Οι αυξήσεις-φωτιά σε ενέργεια, καύσιμα, τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης που ήδη έχουν περάσει στον καταναλωτή πιέζουν ασφυκτικά το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και ένα νέο κύμα φτώχειας διαπερνά το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας. Την ίδια ώρα στην αγορά οι έμποροι βλέπουν απελπισμένοι πως όλο και λιγοστεύουν οι πελάτες που μπορούν να διαθέσουν μέρος των οικονομιών τους για να αγοράσουν άλλα προϊόντα πέρα των απολύτων απαραίτητων.
Είναι χαρακτηριστικό ότι μέσα σε ένα έτος (Δεκέμβριος 2020-Δεκέμβριος 2021), σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το φυσικό αέριο ανατιμήθηκε κατά 135,7 %,το ηλεκτρικό ρεύμα κατά 45%,το πετρέλαιο θέρμανσης κατά 34,1 % και τα καύσιμα κατά 21,7%.Παράλληλα,αυξήσεις τιμών υπήρξαν σε όλα τα είδη που απαρτίζουν το λεγόμενο καλάθι της νοικοκυράς και ειδικότερα καταγράφηκαν οι εξής: Αρνί-κατσίκι (19,7%),άλλα βρώσιμα έλαια (17,1%), ελαιόλαδο (17%),πατάτες (14,2%),ζυμαρικά (7,6%),νωπά ψάρια (6,7%),πουλερικά (6,6%),τυριά (5,5%),νωπά φρούτα (5,5%),νωπά λαχανικά (5,5%),ψωμί (4,9%),μοσχάρι (4,2%) και καφές (3,4%).
Η διάρκεια της ενεργειακής κρίσης αποτελεί για τα ελληνικά νοικοκυριά ακόμα μια πηγή αβεβαιότητας και ανησυχίας, δεδομένου ότι οι μισθοί (πείνας) έχουν μείνει καθηλωμένοι τα τελευταία χρόνια και τα έξοδα συνεχώς αυξάνονται, εξανεμίζοντας την αγοραστική δύναμη εκατομμυρίων χαμηλόμισθων και χαμηλοσυνταξιούχων.
Δυσβάσταχτο είναι και το κόστος στέγης με τα ενοίκια να έχουν σημειώσει μέση αύξηση 23,8% από το 2007,ενώ και οι έμμεσοι και άμεσοι φόροι αποτελούν «θηλιά» για την ελληνική οικογένεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο άδικος και λαομίσητος ΕΝΦΙΑ (Ενιαίος Φόρος Ιδιοκτησίας Ακινήτων),γέννημα θρέμμα των μνημονίων που υποτίθεται ότι είχε έρθει προσωρινά στην καθημερινότητα μας, αλλά συνεχίζει «να ζει και να βασιλεύει» μέχρι σήμερα.
Είναι ενδεικτικό, επίσης, ότι τα συνολικά έσοδα από τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης σε ενεργειακά προϊόντα στην Ελλάδα έφτασαν τα 4,28 δις ευρώ το 2019,όταν το 2008 -εποχή οικονομικής ευμάρειας για την χώρα μας- ήταν μόνον στα περίπου 2,8 δισεκατομμύρια ευρώ.
Βαθιά και καταστροφική είναι, λοιπόν, η ενεργειακή κρίση που βιώνει η Ελλάδα, η οποία τον Ιανουάριο είχε το πιο ακριβό ρεύμα της Ευρώπης με 227,3 ευρώ ανά μεγαβατώρα. Στην μέση τιμή Ιανουαρίου, στη λίστα ακολουθούν η Ιταλία με 224,5 ευρώ/NWh, η Ελβετία με 219,36 ευρώ/MWh και η Γαλλία με 211,42 ευρώ/MWh.Είναι επακόλουθη της βίαιης μετάβασης στην «πράσινη ενέργεια» και του κλεισίματος των λιγνιτικών εργοστασίων χωρίς κανένα μακροπρόθεσμο σχέδιο.
Επίσης, δευταραθλήτρια Ευρώπης σε ότι αφορά στην ακρίβεια στην τιμή της βενζίνης αναδεικνύεται η Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η χώρα βρίσκεται πίσω μόνο από την -πλούσια- Ολλανδία, με τη μέση τιμή αμόλυβδης βενζίνης να φτάνει στα 1,834 ευρώ το λίτρο και τις εκτιμήσεις παραγόντων της αγοράς καυσίμων να αναφέρουν ότι σύντομα η τιμή μπορεί να αγγίξει και τα δυο ευρώ. Ήδη, πάντως, όπως προκύπτει από συγκεκριμένα στοιχεία, στην επαρχία και δη σε νησιά, η μέση τιμή της αμόλυβδης έχει ξεπεράσει τα 2 ευρώ.
Η αγορά πάγωσε, όπως πάγωσαν τα περισσότερα ελληνικά σπίτια από το κόστος της ενέργειας που εκτοξεύθηκε σε δυσθεώρητα ύψη. Ο κόσμος, κυρίως οι άνεργοι και οι οικονομικά ευάλωτες οικογένειας, εξαιτίας των φουσκωμένων λογαριασμών ρεύματος και αδυνατώντας να προμηθευτούν πετρέλαιο ή να πληρώσουν τον λογαριασμό του φυσικού αερίου, βιώνουν μια τραγική κατάσταση και έναν από τους χειρότερους χειμώνες των τελευταίων δεκαετιών. Εν έτει 2022,η θέρμανση στην Ελλάδα είναι είδος πολυτελείας.
