ειπωμένα στην πολιτική του κηδεία στις 15.02.2021
από τον Αντώνη Μαούνη
Ο Νίκος Σιαπκίδης που αποχαιρετάμε σήμερα ξεκίνησε την κοινωνική του προσφορά όταν οι περισσότεροι από εμάς της Συσπείρωσης Αριστερών Αρχιτεκτόνων και της Συσπείρωσης Αριστερών Μηχανικών είμασταν αγέννητοι ή που μόλις είχαμε γεννηθεί, δηλαδή γύρω στο 1952.
Τον συναντήσαμε στα μέσα της δεκαετίας του 80. Πρωτόβγαλτοι τότε στο επάγγελμα και τους φορείς των μηχανικών, ιδίως στους αρχιτέκτονες και στο δημόσιο, μόνον οι πιο ενημερωμένοι νοιώθαμε την τιμή, ότι βρισκόμαστε σε κοινή παράταξη, με μια εμβληματική προσωπικότητα. Είχαμε στην παράταξή μας τον διευθυντή της Επιθεώρησης Τέχνης! Το τι όμως σήμαινε αυτό, όπως και πολλά άλλα, θα το καταλαβαίναμε καλύτερα στην πορεία μιας ζωής.
Η Επιθεώρηση Τέχνης
Δεν ήταν μόνον μια αναζήτηση νέων οριζόντων, που στο κάτω – κάτω χαρακτηρίζει οποιοδήποτε περιοδικό τέχνης που εκδίδουν άνθρωποι που σέβονται τον εαυτό τους.
Ήταν ένα πρωτοφανές πείραμα σεβασμού της ετερότητας απόψεων, που προσπαθούσαν να ασκήσουν από κοινού κοινωνική κριτική, όσο και αν οι αντιθέσεις μεταξύ τους είχαν γίνει, από ένα σημείο και ύστερα, αγεφύρωτες.
Ήταν η εναγώνια αναζήτηση ηθικής και υλικής στήριξης ή τουλάχιστον ανοχής, από πολιτικά κέντρα και κομματικά επιτελεία, ουσιαστικά αδιάφορα και μονίμως καχύποπτα απέναντι σε ένα εγχείρημα του οποίου ο στόχος δεν ήταν να τους λιβανίζει.
Το πιο εμφανές από όλα ήταν ότι επρόκειτο για ένα στοίχημα για έναν άλλο πολιτισμό σε συνθήκες μετεμφυλιακές και προδικτατορικές, όταν δηλαδή η δημόσια φροντίδα για τον πολιτισμό αποτελούσε αρμοδιότητα της ασφάλειας και των διωκτικών αρχών.
Η τιμή που αισθανθήκαμε οι κάπως νεότεροι βλέπονταν τον Σιαπκίδη ανάμεσά μας δεν ξεκινούσε κυρίως από επί μέρους προσωπικές του παρεμβάσεις με κείμενα στην Επιθεώρηση Τέχνης αλλά από το κουράγιο του να φέρει εξ ολοκλήρου τη νομική ευθύνη, από την αρχή ως το τέλος, ενός εγχειρήματος με σκληρό ρίσκο, ρίσκο που πληρώθηκε τελικά με το κλείσιμό του στη δικτατορία.
