Γιατί υποτιμούμε την κατάρρευση της Αμερικής

Οι Αφύσικες Νέες Παθολογίες του Πρώτου Πλούσιου Κράτους-Ναυαγίου Στον Κόσμο
 
[Ο συγγραφέας και συντάκτης αυτού του ασυνήθιστου, παράτολμου, εκρηκτικά εικονοκλαστικού, τρομακτικού και… συναρπαστικού άρθρου, έχει σπουδάσει νευρολογία και οικονομικά, είναι διευθυντής του Havas Media Lab. στο Λονδίνο και έχει εκλεγεί τρείς φορές μεταξύ των 50 κορυφαίων διανοητών στον κόσμο, στην 35^η,45^η και 49^η θέση. Για την αποφυγή παρεξηγήσεων σημειώνεται ότι ο τίτλος του τελευταίου βιβλίου του είναι: «Το Νέο Καπιταλιστικό Μανιφέστο». Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο δημοφιλέστατο αμερικανικό οικονομικό δελτίο Zero Hedge.]
Παρουσίαση: Μιχαήλ Στυλιανού
΄Εχοντας διαβάσει μερικές από τις πρόσφατες πραγματείες μου, μπορείτε να πείτε «Umair μην ανησυχείς! Όλα θα πάνε καλά! Δεν είναι τα πράγματα τόσο χάλια!» Θα σας κοιτάξω πολύ ευγενικά και θα σας πω πολύ ήρεμα: «Αν θέλετε να μάθετε την αλήθεια, δεν νομίζω ότι αντιμετωπίζουμε την κατάρρευση ούτε με το ελάχιστο της σοβαρότητας που επιβάλλεται.»
Γιατί; Όταν εξετάσουμε με προσοχή την αμερικανική κατάρρευση, παρατηρούμε μιαν αύξηση σειράς παθολογικών κοινωνικών φαινομένων. Όχι οποιουδήποτε είδους. Ούτε καν ανησυχητικών και επικίνδυνων. Αλλά μοναδικών και φρικιαστικά αφύσικων, που πραγματικά δεν έχω δει ποτέ προηγουμένως, και πέρα και από την κόλαση που περιέγραψαν ο Ντίκενς και ο Όργουελ ή που κατέγραψε η Ιστορία. Που μαρτυρούν ότι οποιουσδήποτε «αριθμούς» κι’ αν χρησιμοποιήσουμε για να παρουσιάσουμε την κατάπτωση –συρρίκνωση του πραγματικού εισοδήματος, ανισότητα κ.ο.κ.- στην πραγματικότητα υποτιμούμε χονδρικά αυτό που οι λόγιοι αποκαλούν «ανθρώπινο φόρο» και που οι ευαίσθητοι άνθρωποι σαν εσάς και σαν εμένα απλά βλέπουμε σαν συντριπτική απελπισία, εξαγρίωση και το άγχος να ζεις σε μια κοινωνία που διαλύεται.
Να σας δώσω πέντε παραδείγματα αυτού που ονομάζω κοινωνικές παθογένειες της κατάρρευσης -παράξενες, αφύσικες και φρικιαστικές νέες αρρώστιες, όχι από αυτές που συνήθως βλέπουμε σε υγιείς κοινωνίες, αλλά τέτοιες που δεν είχαμε δει ποτέ πριν σε οποιαδήποτε σύγχρονη κοινωνία.
Η Αμερική είχε 11 σχολικούς σκοτωμούς στις τελευταίες 23 μέρες. Αυτό σημαίνει σχεδόν έναν κάθε δεύτερη μέρα. Αυτή η στατιστική είναι φυσικά λόγος ανησυχίας -αλλά είναι μόνο ένας αριθμός. Η λογική του μέτρου μας καλεί σε συγκρίσεις. Επιτρέψτε μου έτσι να το θέσω αλλιώς. Η Αμερική είχε 11 σκοτωμούς σε σχολεία στις τελευταίες 23 μέρες, που είναι περισσότεροι από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο, ακόμη και στο Αφγανιστάν ή στο Ιράκ. Στην πραγματικότητα το φαινόμενο των συχνών σκοτωμών στα σχολεία φαίνεται να είναι ένα μοναδικό χαρακτηριστικό της αμερικανικής κατάρρευσης. Απλά δεν συμβαίνει σε καμιά άλλη χώρα. Και αυτό είναι που εννοώ με τον όρο «κοινωνικές παθογένειες της κατάρρευσης»: μια νέα, αλλόκοτη, τρομερή νόσος που πλήττει την κοινωνία.
