Είναι μια κρίση πρωτίστως οικονομική, που τείνει να μετατραπεί σε πολιτική, ίσως και γεωπολιτική, ή το αντίστροφο; Η Χώρα των Κέδρων βρίσκεται εδώ και τρεις εβδομάδες στη δίνη μιας κοινωνικής αναταραχής, παράδοξης ακόμα και με τα μέτρα της περιπετειώδους ιστορίας του Λιβάνου.
Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι το κύμα των διαδηλώσεων που απλώθηκε σε όλη τη χώρα ξεκίνησε από συγκριτικά ασήμαντον αφορμήν, ήτοι τον φόρο στη διαδικτυακή τηλεφωνία, με αποτέλεσμα να γίνεται λόγος για “εξέγερση του WhatsApp“. Είναι και το γεγονός ότι μια χώρα όπου τα πάντα ρυθμίζονται από τις συγκρούσεις και (συχνότερα) τους συμβιβασμούς των 17 αναγνωρισμένων θρησκευτικών κοινοτήτων μοιάζει να βρήκε μια πρωτόγνωρη εθνική ενότητα, πέρα από τον σεκταρισμό, με συγκολλητική ύλη την καταγγελία των ελίτ.
Κλειστές τράπεζες
Οι πρόσφατες αμερικανικές κυρώσεις εναντίον λιβανέζικων τραπεζών που φέρονται να έχουν δεσμούς με τη Χεζμπολάχ οδήγησαν το χρηματοπιστωτικό σύστημα στα άκρα. Ο συντονισμός με τις διαδηλώσεις που ξέσπασαν στις 18 Οκτωβρίου υπήρξε εκρηκτικός και οδήγησε σε κλείσιμο των τραπεζών και capital controls. Στη μαύρη αγορά το νόμισμα είναι ήδη υποτιμημένο κατά 30%.
Τα συναλλαγματικά αποθέματα της κεντρικής τράπεζας διαμορφώνονταν στα μέσα Σεπτεμβρίου στο ιστορικό χαμηλό των 30,6 δισ. δολαρίων, μειωμένα κατά 17% εντός διετίας. Από τον περασμένο Μάιο η ροή καταθέσεων στις τράπεζες είναι αρνητική.
Ο δρόμος προς την κρίση
Ότι η κατάσταση πραγμάτων στον Λίβανο δεν είναι λειτουργική έρχονται πολλές ενδείξεις να το πιστοποιήσουν: από το υψηλότατο δημόσιο χρέος (86 δισ. δολάρια, ήτοι 150% του ΑΕΠ, ενώ μόνο στα τοκοχρεολύσια κατευθύνεται το 50% του Προϋπολογισμού), την εκτίναξη του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών στο 25% του ΑΕΠ την τελευταία τριετία, την καλπάζουσα διαφθορά και ανισότητα (το ένα τρίτο του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, ενώ το Κοινοβούλιο είναι το πλουσιότερο του κόσμου από την άποψη της περιουσιακής κατάστασης των μελών του), μέχρι τις αλλεπάλληλες διακοπές στην ύδρευση και την υδροδότηση ή την προπέρσινη κρίση των σκουπιδιών στη Βηρυτό.
Πρωθυπουργός και πάλι από τον Ιανουάριο, έπειτα από οκτώ μήνες ατέρμονων διαβουλεύσεων μεταξύ των κομμάτων, ο 49χρονος υιός του Χαρίρι, Σαάντ, επιχείρησε να χαλιναγωγήσει το έλλειμμα από το εκτιμώμενο 8,3% του ΑΕΠ του 2019 στο 0,8% του χρόνου με μέτρα (εν οις και ο επίμαχος φόρος στο WhatsApp) τα οποία, όμως, είχαν βραχυπρόθεσμη στόχευση και δεν φιλοδοξούσαν να αλλάξουν το παραγωγικό μοντέλο. Αποτελούσαν, πάντως, την προϋπόθεση για να απελευθερωθούν τα 11 δισ. δολάρια που έχουν υποσχεθεί ως επενδύσεις στον κατασκευαστικό κλάδο οι διεθνείς δωρητές, συμπεριλαμβανομένης της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Η βαριά κληρονομιά
Αποσπασμένος από τη Συρία τον καιρό της γαλλικής αποικιακής κυριαρχίας, χάριν των Χριστιανών (κυρίως Μαρωνιτών Καθολικών) που είχαν την τοπική πλειοψηφία, ο Λίβανος κυβερνάται με βάση το Εθνικό Σύμφωνο του 1943, το οποίο κατανέμει τις βουλευτικές έδρες και τα πολιτειακά αξιώματα με βάση τη θρησκευτική ένταξη: μαρωνίτης ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, σουνίτης μουσουλμάνος ο πρωθυπουργός, σιίτης ο πρόεδρος της Βουλής, ελληνορθόδοξος ο αντιπρόεδρός της. Απογραφή δεν έχει διενεργηθεί μετά το 1932, ώστε να μη χρειαστεί να ανατραπούν οι λεπτές ισορροπίες.