Τα προδικτατορικά Πανελλήνια Αρχιτεκτονικά Συνέδρια
Το κράτημα ενός τέτοιου περιοδικού απαιτούσε ψηλή αίσθηση της κοινωνικής του σημασίας και αφοσίωση, που λίγα περιθώρια άφηναν για άλλου είδους προσωπική, καλλιτεχνική, επιστημονική ή επαγγελματική δραστηριότητα. Έτσι ο Σιαπκίδης, στα μέσα της διαδρομής της Επιθεώρησης Τέχνης, αποφάσισε να παραδώσει σε άλλα μέλη της συντακτικής επιτροπής την υλική και οργανωτική φροντίδα και κράτησε ως το τέλος την νομική ευθύνη της έκδοσης. Τότε ξεκίνησε η συστηματική ενασχόλησή του με την αρχιτεκτονική, όπου η παιδεία και οι σπουδαστικές του επιδόσεις προμήνυαν ένα λαμπρό μέλλον. Και εδώ όμως, το έντονο κοινωνικό του ενδιαφέρον περιόρισε την ενασχόλησή του με την προσωπική επαγγελματική του επίδοση, σε λίγα έργα αρχιτεκτονικού μοντερνισμού. Προτίμησε και πάλι να είναι παρών σε όλα τα συνέδρια του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων, ιδιαίτερα τα μεγάλα και ιστορικά πριν την δικτατορία, αξιοποιώντας την εμπειρία του από την Επιθεώρηση Τέχνης στην διοργάνωσή τους, από την θέση του Γενικού Γραμματέα του Συλλόγου.
Γενναίος
Επρόκειτο για μια δεύτερη ενασχόληση ψηλού ρίσκου. Γιατί εκείνα τα συνέδρια δεν είχαν την σημασία των σημερινών, που ως ένα βαθμό συνδέονται με διαμόρφωση καριέρας και με ακαδημαϊσμό. Ήταν πολεμικές διαδικασίες σε συνθήκες τρομοκρατίας και απειλών αίματος. Ακόμα και προσωπικότητες μεγάλου, διεθνούς κύρους, δίστασαν να συμμετάσχουν από την αρχή, για να μην εκθέσουν ή να μην εκτεθούν στις αρχές.
Όλη λοιπόν η παρουσία του Σιαπκίδη δεν συνδέθηκε μόνο με ψηλά επιτεύγματα αλλά και με δράση σε συνθήκες χρόνιας απειλής. Ίσως για αυτό, επιτεύγματα σαν την Επιθεώρηση Τέχνης ή το 5ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ του 1966, δεν μπορούσαν να επαναληφθούν μεταδικτατορικά: ίσως γιατί εκείνη η απειλή δεν υπήρχε πια.
Η πνευματικότητα
Τι έδωσε όμως στον Νίκο Σιαπκίδη την δύναμη και το θάρρος για όσα έκανε; Σίγουρα δεν ήταν η γαλουχία σε θέσφατες «αρχές», «βάσεις» και «μανιφέστα». Για να τον καταλάβουμε, αν αληθεύει πως κάποια απροσδόκητα ολισθήματα ή υπερβολές ρίχνουν βαθύτερα φως στην ψυχή των ανθρώπων, αξίζει να σταθούμε στη συνέχεια, σε ελάχιστες τέτοιες δικές του στιγμές.
Συμβασιούχος στην τεχνική υπηρεσία του ΕΜΠ, συμμετείχε το 88 – 89 στις συνεδριάσεις της Συσπείρωσης όταν εντελώς μόνη της, απέναντι στις παρατάξεις που εκπροσωπούσαν το σύνολο του κοινοβουλευτικού πολιτικού φάσματος, επέβαλε και διηύθυνε ένα απεργιακό αγώνα διαρκείας στον Σύλλογο των 4.000 συμβασιούχων μηχανικών δημοσίου, κερδίζοντας κάθε βδομάδα, επί τρείς μήνες, τις γενικές συνελεύσεις. Ακριβώς το ίδιο συνέβαινε παράλληλα στον σύλλογο των 4.000 μονίμων. Την παραμονή λοιπόν δυο κρίσιμων συνελεύσεων, και των δυο συλλόγων, που θα γίνονταν ταυτόχρονα αλλά σε διαφορετικά θέατρα, είχαμε φροντίσει να κάνουμε ένα λεπτομερή σχεδιασμό των παρεμβάσεών μας, με αυτονόητη την υποχρέωση όλων να είμαστε παρόντες, ο καθένας στη συνέλευση του συλλόγου του. Αντί για αυτό, την άλλη μέρα, βρίσκουμε εμβρόντητοι τον συμβασιούχο Νίκο μέσα στην συνέλευση των μονίμων. «Η πολιτική σύγκρουση στον δικό σας σύλλογο έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον», μας δήλωσε.