Γιατί τα παιδιά της Αμερικής αλληλοσκοτώνονται; Γιατί η κοινωνία τους δεν νοιάζεται αρκετά για να επέμβει; Πιθανώς επειδή αυτά τα παιδιά έχουν απελπιστεί από την ζωή –και οι γονιοί τους έχουν απελπιστεί από αυτά. Η μπορεί, έχετε δίκιο, να μην είναι τόσο απλό. Ωστόσο, τα παιδιά που δεν αλληλοσκοτώνονται, τι κάνουν; Ε, λοιπόν, πολλά από αυτά έχουν βαλθεί να σκοτωθούν μόνα τους.
Έτσι έχουμε φυσικά την «επιδημία των οπιοειδών». (Σημ. Μετφρ: Τρομακτική εξάπλωση συνταγογράφησης παυσίπονων, που οδηγούν στον εθισμό στην ηρωίνη και έχουν επιφέρει ως και πτώση του μέσου όρου ζωής στις ΗΠΑ.) Χρησιμοποιούμε αυτή την φράση με πολλή φυσικότητα, αλλά αναστατώνει πολύ περισσότερο από ότι μοιάζει σε πρώτη ματιά. Και ιδού τι είναι πραγματικά περίεργο με αυτήν. Σε πολλές χώρες στον κόσμο –στο μεγαλύτερο μέρος της Ασίας και της Αφρικής- μπορείς να προμηθευτείς όλα τα οπιοειδή που επιθυμείς από το τοπικό φαρμακείο, χωρίς συνταγή. Θα μπορούσε έτσι να υποτεθεί ότι η κατάχρηση των οπιοειδών, ως μαζική επιδημία, θα ήταν ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Εντούτοις δεν βλέπουμε επιδημίες οπιοειδών πουθενά, εκτός από την Αμερική –ειδικότερα όχι τόσο κακοήθεις και διαδεδομένες ώστε να συρρικνώνουν το προσδόκιμο ζωής. Επομένως η «επιδημία οπιοειδών» -μαζική αυτοπερίθαλψη με το σκληρότερο από τα σκληρά ναρκωτικά- είναι πάλι μια παθογένεια της κατάρρευσης: αποκλειστικότητα του αμερικανικού βίου. Και αν δεν γίνεται αντιληπτό σε αριθμούς, αλλά μόνο με όρους συγκρίσεως – όταν τοποθετείται στο παγκόσμιο πλαίσιο, μας μεταφέρει την αίσθηση του πόσο μοναδικά ταραγμένη είναι πραγματικά η ζωή στην Αμερική.
Γιατί να καταφεύγουν έτσι μαζικά οι άνθρωποι σ’ αυτή την κατάχρηση οπιοειδών, που δεν παρατηρείται πουθενά αλλού στον κόσμο; Θα πρέπει να ζουν βίο πραγματικά τραυματικό και ανέλπιδο και στερημένο κοινωνικής φροντίδας για να αναγκάζονται να καταφεύγουν σε αυτοπερίθαλψη για να διώξουν τον τρόμο. Αλλά τι συμβαίνει σ’ αυτούς το τόσο τραυματικό; Ας δούμε ένα άλλο παράδειγμα: τους «νομάδες συνταξιούχους». Ζούνε μέσα στο αυτοκίνητό τους. Πηγαίνουν από τόπο σε τόπο, την μια εποχή μετά την άλλη, σε αναζήτηση οποιασδήποτε χαμηλόμισθης απασχόλησης μπορούν να πετύχουν. Την άνοιξη σε καμιάν αποθήκη της Amazon (προμήθειες μέσω διαδικτύου),τα Χριστούγεννα στη Walmart (αλυσίδα πολυκαταστημάτων).
Τώρα θα πείτε: «Ε, οι φτωχοί άνθρωποι πάντα ψάχνουν για εποχιακή δουλειά!» Αλλά δεν πρόκειται γι’ αυτό. Το θέμα είναι η απόλυτη αδυναμία και η πλήρης απώλεια της αξιοπρέπειας. Σε καμιά άλλη χώρα (;)δεν μπορώ να δω συνταξιούχους που ήταν σε θέση να βάλουν στην άκρη αρκετά για να συνεχίσουν να ζουν, και ζούνε τώρα στα αυτοκίνητά τους για να ψάχνουν δουλειά και να συνεχίσουν να τρώνε πριν να πεθάνουν. Ούτε σε απελπιστικά φτωχές χώρες, όπου τουλάχιστον οι οικογένειες ζούνε μαζί, μοιράζονται ότι έχουν και φροντίζουν ο ένας τον άλλο. Αυτή είναι μια άλλη παθογένεια της κατάρρευσης και είναι αποκλειστική της Αμερικής –απόλυτη αδυναμία να ζεις με αξιοπρέπεια. Οι αριθμοί δεν την απεικονίζουν, αλλά οι συγκρίσεις δείχνουν μιαν εικόνα ζοφερή.
