«Ήταν το περίγραμμα της σφιγμένης γροθιάς του δεξιού μου χεριού. Σχεδίασα την περίφημη γροθιά σε λίγα λεπτά… Ήταν ένα από μια ντουζίνα σχέδια, που σχεδιάστηκαν εκείνη τη νύχτα του Απρίλη του ’69 στο Πανεπιστήμιο στο Χάρβαρντ. Ήταν μια “σωστή” γροθιά καθώς ζωγραφίζω με το αριστερό χέρι… Πιθανόν ο ίδιος χρόνος να απαιτηθεί και για τον σχεδιασμό κι ενός άλλου απλού σχεδίου, υποθέτω όμως πως …κανείς δεν θα με ρωτά γι’ αυτό 50 χρόνια μετά…».
Πενήντα χρόνια ύστερα από εκείνο τον Απρίλη του 1969, ο αρχιτέκτονας Harvey Hacker, ο σχεδιαστής της περίφημης «Γροθιάς», που έγινε σύμβολο της εξέγερσης στο Χάρβαρντ, είναι πλέον 77 χρονών. Εβραϊκής καταγωγής, γεννημένος στο Σικάγο το 1941, βρέθηκε την άνοιξη του 1969 τελειόφοιτος φοιτητής Design, στο Χάρβαρντ.
«Θέλαμε να επικοινωνήσουμε τα αιτήματα της απεργίας και ανακαλύψαμε πως υπήρχε ένα γραφιστικό κενό. Τυπώσαμε σε φύλλα χασαπόχαρτου την κόκκινη γροθιά… Έβγαλα το μακό μου T-shirt, το τύπωσα κι αυτό στην πλάτη και δεν το ξανάβγαλα από πάνω μου. Αίφνης η απεργία είχε μια εικαστική παρουσία, που δεν μπορούσε να αγνοηθεί από κανέναν. Η γροθιά ήταν το σωστό σύμβολο».
Ο Harvey Hacker βρέθηκε, χθες, για πρώτη φορά στην Ελλάδα και τη Θεσσαλονίκη, προσκεκλημένος του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, όπου (στις εγκαταστάσεις της Μονής Λαζαριστών) φιλοξενείται το εξαιρετικά ενδιαφέρον θεματικό – εικαστικό δίπολο με τίτλο: ΑΝΟΙΞΙΑΤΙΚΟΙ ΧΕΙΜΑΡΡΟΙ – SPRING TORRENTS- Αφίσες από την απεργία στο Χάρβαρντ. Άνοιξη 1969. Συλλογή Αλέξανδρου Τζώνη και Liane Lefaivre/Ρωσική Πρωτοπορία – συλλογή Κωστάκη.
Κοινός πυρήνας του εκθεσιακού – θεματικού δίπολου υπήρξαν οι κοινές ανησυχίες, αναζητήσεις και διεκδικήσεις σε δύο διαφορετικά σημεία του κόσμου, Ρωσία και ΗΠΑ, σε δύο διαφορετικές χρονικές εποχές, αρχές και μέσα του 20ου αιώνα (ελευθερία, ίσα κοινωνικά δικαιώματα, ισότητα των φύλων και σεξουαλική επανάσταση, πάλη των τάξεων, αγώνας κατά του εθνικισμού και της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας, οικολογία, μεταρρυθμίσεις και ανατροπή) και ο τρόπος που αποτυπώθηκαν γραφιστικά…
«Με τιμά ιδιαίτερα που βρίσκομαι σε μια πόλη κι ένα μουσείο με αντικείμενο τον κονστρουκτιβισμό. Ένιωσα παράλληλα μια βαθειά θλίψη, όταν ως Εβραίος έμαθα για την μακραίωνη τραγική ιστορία της Θεσσαλονίκης», έλεγε εισαγωγικά ο Αμερικανοεβραίος αρχιτέκτονας…
Όσο για το …μετά; Για το …εξ αποτελέσματος «επίτευγμα» του εμβληματικού σχεδίου, για το οποίο ρωτήθηκε σχετικά από το πολυπληθές ακροατήριο, ο Harvey Hacker υπήρξε σαφής: «Ήμασταν απλώς ένας κρίκος μιας αλυσίδας, που τραβά στο παρελθόν και συνεχίζει στο μέλλον. Η Ιστορία ανάγεται στο 1917, συνεχίζεται στο ’69 και επαναλαμβάνεται με σοβαρές παραλλαγές ενίοτε και παρωδίες… Ο αγώνας ενάντια στην καταστολή από το κράτος και τα συμφέροντα δεν τελειώνει ποτέ και πρέπει να ανανεώνεται από γενιά σε γενιά… Έχω βαθιά συναίσθηση της δύναμης τη εικόνας αλλά και των δημαγωγικών της χρήσεων. Εξάλλου, κανείς δεν είχε καλύτερα γραφιστικά απ τους ναζί. Είναι και η αφίσα ένα εργαλείο και η αξία της εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται…».
