε με βάση μεσαιωνικά σχήματα, είναι από τις πιο βρώμικες, μα και από τις πιο επικίνδυνες. Είναι έργο της γιουγκοσλαβικής μυστικής αστυνομίας, οι πράκτορες της οποίας βρίσκονται και δρουν στις διπλωματικές αντιπροσωπείες της Γιουγκοσλαβίας στην Ουάσινγκτον, στη Νέα Υόρκη και σε άλλες πόλεις. Είναι αυτοί οι πράκτορες (…) που οργάνωσαν μια τέτοια αντιαλβανική και ανθελληνική πρόκληση». Σημείωνε ακόμη πως οι αλβανικές αρχές «ποτέ δεν έκδοσαν κανένα χάρτη για να πουν ότι οι Αλβανοί έχουν εδαφικές διεκδικήσεις στο ελληνικό έδαφος (…) ούτε προβλήθηκαν αξιώσεις από μέρους μας , ούτε ανακινήθηκε ποτέ αυτό το ζήτημα».
Ο Χότζα συνέδεσε το τηλεγράφημα με την αναστάτωση που επικρατούσε εκείνες τις μέρες στο Κόσοβο με συγκρούσεις της αστυνομίας με Αλβανούς διαδηλωτές:  «Έτσι στα καλά καθούμενα, ένα ωραίο πρωί, ύστερα από τα τραγικά γεγονότα  που οι γιουγκοσλάβοι σωβινιστές προκάλεσαν στην Κοσόβα (…) μας έβγαλαν πως εμείς οι Αλβανοί μοιράσαμε τάχα στην Ουάσινγκτον και στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών κάποιον χάρτη , όπου μέσα στα σύνορα της Λαϊκής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Αλβανίας μπάσαμε και την Τσαμουριά! Μεγαλοφυής εφεύρεση της σατανικής γιουγκοσλαβικής αστυνομίας για να χαλάσει την καλή φιλία που υπάρχει ανάμεσα στη σοσιαλιστική Αλβανία και τη δημοκρατική Ελλάδα (…) Συμβουλεύουμε τη σερβική μυστική αστυνομία τη φαντασία της γύρω από τον μεγαλοαλβανικό «σωβινισμό» με τη συνοδεία ασπρόμαυρων ή έγχρωμων χαρτών, να την επεκτείνει και στην Τουρκία, επειδή και εκεί κατοικούν Αλβανοί, γιατί όχι και στην Ιταλία όπου πέντε αιώνες πριν έχουν μεταναστεύσει εκεί αρβανίτες. Συνεπώς και γι’ αυτούς μπορείτε να κάνετε χάρτες και να τους μοιράσετε στους δρόμους των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής ή κάποιας άλλης χώρας…».
Παρά τα εμπόδια, τις αντιδράσεις «σκληρών» εθνικιστικών πυρήνων στην Αθήνα (ποιος δεν θυμάται τις διαδηλώσεις που οργάνωναν οι οργανώσεις  βορειοηπειρωτών υπό τον μητροπολίτη Κονίτσης Σεβαστιανό) οι ελληνοαλβανικές σχέσεις αναπτύσσονταν αργά αλλά σταθερά με αποκορύφωμα την άρση του καθεστώτος του εμπολέμου με την Αλβανία τον Αύγουστο του 1987 με πράξη του υπουργικού Συμβουλίου της κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου.
Βασική βιβλιογραφία
— Γιώργος Μαργαρίτης «Ανεπιθύμητοι συμπατριώτες- Στοιχεία για την καταστροφή των μειονοτήτων της Ελλάδας- Τσάμηδες- Εβραίοι», εκδόσεις Βιβλιόραμα . Η πιο ολοκληρωμένη ιστορική μελέτη για το θέμα των Τσάμηδων.