Πως συνέβη οι ηλικιωμένοι της Αμερικής να τελειώνουν με κλεμμένη την αξιοπρέπειά τους. Επί τέλους και σε απελπιστικά φτωχές χώρες υπάρχουν «ανεπίσημα συστήματα κοινωνικής υποστήριξης» -σε απλή γλώσσα οικογένειες και κοινότητες. Αλλά στην Αμερική υπάρχει μια καταστροφική διάλυση των κοινωνικών δεσμών. Ο ακραίος καπιταλισμός έχει ανατινάξει τόσο καταλυτικά σε συντρίμμια την αμερικανική κοινωνία ώστε οι άνθρωποι δεν μπορούν να φροντίζουν τον άλλο, ούτε όσο ισχύει στο Πακιστάν ή στη Νιγηρία. Οι κοινωνικοί δεσμοί, οι ίδιες οι ανθρώπινες σχέσεις, έχουν γίνει απρόσιτη πολυτέλεια, περισσότερο από ότι ακόμη και σε φτωχές χώρες. Και αυτό είναι άλλη μια παθογένεια, αποκλειστική της αμερικανικής κατάρρευσης.
Ωστόσο και ακόμη και αυτές οι φτωχές χώρες σημειώνουν μεγάλα άλματα. Οι Κοσταρικανοί έχουν τώρα μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής από τους Αμερικανούς –επειδή έχουν υγειονομική πρόνοια. Των Αμερικανών το προσδόκιμο ζωής μειώνεται, αντίθετα από ότι συμβαίνει παντού αλλού στον κόσμο, εκτός Βρετανίας –επειδή δεν έχουν.
Και η τελευταία παθογένεια που θα αναφέρω: Αυτή είναι της ψυχής, όχι του σώματος όπως οι προηγούμενες. Οι Αμερικανοί φαίνονται να είναι αρκετά ευτυχείς απλώς βλέποντας τον άλλο να πεθαίνει με όλους τους παρά πάνω τρόπους. Δεν μοιάζουν να είναι ιδιαίτερα αναστατωμένοι, συγκινημένοι ή ακόμη επηρεασμένοι από τις τέσσερεις προαναφερθείσες παθογένειες: τα παιδιά τους να αλληλο-σκοτώνονται, τους κοινωνικούς δεσμούς να καταρρέουν, την αδυναμία να ζουν με αξιοπρέπεια ή να είναι υποχρεωμένοι σε όλη τους τη ζωή να ναρκώνουν την οδύνη τους γι’ όλα αυτά.
Εάν αυτές οι παθογένειες μάστιζαν οποιαδήποτε άλλη πλούσια χώρα –ή ακόμη και φτωχές- ο κόσμος θάμενε εμβρόντητος, συγκλονισμένος, συντετριμμένος και ασφαλώς κινητοποιημένος για να σταματήσει το κακό. Αλλά στην Αμερική είναι, πώς να το περιγράψεις, ούτε καν μοιρολατρικοί. Είναι αδιάφοροι, κυρίως.
Έτσι η τελευταία παθογένεια που θα επικαλεστώ είναι: Μια αρπακτική κοινωνία. Αρπακτική κοινωνία δεν σημαίνει απλά ολιγάρχες που απογυμνώνουν οικονομικά τους πολίτες. Σε αληθέστερο τρόπο, σημαίνει ανθρώπους που νεύουν και χαμογελούν και προχωρούν στις καθημερινές ενασχολήσεις τους, ενώ οι γείτονές τους, οι φίλοι και οι συνάδελφοί τους πεθαίνουν σε πρόωρους θανάτους και ρηχούς τάφους. Ο άρπαγας στην αμερικανική κοινωνία δεν είναι μόνο ο πάμπλουτος – αλλά μια αθέατη και ακόρεστη δύναμη: Η καθιέρωση ως φυσιολογικού, αυτού που στον υπόλοιπο κόσμο θα κρινόταν σαν επονείδιστος, ιστορικός, ηθικός εκφυλισμός, αν όχι έγκλημα, ολόκληρης γενεάς, αλλά εκεί αντιμετωπίζεται σαν μια απλή εγκόσμια καθημερινή πραγματικότητα, σαν τίποτα το ιδιαίτερο και το ανησυχητικό.