Όπως είναι φυσικό, το κόστος της ενέργειας και των καυσίμων συμπαρασείρει το κόστος τροφίμων και των ειδών πρώτης ανάγκης. Οι ανατιμήσεις στους καταλόγους των σούπερ μάρκετ είναι ήδη 25% υψηλότερα σε σχέση με προ εξαμήνου και δεν φαίνεται ορατή η αποκλιμάκωση των τιμών.
Την ίδια ώρα, η Τράπεζα της Ελλάδος κρούει καμπανάκι κινδύνου για την πορεία του πληθωρισμού προβλέποντας οι τιμές καταναλωτή να αυξάνονται πάνω από τρεις φορές συγκριτικά με τις προβλέψεις της κυβέρνησης, οι οποίες εμπεριέχονται στον κρατικό προϋπολογισμό του 2022.Να σημειωθεί ότι ο πληθωρισμός τον περασμένο Γενάρη, ξεπέρασε το 6%.
Είναι γεγονός, ότι η κυβέρνηση φέρει ευθύνες για την σημερινή κατάσταση που έχει διαμορφωθεί, καθώς για μήνες υπήρξε αδράνεια από τους αρμόδιους αξιωματούχους και δεν έλαβαν ουσιαστικά μέτρα για την ανάσχεση της ακρίβειας, ενώ ταυτοχρόνως διαβεβαίωναν την κοινή γνώμη ότι πρόκειται για ένα παροδικό φαινόμενο και δεν χρήζει ιδιαίτερης ανησυχίας. Εκ των πραγμάτων, οι σχετικές αντιλήψεις έχουν διαψευστεί πανηγυρικά.
Κατά τα ανωτέρω λεχθέντα, η ακρίβεια έχει σοβαρότατες συνέπειες στα εισοδήματα και στο βιοτικό επίπεδο των ανέργων, των χαμηλόμισθων και των χαμηλοσυνταξιούχων. Η κυβέρνηση θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της ότι, στην Ελλάδα, 1 στα 3 νοικοκυριά δυσκολεύεται πολύ να καλύψει τις βασικές ανάγκες του και βρίσκεται στα όρια της φτώχειας και της οικονομικής εξαθλίωσης.Επιπλέον,6 στις 10 ελληνικές οικογένειες δηλώνουν ότι έχουν περιορίσει τις αγορές βασικών αγαθών και ειδών πρώτης ανάγκης λόγω των εκρηκτικών αυξήσεων.Τέλος,8 στα 10 νοικοκυριά έχουν περιορίσει τις δαπάνες θέρμανσης στις οικίες τους.
Είναι επιτακτική ανάγκη, να ληφθούν άμεσα μέτρα για την ενίσχυση της ελληνικής οικογένειας. Μεταξύ των μέτρων που μπορούν να υιοθετηθούν είναι η σημαντική αύξηση του κατώτατου μισθού, η μείωση του ΦΠΑ στα τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης, η μείωση του ΕΦΚ στην ενέργεια, η μείωση φορολογικών βαρών και εισφορών, η κατάργηση του άδικου ΕΝΦΙΑ και η αντικατάσταση του από τον ΦΜΑΠ (Φόρο Μεγάλης Ακίνητης Περιουσίας),η διαγραφή μέρους του ιδιωτικού χρέους που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, η μείωση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος και η ενίσχυση των επιδομάτων κοινωνικής πρόνοιας.
Όσον αφορά ειδικά τον Ειδικό Φόρο Κατανάλωσης στα καύσιμα, το υπουργείο Οικονομικών να πάψει να επαναλαμβάνει μονότονα ότι αποτελεί σημαντικό έσοδο για το κράτος και σε περίπτωση μείωσης του θα οδηγούσε σε μεγάλο κίνδυνο την εκτέλεση του Προϋπολογισμού. Βραχυπρόθεσμα θα είναι μικρές οι συνέπειες, ενώ μακροπρόθεσμα με την μείωση της τιμής της βενζίνης και του πετρελαίου θέρμανσης, θα αυξάνονταν ραγδαία η κατανάλωση και τα έσοδα για την πολιτεία.
Το πρόβλημα της ακρίβειας αναδεικνύει, επιπροσθέτως, και την ανάγκη καλύτερης και αποτελεσματικότερης εποπτείας της αγοράς, ώστε να προστατεύονται τα δικαιώματα των Ελλήνων καταναλωτών. Είναι μια αναμφισβήτητη πραγματικότητα ότι τα φαινόμενα αισχροκέρδειας οργιάζουν στην ελληνική καθημερινότητα.
Το πρόβλημα της χειραγώγησης των τιμών, μέσω των πανίσχυρων οικονομικών καρτέλ σε βασικά καταναλωτικά αγαθά, εξακολουθεί να υφίσταται, χωρίς να λαμβάνονται σοβαρά μέτρα για την αντιμετώπιση του. Το αρμόδιο υπουργείο (υπ)Ανάπτυξης να πάψει να περιορίζεται σε ρόλο παθητικού θεατή και να περιμένει απλά την αγορά να αυτορυθμιστεί, αλλά να προχωρήσει σε λήψη μέτρων και σε ουσιαστικούς ελέγχους, για την αντιμετώπιση παρόμοιων φαινομένων.
Εν κατακλείδι, οι κυβερνώντες πρέπει να αντιληφθούν την κρισιμότητα των περιστάσεων και να μελετήσουν και να διδαχθούν από την Ιστορία. Η φτώχεια, η πείνα, η εξαθλίωση, η απουσία ελπίδας και μέλλοντος, η στέρηση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η απειλή της δημοκρατίας, αποτελούν τις βασικές αιτίες που απειλούν την κοινωνική ειρήνη και οδηγούν σε αποσταθεροποίηση.
Θάνος Κάλλης
Δικηγόρος-Ιστορικός