Το ενδιαφέρον του Νίκου ήταν έντονα πνευματικό. Από εκείνη την στιγμιαία ασυνέπεια, μπορούσαμε πια να καταλάβουμε, πού έβρισκε το κουράγιο για όλα τα υπόλοιπα και τα μεγάλα. Ακόμα και σε εκείνη τη σφοδρή συνδικαλιστική σύγκρουση, η ουσία των πολιτικών επιχειρημάτων, σε μια αντιπαράθεση που προέβλεπε ότι θα ήταν ψηλού ενδιαφέροντος, ήταν για αυτόν μια σπάνια πνευματική ευχαρίστηση αδύνατο να την στερηθεί για να πειθαρχήσει σε μια παραταξιακή υποχρέωση, αυτονόητη, πλην οργανωτικής μόνον σημασίας. Ήταν η πνευματική ευχαρίστηση που τον χαρακτήριζε, να παρακολουθεί προσεχτικά, ελεύθερα και με αυθεντικό πολιτικό ενδιαφέρον τις εκάστοτε λύσεις στο ανθρώπινο δράμα.
Η τρυφερότητα
Εκτός από την πνευματικότητα, η ανθρώπινη τρυφερότητα επέτρεψε στον Νίκο να χαράξει, με τα δικά του βιώματα, τον δρόμο της δικής του ζωής. Τρυφερότητα πάνω από όλα για τους ανθρώπους που αισθανόταν ότι άξιζαν την φιλία του. Δεν ακολούθησε τα πεπατημένα κάποιας επαναστατικής οικογενειακής παράδοσης, το αντίθετο μάλιστα. Συγκλονίστηκε όμως από τις φυλακίσεις και τις εξορίες συμμαθητών και παιδικών του φίλων, όπως του Γιάννη Χαΐνη, του Τίτου Πατρίκιου και άλλων, για να διαπιστώσει στη συνέχεια τις άγριες επιπτώσεις της αριστεράς στον εμφύλιο, όταν έκανε τη στρατιωτική του θητεία στα βουνά της Ευρυτανίας. Έκτοτε και για την υπόλοιπη ζωή του ο κύβος είχε ριφθεί.
Άδολος
Παρά την τραχύτητα της διαδρομής που ακολούθησε, κατάφερε να παραμείνει άδολος, με αντιδράσεις που μερικές φορές άγγιζαν τα όρια της παιδικότητας.
Σε μια κρίσιμη στιγμή, εκδηλώθηκε στους κόλπους της Συσπείρωσης μια έντονη αντιπαράθεση, με κάποιους να επιμένουν στην επιφύλαξή τους να δεχτούμε ως μέλη της παράταξης το σύνολο των συναδέλφων που πρόσφατα είχαν αποχωρήσει από τα δυο κόμματα της παραδοσιακής αριστεράς. Τότε, σε κάποια στιγμή, ο πάντα πράος Νίκος ξέσπασε: «Αν επιμένετε, εγώ θα φύγω!». Καταλαβαίνοντας την απορία κάποιων, κυρίως για τον τρόπο του, φρόντισε κάπως ιδιαιτέρως να μας εξηγήσει: «Δεν το εννοούσα, είναι ένα κόλπο που μου έχει μείνει από την Επιθεώρηση Τέχνης. Και εκεί, όταν έβλεπα ότι παρατραβάγανε το σκοινί, το ίδιο έκανα: έπιανε πάντα!».
Με χαμόγελο
Αυτά τα πνευματικά και ψυχικά αποθέματα, ο Νίκος φρόντιζε να τα προστατεύει με το χαμόγελο.