΄Ισως σας φαίνεται σκληρή αυτή η τοποθέτηση. Είναι;
Σας έδωσα μερικά παραδείγματα –υπάρχουν πολλά άλλα- παθογενειών κοινωνικής κατάρρευσης. Θα μοιραστώ μαζί σας τρεις σκέψεις στις οποίες με οδήγησαν:
Αυτές οι κοινωνικές παθογένειες είναι κάτι σαν παράξενη και φρικώδης ποικιλία νόσου, που προσβάλει το κοινωνικό σώμα. Η Αμερική υπήρξε πάντοτε πρωτοπόρος –μόνο που σήμερα είναι όχι μόνο σε προβλήματα που ούτε σπάνια δεν είχαν ιδωθεί σε υγιείς κοινωνίες- είναι πρωτοπόρος σε νέες κοινωνικές παθογένειες, πρωτοφανείς στον σύγχρονο κόσμο εκτός της σημερινής Αμερικής. Τι μας λέει αυτό;
Η αμερικανική κατάρρευση είναι πολύ πιο σοβαρή από όσο νομίζουμε. Υποτιμούμε το μέγεθός της, δεν το υπερτιμούμε. Αμερικανοί διανοούμενοι, ΜΜΕ και σκέψη δεν βλέπουν οποιοδήποτε από τα προβλήματά της μέσα στην ιστορική και παγκόσμια προοπτική. Αλλά όταν εξετάζονται έτσι, τα προβλήματα της Αμερικής αποκαλύπτονται να είναι όχι απλά καθημερινά ενοχλητικά συμπτώματα της παρακμής ενός έθνους, αλλά κάτι σαν ένα σώμα που ξαφνικά δέχεται επίθεση από αφάνταστες αρρώστιες.
Σωστά ιδωμένη, η αμερικανική κατάρρευση είναι μια καταστροφή της ανθρώπινης δυνατότητας, χωρίς σύγχρονο προηγούμενο. Και λόγω του κυκεώνα στον οποίο έχει εμπλακεί η ίδια η Αμερική, η κατάστασή της είναι τόσο μοναδική, τόσο αποκλειστική, τόσο διάστροφα ειδική ώστε η θεραπεία θα πρέπει να είναι επίσης κάτι νέο.
Η μοναδικότητα αυτών των κοινωνικών παθογενειών μας λέει ότι η αμερικανική κατάρρευση δεν είναι η μεταστροφή μιας τάσης, ή η επιτάχυνση μιας πτώσης. Είναι κάτι εκτός του κανονικού. Κάτι πέραν το δεδομένων. Έξω από τις στατιστικές. Είναι σαν το μετέωρο που έπληξε τους δεινοσαύρους: ένα εξώτερο πέρα από τα εξώτερα, ένα γεγονός ακραίας ακρότητας. Και γι’ αυτό τα αφηγήματά μας, τα πλαίσιά μας και οι θεωρίες δεν μπορούν να το συλλάβουν –και πολύ λιγότερο να το εξηγήσουν. Χρειαζόμαστε μιαν εντελώς νέα γλώσσα –και νέον τρόπο του ιδέναι- ακόμη και για ν’ αρχίσουμε να το κατανοούμε.
Αλλά αυτό είναι δουλειά της Αμερικής, όχι του κόσμου. Το καθήκον του κόσμου είναι αυτό: Εάν ο κόσμος ακολουθήσει το αμερικανικό πρότυπο – ακραίος καπιταλισμός, όχι δημόσιες επενδύσεις, απανθρωπία ως τρόπος ζωής, διαστροφή της καθημερινής αρετής- τότε θα ακολουθήσουν και οι ίδιες κοινωνικές παθογένειες. Είναι νέες αρρώστιες του κοινωνικού σώματος που προέκυψαν από το διαιτολόγιο διατροφής με σκουπίδια: Σκουπιδομίντια, σκουπιδεπιστήμη, σκουπιδοκουλτούρα, σκουπιδοσοφία, σκουπιδοοικονομία και άνθρωποι μεταχειριζόμενοι συνανθρώπους και την κοινωνία σαν σωρό σκουπιδιών. Έτσι σιτίστηκε η Αμερική επί πάρα πολύ καιρό.