«Έχει γραφεί ότι οι μηχανικές αναπαραγωγές είναι το προϊόν εμπορευματοποίησης που σκοτώνει την ανθρώπινη πνευματικότητα. Ωστόσο, όπως βλέπουμε στις αφίσες του Χάρβαρντ, παράλληλα με το οικουμενικό, ριζοσπαστικό, ανθρωπιστικό μήνυμα, η επιφάνειά τους συλλαμβάνει τις πτυχές της αφής του εκτυπωτή, της μυικής πίεσης του χεριού του, της προσωπικότητας ή της διάθεσης του, της ανάσας του και μέσω αυτών της ιστορίας της εποχής μας», σημειώνει στον κατάλογο της διπλής έκθεσης στο ΚΜΣΤ ο ελληνικής καταγωγής καθηγητής αρχιτεκτονικής, Αλέξανδρος Τζώνης, στη συλλογή και με τη συμβολή του οποίου σχεδιάστηκε και πραγματοποιήθηκε η έκθεση στη Θεσσαλονίκη.
«Έγινε πέρσι μια έκθεση των αφισών αυτών στο Χάρβαρντ. Άπλωσαν σε μια προθήκη τις αφίσες και τις …έδειξαν. Οι σημερινοί φοιτητές δεν είχαν ιδέα για το τι συνέβη πριν από 50 χρόνια. Η τακτική της …σιωπής. Οι Γάλλοι, αντιμετώπισαν το γεγονός ως …πολιτιστική επανάσταση. Οι πρωτεργάτες της εξέγερσης στη Σορβόννη έγιναν αργότερα οι στυλοβάτες του συντηρητισμού. Στην Αμερική ήταν πολιτιστική αλλά και βαθύτατα πολιτική, που “άγγιζε” το θεμέλιο του λεγόμενου κατεστημένου. Εδώ, η ευτυχία είχε πλέον ξεμασκαρευτεί. Συνέβαλε κι εκείνος ο ατέρμονος πόλεμος. Ο Απρίλης του ‘69 στο Χάρβαρντ απλώς αμφισβήτησε τη διφορούμενη ευτυχία του μεταπολεμικού θαύματος -αυτού με τις τεράστιες ποσότητες αγαθών αλλά και την κρίση του περιβάλλοντος, την κρίση των ανθρώπων. Είναι η αναθεώρηση της ιδέας της ευτυχίας μέσω της ποσότητας. Μας ζήτησε να αναθεωρήσουμε ώστε να αλλάξουμε το ζητούμενο από την ποσότητα, στην ποιότητα της ευτυχίας…».
«Κυτταρικά γνώριμος» της πόλης, ο ελληνικής καταγωγής καθηγητής αρχιτεκτονικής, Αλέξανδρος Τζώνης, εγγονός του συνώνυμου και συνεπώνυμου αρχιτέκτονα παππού του, Αλέξανδρου Τζώνη (1877-1951), του γεννημένου στην Εράτυρα Κοζάνης και σπουδαγμένου στη Σχολή Καλών Τεχνών Κωνσταντινούπολης (1896-1901), με πνευματικά και αρχιτεκτονικά «παιδιά» του σειρά εμβληματικών κτιρίων της Θεσσαλονίκης (μέγαρο Εράτυρα, ξενοδοχείο «Αστόρια», Αγ.Σοφίας και Τσιμισκή, ξενοδοχείο «Παλλάς», Τσιμισκή και Βενιζέλου κ.ά.), δήλωνε χθες ευτυχής και ευγνώμων για την έκθεση αλλά και ενθουσιασμένος για την πόλη που, όπως έλεγε «περνάει περίοδο εξαιρετικά κρίσιμη αλλά και αναγέννησής της με εξαιρετικά εμπνευσμένες στιγμές».