Οι δημογραφικές και κοινωνικές αλλαγές, ο Ψυχρός Πόλεμος, η εμπλοκή του Λιβάνου στο Παλαιστινιακό ζήτημα και στους ευρύτερους μεσανατολικούς ανταγωνισμούς βρήκαν την εκρηκτική τους κατάληξη στον δεκαπενταετή εμφύλιο πόλεμο της περιόδου 1975-1990. Έκτοτε η ειρήνη εξασφαλίστηκε με την επιστροφή στη διακοινοτική συνδιαλλαγή, τη σκανδαλώδη μεταπολεμική ανοικοδόμηση (ο Λιβανο-Σαουδάραβας επιχειρηματίας Ραφίκ Χαρίρι ανέλαβε ταυτοχρόνως την πρωθυπουργία και την ανάπλαση του κέντρου της Βηρυτού από τον κατασκευαστικό του όμιλο), τη στασιμότητα ως συνταγή απώθησης του εμφυλιακού τραύματος. Η “Επανάσταση των Κέδρων”, μετά τη δολοφονία Χαρίρι το 2005, έκλεισε και το τελευταίο κληροδότημα του πολέμου, την “προστατευτική” παρουσία των στρατιωτικών δυνάμεων της Συρίας του Άσαντ.
Έμενε, όμως, μια μεγάλη ανορθογραφία: η ανάδυση, στον απόηχο της Ιρανικής Ισλαμικής Επανάστασης και σε αντίδραση στην αιματηρή ισραηλινή εισβολή το 1982, της Χεζμπολάχ, ήτοι του πολιτικο-στρατιωτικο-φιλανθρωπικού μορφώματος που δεσπόζει πλέον στο σιιτικό στοιχείο του Λιβάνου και συνιστά τον από Βορράν εφιάλτη του εβραϊκού κράτους.
“Να φύγουν όλοι”
Έχοντας βιώσει τη χρεοκοπία του ομίλου του, την ολιγοήμερη ομηρία του το 2017 στα χέρια του Σαουδάραβα διαδόχου που τον είχε υποχρεώσει να ανακοινώσει από το Ριάντ την παραίτησή του από την πρωθυπουργία του Λιβάνου, καθώς και την πρόσφατη αποκάλυψη ότι δώρισε 18 εκατομμύρια δολάρια στη Νοτιοαφρικανίδα ερωμένη του, ο Σαάντ Χαρίρι ήταν εξαιρετικά ευάλωτος. Είχε όμως παραδόξως τη στήριξη της Χεζμπολάχ, που συμμετέχει στην οικουμενική κυβέρνηση και φοβάται ότι η παράλυση των λιβανικών θεσμών αποτελεί την εκδίκηση των διεθνών και περιφερειακών εχθρών της για τον ρόλο της στον πόλεμο της Συρίας (παρά τω πλευρώ του Άσαντ).
Μολονότι οι διαδηλώσεις έχουν έναν χαρακτήρα περισσότερο πανηγυρικό παρά βίαιο, το αίτημα “να φύγουν όλοι” δεν κοπάζει. Εξού και η παραίτηση του Χαρίρι προκάλεσε πανηγυρισμούς, αλλά όχι επιστροφή στην κανονικότητα.
Οι διαδηλωτές ανήκουν σε μια γενιά που δεν φέρει το τραύμα του εμφυλίου πολέμου και στοχοποιεί τη διεφθαρμένη πελατοκρατική ελίτ ασχέτως κοινοτικών προσδιορισμών. Ο μαρωνίτης πρόεδρος της χώρας (και σύμμαχος της Χεζμπολάχ) Μισέλ Αούν βρίσκεται στο στόχαστρο μαζί με τον γαμπρό του και υπουργό Εξωτερικών, Τζιμπράν Μπασίλ. Ο δε πρόεδρος του παραδοσιακού κόμματος των σιιτών, Αμάλ, και επί δεκαετίες πρόεδρος της Βουλής, Ναμπίχ Μπέρι, βλέπει να πυρπολούνται τα πορτρέτα του στον κατεξοχήν σιιτικό Νότο του Λιβάνου.
Φόβοι για το άνοιγμα των τραπεζών
Μόνο σημάδι εκτόνωσης υπήρξε η απομάκρυνση των διαδηλωτών, κατόπιν “τελεσιγράφου” του στρατού, από τους οδικούς άξονες που είχαν αποκλείσει. Όμως η προγραμματισμένη για χθες επανέναρξη των τραπεζών εκφράζονταν φόβοι ότι θα πυροδοτήσει ραγδαία φυγή κεφαλαίων.
Κατά τραγική ειρωνεία, τα δίκαια αιτήματα των διαδηλωτών για μεταρρύθμιση του πολιτικού συστήματος, αλλαγή εκλογικού νόμου, υπέρβαση του σεκταρισμού κ.ο.κ. εξαρτώνται για την υλοποίησή τους από ένα θεσμικό και κομματικό σύστημα το οποίο ακριβώς βρίσκεται στην καρδιά των υφιστάμενων παθογενειών. Όμως η κυβερνητική παράλυση, που προοιωνίζονται οι ήδη άκαρπες διαβουλεύσεις μετά την παραίτηση Χαρίρι, πόσω μάλλον η επαπειλούμενη παρεμβολή ξένων παικτών τους οποίους θα δελέαζε η προοπτική του χάους στον Λίβανο, δεν αποτελεί εναλλακτική. Εξού και οι διεθνείς πιέσεις για σχηματισμό κυβέρνησης τεχνοκρατών – με το μέλλον άδηλο.
