Ο Γιώργος Λάνθιμος με το βραβευμένο στις Κάννες «Φόνο του ιερού ελαφιού» –και πρωταγωνιστές τους Κόλιν Φάρελ και Νικόλ Κίντμαν–, που βασίζεται στην τραγωδία του Ευριπίδη «Ιφιγένεια», τοποθετεί με τον πιο εμφατικό τρόπο την καίρια προσωπική ματιά του στο κέντρο ύπαρξης του σύγχρονου σινεμά και επιβεβαιώνει ότι είναι ένας από τους πλέον περιζήτητους δημιουργούς σε διεθνή κλίμακα.
Οι κανόνες δείχνουν να καθορίζουν τις ζωές των ηρώων σας, αλλά κάποια στιγμή μερικοί κανόνες σπάνε και οι ήρωες καλούνται να υποστούν τις συνέπειες. Είναι η τιμωρία το μέσο για να οδηγηθούν οι ήρωες στην κάθαρση;
Στη συγκεκριμένη ταινία οι κανόνες αυτοί είναι κοινοί για όλους, οπότε δεν είμαι και τόσο σίγουρος αν η αρχή τους σημαίνει και τιμωρία στην περίπτωση που τους παραβούν οι ήρωες. Αυτό που σίγουρα ισχύει είναι ότι ο κόσμος, η κοινωνία μας, είναι χτισμένα πάνω σε κανόνες. Νομίζω ότι περισσότερο κι από το συμβολισμό της ταινίας οι κανόνες αυτοί μπαίνουν για να εξυπηρετήσουν και τη δραματουργία της ταινίας. Είναι περισσότερο μια φιλμική κατασκευαστική αυτή.
Είχατε εξαρχής στο νου την «Ιφιγένεια» του Ευριπίδη, όταν γράφατε το σενάριο;
Όχι, προέκυψε μετά. Είναι μεν ευθύς αναφορά, όπως δηλώνεται και στον τίτλο, όμως δεν την σκεφτήκαμε με τον Ευθύμη Φιλίππου από το ξεκίνημα. Τα στοιχεία του φιλμ όμως μας οδήγησαν στο να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχουν πολλές αναφορές στο μύθο του Ευριπίδη και για αυτό μας φάνηκε ενδιαφέρον να γίνει κάποια σύνδεση μεταξύ τους.
Ποιος είναι όμως ο κρίσιμος συνδετικός κρίκος μεταξύ της αρχαίας τραγωδίας και του φιλμ;
Το γεγονός πως ακόμη και σήμερα δεν έχουμε βρει τις απαντήσεις σε ερωτήματα που απασχολούσαν την ανθρωπότητα ακόμη και πριν από χιλιάδες χρόνια, προσωπικά το βρίσκω εκτός από εξαιρετικά ενδιαφέρον και άκρως σημαντικό. Η επικαιρότητα βασανιστικών ερωτημάτων που ξεκινούν από την αρχαιότητα και δεν έχουν λάβει ακόμη ικανοποιητικές απαντήσεις με γοητεύει αφάνταστα και με προκαλεί ως σκηνοθέτη να ψάχνομαι διαρκώς.
Το θέμα της ταινίας ποιο είναι;
Δεν μπορώ να πω μόνο ένα. Σε μια τόσο πολύπλοκη κατάσταση υπάρχουν πολλά θέματα που βγαίνουν στην επιφάνεια. Όπως το θέμα της δικαιοσύνης, η έννοια της θυσίας, η πίστη, το θέμα της ενοχής.