— Χέρμαν Φρανκ Μάγερ,  «Αιματοβαμμένο Εντελβάις – Η 1^η Ορεινή Μεραρχία, το 22^ο Σώμα  Στρατού και η εγκληματική τους δράση στην Ελλάδα, 1943-1944» τ. Α΄ και Β΄ , εκδόσεις της Εστίας , με πολλά στοιχεία για τη συνεργασία των ενόπλων Τσάμηδων με τις γερμανικές δυνάμεις,  τις συνεννοήσεις του ΕΔΕΣ με το 22^ο Σώμα Στρατού της Βέρμαχτ και τις αναφορές των Βρετανών αξιωματικών συνδέσμων στο στρατηγείο του Ναπολέοντα Ζέρβα.
— Ελευθερία Μαντά, «Οι μουσουλμάνοι Τσάμηδες της Ηπείρου ( 1923-2000), εκδόσεις του ΙΜΧΑ.
— Βασίλης Κραψίτης « Οι μουσουλμάνοι Τσάμηδες της Θεσπρωτίας».
—  Κώστας Ζάβαλης «Πολεμικό Οδοιπορικό ενός αγωνιστή», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» με πολλά στοιχεία για τη συμμετοχή της ελληνικής μειονότητας στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της Αλβανίας.
— «Το ΚΚΕ- Επίσημα κείμενα», τόμοι 5^ος (1940-1945)  και 6^ος    (1945-1949), Σύγχρονη Εποχή.
— Ηλίας Αντωνόπουλος «Αλβανία και Ελληνοαλβανικές σχέσεις 1912-1994, Ωκεανίδα. Δουλειά με την ματιά ενός διπλωμάτη, μέσα στα πλαίσια της επίσημης πολιτικής των Αθηνών, αλλά με πάρα πολλά στοιχεία, ιδιαίτερα για την περίοδο από το τέλος του  Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έως και το 1994. 
— Φοίβος Οικονομίδης « Η Επανάσταση στην Ελλάδα- Το ΚΚΕ και οι ξένοι φίλοι ( Εμφύλιος 1945-1949)», εκδόσεις Λιβάνη.
— Τέσσερα βιβλία του Ενβέρ Χότζα ( «Δυο φίλοι λαοί», « Οι Τιτοϊκοί- Ιστορικές σημειώσεις», « Με τον Στάλιν»,  «Χρουτσιοφικοί») που κυκλοφόρησαν στη χώρα μας τη δεκαετία του ΄80 χαρακτηριστικά για  τις θέσεις του μεταπολεμικού αλβανικού καθεστώτος.
— Τα φύλλα  αθηναϊκών εφημερίδων ( «Ριζοσπάστης» , «Εμπρός», «Ελευθερία»)  του 1945 και 1946  που βρίσκονται εύκολα αν οι χρήστες των υπολογιστών πάνε στην ψηφιακή βιβλιοθήκη της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Το ίδιο ισχύει και για τα φύλλα της «Μακεδονίας» του 1960.
— Κ.Λ. Σουλτσμπέργκερ «Πολιτικά Παρασκήνια της εποχής μας», εκδόσεις . Καραβία- Α. Δημητριάδη ( ημερολογιακές σημειώσεις κυρίως από το 1945 μέχρι το 1954)  με σημαντικές πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή πολιτική ζωή, τα Βαλκάνια, την Ελλάδα , την Αλβανία κ.λπ. 
— Χάγκεν Φλάισερ: « Στέμμα και σβάστικα- Η Ελλάδα της Kατοχής και της Αντίστασης 1941-1944», τ.1και 2, εκδόσεις Παπαζήση, με σημαντικά στοιχεία ( το ίδιο όπως και το βιβλίο του Μάγερ) για τις συνεννοήσεις του Ζέρβα με τους Γερμανούς.
— «Η Ελλάδα ’36-΄39 – Από τη Δικτατορία στον Εμφύλιο» επιμέλεια Χάγκεν Φλάισερ, εκδόσεις Καστανιώτη.
— Σπύρος Λιναρδάτος «Από τον Εμφύλιο στη Χούντα» τ. Α΄, Β΄, Γ΄, εκδόσεις Παπαζήση.
Στο επόμενο (Η΄ ΜΕΡΟΣ): 1991: Η αναζωπύρωση του αλβανικού μεγαλοϊδεατισμού στην «μεταψυχροπολεμική» εποχή.
*Πηγή: imerodromos.gr