Πριν 35 – 40 χρόνια, μια γενιά το πολύ τριαντάρηδες, του αντιδικτατορικού φοιτητικού αγώνα και μετά, συναντιόμασταν, για να φτιάξουμε την Συσπείρωση, με όσους είχαν απομείνει από μια προδικτατορική ανήσυχη γενιά μηχανικών, γύρω στα 10 – 20 χρόνια μεγαλύτερούς μας. Ανάμεσά τους και ένας με χρόνια υπερδιπλάσια από τα δικά μας, κοντά στα 60 του τότε. Για όσους λοιπόν αγνοούσαν την ιστορία του, έγινε «ο κύριος Νίκος». «Ο κύριος Νίκος» μια, «ο κύριος Νίκος» δυο, το άκουγε ανέκφραστος… Ώσπου χωρίς σχόλιο, μετά τις πρώτες συνεδριάσεις, άρχισε να απευθύνεται σε κάποιους, λίγο μεγαλύτερους από εικοσάρηδες, ξεκινώντας: «εντάξει κύριε Γιώργο…», «όπως είπε ο κύριος Γιάννης…» και ούτω καθεξής. Στο τέλος δεν μπορούσαμε πια να συγκρατήσουμε τα γέλια μας, και το «κύριος Νίκος» κόπηκε για πάντα.
Ο σύντροφος Νίκος, ο αγαπημένος μας Νίκος δεν είναι πια εδώ.
Η ανιδιοτέλειά του, η γενναιότητα και το πνεύμα του, το πάντα ελεύθερο και το πάντα νέο, θα μένει πάντα στις καρδιές μας.
Νικος Σιαπκίδης
Κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του -τα δύο τρίτα καί- ήταν ενεργό μέλος του ΣΑΔΑΣ, υπηρετώντας με πάθος τις αρχές με τις οποίες συγκροτήθηκε ο ιστορικός αυτός Σύλλογος πριν 100 ακριβώς χρόνια (1922-2022), δηλαδή μια Αρχιτεκτονική στο μέτρο του ανθρώπου με κοινωνικό και περιβαλλοντικό πρόσημο .
Εκτός από μέλος Δ.Σ. και πρόεδρος της αντιπροσωπείας συμμετείχε για πολλά χρόνια στη συντακτική ομάδα του περιοδικού του Συλλόγου, στη διοργάνωση και την επιμέλεια των πρακτικών των συνεδρίων που έγιναν μεταπολεμικά. Υπερασπίστηκε επίσης με επιμονή τις αρχές του Συλλόγου μέσα από θεματικές επιτροπές που υπερασπίζονταν ή διεκδικούσαν το δημόσιο χώρο, ή την αποτροπή μη αναστρέψιμων επεμβάσεων όπως η επιτροπή για την αποτροπή της ανέγερσης του Μουσείου της Ακρόπολης στη θέση Μακρυγιάννη -αγώνας που κράτησε μιά εικοσαετία, δυστυχώς χωρίς δικαίωση. Και ήταν σαν η αρχή «των σημείων» -κατά την βιβλική ρήση- γι’ αυτά που αντιμετωπίζει σήμερα το κέντρο της Αθήνας
Ηταν συστηματικός και οργανωτικός και είχε καταρτίσει φοβερά αρχεία των θεμάτων με τα οποία είχε ασχοληθεί, αλλά ήταν και ο ίδιος ζωντανό αρχείο της ιστορίας και της δράσης του Συλλόγου.
Υπήρχε η πρόθεση από σχετική επιτροπή του συλλόγου να γίνει μαγνητοσκόπηση μιάς συζήτησης μαζύ του εφ΄όλης της ύλης, αλλα οι συνθήκες των δύο τελευταίων ετών με την πανδημία δεν το έκαναν εφικτό. Κρίμα.
Αν μας έβλεπε από καμιά γωνιά, με το παιχνιδιάρικο υπομειδίαμα του και τα μάτια του να αστραποβολούν σκανδαλιάρικα πίσω από τα γυαλιά μάλον θα ρώταγε «τον ξέρω εγώ αυτόν για τον οποίο μιλάτε;» ή κάτι τέτοιο.
Νίκο και κυρ Νίκο θα σε θυμόμαστε!!!