Τι είναι αυτό που κάνει μια ταινία πετυχημένη;
Από την πλευρά του σκηνοθέτη θα σας απαντήσω, φυσικά. Θεωρώ επιτυχία ενός δημιουργού να μπορέσει να κατασκευάσει ένα έργο που μπορεί να συνδυάσει πολλά ζητήματα γύρω από την καρδιά μιας ταινίας. Μου αρέσει επίσης να αφήνω χώρο στην ταινία όχι απλώς να ανασαίνει αλλά και να επιτρέπει στο θεατή να εστιάζει σε εκείνο που τον ενδιαφέρει περισσότερο τον ίδιο. Το οποίο δεν είναι ανάγκη να ταιριάζει με το δικό μου γούστο. Είναι ενδιαφέρον να ακούς κάποιον να μιλάει για την ταινία σου και να αναφέρεται σε κάτι που δεν είχες στις προτεραιότητές σου. Έχει τη γοητεία του όλο αυτό επειδή δείχνει πράγματα κι από την προσωπικότητα του θεατή, που αντικατοπτρίζονται με κάποιο τρόπο στο φιλμ. Αυτό ειδικά με συγκινεί αφάνταστα. Καλύτερα η ταινία να μιλάει για το θεατή παρά για εμάς που την φτιάξαμε.
Διορθώστε με αν κάνω λάθος, αλλά νομίζω ότι οι ερμηνείες των ηθοποιών σας σταδιακά μεταφέρονται από τον ακραίο αντιρεαλισμό σε πιο φυσικές συμπεριφορές. Αν ισχύει κάτι τέτοιο για ποιο λόγο γίνεται;
Επιτέλους… Ευτυχώς που κάποιος το παρατήρησε γιατί ορισμένοι εξακολουθούν να γράφουν για πανομοιότυπες ερμηνείες. Έχει να κάνει με το ψάξιμο σε διαφορετικούς τόνους στη δημιουργία μιας ταινίας, με διαφορετικές αναζητήσεις. Καθώς καμιά ταινία από όσες έχω κάνει ως τώρα δεν μπορεί να καταταχτεί σε ένα συγκεκριμένο είδος και προσπαθώντας να βρω καινούργιες τονικότητες στις ταινίες κατέληξα σε αυτές τις ερμηνείες. Κατά κάποιο τρόπο εξερευνώ νέους τόπους και οι ερμηνείες των ηθοποιών ακολουθούν αυτή την έρευνα. Νομίζω ότι πετύχαμε αυτή τη μετάθεση στο επίπεδο ερμηνειών προσπαθώντας να φτάσουμε σε μια διαφορετική τονικότητα. Διατηρώντας πάντως μια βάση που είναι παρόμοια σε όλες τις ταινίες.
Μετράτε ήδη έξι χρόνια διαμονής στο Λονδίνο. Το κεφάλαιο Αγγλία σάς άλλαξε;
Δεν είναι εύκολο να το κρίνω εγώ αυτό. Σίγουρα με έχει βοηθήσει στο να μπορώ να κάνω κάποια επαγγελματικά σχέδια πιο εύκολα. Παίρνοντας μια απόσταση από τον τόπο που μεγάλωσες και γεννήθηκες, συνειδητοποιείς ότι βλέπεις μερικές καταστάσεις διαφορετικά, αλλά νομίζω ότι όλο αυτό εντάσσεται στο πλαίσιο μιας διαρκούς εκπαίδευσης γύρω από τη ζωή. Οπότε δεν είμαι σίγουρος αν η μετακόμιση στο εξωτερικό έχει ουσιαστικό αντίκτυπο στη δουλειά μου ή αν οι αλλαγές αυτές θα συνέβαιναν ούτως ή άλλως μέσω της εμπειρίας. Το βέβαιο είναι πως αλλάζοντας τον τόπο που ζεις αλλάζεις το βλέμμα σου στη σχέση σου με αυτόν και κοιτάς πιο καθαρά το δρόμο που έχεις διανύσει μέχρι τώρα. Έτσι καταλαβαίνεις καλύτερα και εκείνον, το γενέθλιο τόπο από όπου προέρχεσαι, αλλά και το νέο τόπο που ζεις. Είναι ωραίες οι μετακινήσεις στη ζωή και μοιάζουν με μεγάλα, μακρινά ταξίδια.