Ο 81 ετών σήμερα Αλέξανδρος Τζώνης, γεννημένος στην Αθήνα (πέρασε ένα μεγάλο μέρος της παιδικής του ζωής στη Θεσσαλονίκη), ως νεαρός καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ στα 1969, ενεπλάκη εκών – άκων στα γεγονότα της απεργίας καθώς είχε ήδη αναλάβει το «πρότζεκτ» της αρχειακής συγκέντρωσης όλου του «επαναστατικού υλικού» της εξέγερσης…
Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Τεχνολογίας του Delft σήμερα, επίτιμος καθηγητής από πέρσι της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ, παρουσίασε για πρώτη φορά, χθες το βράδυ -πενήντα χρόνια μετά- στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης το αρχειακό υλικό της συλλογής του (συλλογή «Αλέξανδρου Τζώνη και Liane Lefaivre») στην έκθεση «Ανοιξιάτικοι Χείμαρροι».
Κι όταν έφτασε τον εξαιρετικά ενδιαφέροντα μονόλογο – παρουσίαση της εμβληματικής, ιστορικά πολιτικά και …συγκυριακά, εποχής και των εικαστικών – γραφιστικών της αναπαραστάσεων, στο …«και λοιπόν;» ή το «και μετά τι;» απάντησε σε ένα εμπνευσμένο σχήμα υποφοράς και ανθυποφοράς και με …άψογα ελληνικά είπε πως ο χρόνος θα δείξει…
Χρησιμοποίησε, μάλιστα, για την επίκληση του χρόνου ως μέσου «ανάλυσης» της ποιότητας και της διεισδυτικότητας της τέχνης, το εμβληματικό έργο του Φρανθίσκο Γκόγια «Η 3η Μαΐου του 1808» (προς τιμήν της ισπανικής αντίστασης στον …κατακτητικό αλλά και απελευθερωτικό στρατό του Ναπολέοντα κατά τον πόλεμο της Ιβηρικής Χερσονήσου), που έχει έκτοτε εμπνεύσει μια σειρά μεταγενέστερων εικαστικών δημιουργιών -αναφορές σε πολιτικά, επαναστατικά γεγονότα…
Στη διπλή έκθεση «Ανοιξιάτικοι Χείμαρροι. Αφίσες από την απεργία στο Χάρβαρντ. Άνοιξη 1969. Συλλογή Αλέξανδρου Τζώνη και Liane Lafaivre»/ΚΜΣΤ – Μονή Λαζαριστών/ 2ος όροφος και «Ανοιξιάτικοι Χείμαρροι. Ρωσική Πρωτοπορία – συλλογή Κωστάκη»- ΚΜΣΤ – Μονή Λαζαριστών/ ισόγειο & 1ος όροφος, που επιμελείται η διευθύντρια ΚΜΣΤ, Μαρία Τσαντσάνογλου, σε συνεργασία με τον Αλέξανδρο Τζώνη και τη Liane Lefaivre, παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα ένα σύνολο 54 αφισών, φτιαγμένων με το χέρι στο τυπογραφείο της Σχολής Design του Χάρβαρντ, καθώς και αρχειακό υλικό από την ιστορική πλέον απεργία των φοιτητών στο ίδιο πανεπιστήμιο, την άνοιξη του 1969, καθώς και 150 και πλέον έργα από τη συλλογή και το αρχείο του Γιώργου Κωστάκη, και παρακολουθεί τα κινήματα της ρωσικής πρωτοπορίας με έμφαση στις πειραματικές καλλιτεχνικές και προπαγανδιστικές εκτυπώσεις των χρόνων πριν και μετά την Επανάσταση του 1917.
Η έκθεση στη Μονή Λαζαριστών θα είναι ανοιχτή καθημερινά ως τις 24 Φεβρουαρίου 2019.