Έχετε παρόμοια σχέδια μετακίνησης για το άμεσο μέλλον;
Προς το παρόν όχι. Μου αρέσει όμως η εμπειρία να δουλεύω σε διαφορετικούς τόπους. Καταρχήν ωφελεί και τη δουλειά μου. Νιώθω ότι αυτές οι εμπειρίες χωρίς να καταλαβαίνω ακριβώς με ποιο τρόπο, τελικά κατορθώνουν να εμπλουτίζουν τον κόσμο σου, το πώς βλέπεις τα πράγματα, χωρίς να ξέρω αν αυτό έχει τελικά θετικό ή αρνητικό αντίκτυπο στη δουλειά μου.
Η επιστροφή στην Ελλάδα;
Θα σας πω κάτι εδώ. Ενώ όσο ήμουν στην Ελλάδα και δούλευα η πρώτη αντίδρασή μου ήταν να φύγω για να μπορέσω να κάνω κάποια πράγματα, στη συνέχεια κι έχοντας την εμπειρία του γυρίσματος στο εξωτερικό –Αγγλία, Ιρλανδία, Αμερική–, έπιασα ορισμένες στιγμές τον εαυτό μου να συνειδητοποιεί ότι μου λείπουν μερικά πράγματα από την Ελλάδα ακόμη και στον τομέα τον επαγγελματικό. Ανάμεσά τους η αμεσότητα ή η ευκολία να αλλάζεις τα πράγματα. Ή η οπτική των ανθρώπων που δεν είναι απόλυτα επαγγελματική. Αυτό συγκεκριμένα, που παλιά μου φαινόταν μόνο αρνητικό, τώρα συνειδητοποιώ ότι έχει και θετικά στοιχεία. Το να κάνεις κάτι επειδή απλώς το αγαπάς και όχι μόνο ως στυγνός επαγγελματίας. Από την άλλη ισχύει η πικρή αλήθεια ότι στην Ελλάδα δεν έχεις τα βασικά για να κάνεις μια ταινία. Έχω πάντως νοσταλγία για κάποια πράγματα ελληνικά που προσπαθώ να τη μεταφέρω στους ξένους τόπους που δουλεύω. Θα ήθελα να επιστρέψω πάντως για να κάνω μια ταινία στην Ελλάδα. Ακόμη και στα αγγλικά.
Τώρα που κερδίσατε τη διεθνή καταξίωση βρίσκετε πιο εύκολα χρηματοδότες ή έχετε πιο μεγάλη ελευθερία στα φιλμ σας;
Εεε (κομπιάζει)… δεν ξέρω αν ισχύει αυτό.
Δυσκολεύεστε να δεχτείτε τη λέξη καταξίωση…
Ναι, δεν μπορώ να την πω. Πάντως το θέμα της χρηματοδότησης ή της ελευθερίας είναι ακόμη προβλήματα με τα οποία διαρκώς παλεύουμε, αν και σαφώς τα πράγματα είναι πιο εύκολα τώρα από ό,τι πριν από 5-6 χρόνια.
Το «The favourite», η νέα σας ταινία με πρωταγωνιστές τους Έμα Στόουν, Ρέιτσελ Βάις και Νίκολας Χουλτ που έχει ως θέμα τη ζωή της βρετανίδας βασίλισσας Άννας, πώς προέκυψε;
Ήθελα να αποτυπώσω αυτή την ιστορία και μετά από έρευνα που έκανα, είδα ότι έχει μεγάλο ενδιαφέρον και κυρίως κινηματογραφικό, πέρα από το ιστορικό αποτύπωμά της. Ο Τόνι ΜακΝαμάρα ήταν ο ιδανικός άνθρωπος για να δώσει φωνή στην ιστορία αυτή.
Με τον Ευθύμη Φιλίππου θα ξανασυνεργαστείτε;
Ναι, φυσικά. Δεν μπορέσαμε να δουλέψουμε μαζί στο φιλμ αυτό, αλλά με τον Ευθύμη παραμένουμε καλοί φίλοι και ήδη συνεργαζόμαστε για την επόμενη ταινία μας.
Η ταινία θα προβάλλεται στους κινηματογράφους από την Πέμπτη 2/11.
*Βασική πηγή: Athens Voice, Κωνσταντίνος Καϊμάκης.