Οι ανησυχίες των αγορών και των επενδυτών ότι η παγκόσμια οικονομία οδηγείται σε μια βαθιά και παρατεταμένη ύφεση αυξάνονται συνεχώς, τη στιγμή που κάποιες χώρες προετοιμάζουν τη σταδιακή άρση των περιοριστικών μέτρων, κάτι που ούτως ή άλλως θα οδηγήσει σε ασύμμετρη πορεία των διάφορων οικονομιών, ενώ ένα δεύτερο κύμα πανδημίας το φθινόπωρο είναι σίγουρο πως στρώνει τον δρόμο για εξαιρετικά δύσκολες μέρες στην τρέχουσα bear market, η οποία μπήκε ξαφνικά και βίαια στη ζωή των κεφαλαιαγορών.
Πολλά θα εξαρτηθούν από την τροχιά της πανδημίας και από το εάν οι απαντήσεις των υπευθύνων χάραξης πολιτικής αρκούν για να περιορίσουν τη ζημία, ενισχύοντας παράλληλα την εμπιστοσύνη των καταναλωτών και των επιχειρήσεων.
Δύσκολη η ανάκαμψη τύπου V
Ωστόσο, μια γρήγορη ανάκαμψη, η οποία ήταν έως τώρα και το μεγάλο “στοίχημα” αλλά και η ελπίδα των κυβερνήσεων σε πολλές χώρες, φαίνεται πλέον πολύ απίθανη. Η ζήτηση καταστράφηκε, σημειώνονται εκτεταμένες διαταραχές στις αλυσίδες εφοδιασμού της μεταποίησης και έχει ήδη ξεκινήσει μια οικονομική κρίση η οποία μπορεί να εξελιχθεί και σε κρίση χρέους, καθώς οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις μαζικά βγαίνουν στις αγορές για να χρηματοδοτήσουν τις αυξημένες δαπάνες λόγω της πανδημίας.
Σε αντίθεση με τη συντριβή του 2008-2009, η οποία προκλήθηκε από έλλειψη ρευστότητας στις χρηματοπιστωτικές αγορές, η κρίση COVID-19 περιλαμβάνει θεμελιώδη ζητήματα φερεγγυότητας για επιχειρήσεις και βιομηχανίες πολύ πέρα από τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Επιπλέον, το τρέχον σοκ είναι ταυτόχρονο και καθολικό. Κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά την κρίση του 2008, όπως επισημαίνει το CΝΑ, ορισμένες αναδυόμενες αγορές συνέχισαν να σημειώνουν ισχυρή ανάπτυξη, τραβώντας την υπόλοιπη παγκόσμια οικονομία. Αλλά αυτήν τη φορά, καμία οικονομία δεν έχει ανοσία και καμία χώρα δεν θα είναι σε θέση να οδηγήσει σε μια ανάκαμψη με γνώμονα τις εξαγωγές. Η σημερινή κατάρρευση αύξησε τους αποπληθωριστικούς και χρηματοοικονομικούς κινδύνους στις προηγμένες οικονομίες και έπληξε τους εξαγωγείς εμπορευμάτων. Και εκτός από τα παραπάνω, στο σοκ που βιώνουν οι αγορές προστέθηκε και η πρωτοφανής κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου, με την Deutsche Bank να σημειώνει σε έκθεσή της πως καμία φορά τα τελευταία 150 χρόνια η τιμή του “μαύρου χρυσού” δεν βρέθηκε ούτε για… δευτερόλεπτο στα αρνητικά.
Πρωτοφανής
“Το παγκόσμιο ΑΕΠ αναμένεται να μειωθεί κατά 3,9% το 2020, μια ύφεση πρωτοφανούς βάθους στη μεταπολεμική περίοδο”, δήλωσε ο Brian Coulton, επικεφαλής οικονομολόγος της Fitch Ratings σε νέα έκθεση του οίκου, όπου υποβαθμίστηκαν επί τα χείρω οι εκτιμήσεις για τη διεθνή οικονομία. “Αυτό είναι διπλάσιο από την αναμενόμενη πτώση που βλέπαμε στις αρχές Απριλίου και είναι διπλάσια από την ύφεση του 2009”.
Η μείωση αυτή του ΑΕΠ, σύμφωνα με τη Fitch, ισοδυναμεί με πτώση 2,8 τρισεκατομμυρίων δολαρίων στο παγκόσμιο εισόδημα σε σχέση με το 2019 και απώλεια 4,5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων σε σχέση με τις προσδοκίες της Fitch για το παγκόσμιο ΑΕΠ το 2020 πριν από την πανδημία. Η Fitch αναμένει ότι το ΑΕΠ της Ευρωζώνης θα μειωθεί κατά 7%, το ΑΕΠ των ΗΠΑ κατά 5,6% και το ΑΕΠ του Ηνωμένου Βασιλείου κατά 6,3% το 2020. Οι μεγαλύτερες αναθεωρήσεις του οίκου αφορούν τις χώρες της Ευρωζώνης, όπου τα περιοριστικά μέτρα έχουν ήδη προκαλέσει πολύ μεγάλο αντίκτυπο στη δραστηριότητα το πρώτο τρίμηνο του έτους.
Καμία χώρα ή περιφέρεια δεν θα ξεφύγει από τις καταστροφικές οικονομικές επιπτώσεις της παγκόσμιας πανδημίας, τονίζει η Fitch. Αναμένει ότι το ΑΕΠ τόσο στις ΗΠΑ όσο και στο Ηνωμένο Βασίλειο –όπου τα lockdown ξεκίνησαν λίγο αργότερα από ό,τι στην Ευρωζώνη– θα μειωθεί κατά περισσότερο από 10% (όχι σε ετήσια βάση) το β’ τρίμηνο. Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό των νέων προβλέψεων του οίκου είναι οι απότομες περαιτέρω καθοδικές αναθεωρήσεις για το ΑΕΠ των αναδυόμενων αγορών. Η πτώση των τιμών των εμπορευμάτων, οι εκροές κεφαλαίων και η πιο περιορισμένη ευελιξία πολιτικής επιδεινώνουν τον αντίκτυπο των εγχώριων μέτρων περιορισμού.
Αρκετές μεγάλες οικονομίες πρόσφατα έχουν επεκτείνει τα μέτρα περιορισμού και έτσι η Fitch ενσωματώνει στις βασικές εκτιμήσεις lockdown διάρκειας οκτώ ή εννέα εβδομάδων για τις περισσότερες μεγάλες προηγμένες οικονομίες. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την προηγούμενη υπόθεση του για περίπου πέντε εβδομάδες “κλεισίματος” των οικονομιών. Κάθε επιπλέον μήνας lockdown μειώνει την ετήσια ροή εισοδήματος (ΑΕΠ) κατά περίπου 2%, τονίζει η Fitch.
Οι απαντήσεις μακροοικονομικής πολιτικής ήταν και αυτές πρωτοφανείς και θα μετριάσουν το βραχυπρόθεσμο σοκ. Αλλά με τις απώλειες των θέσεων εργασίας να είναι τεράστιες και τις πιέσεις στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις εξαιρετικά έντονες, η πορεία προς την ομαλότητα μετά την κρίση αναμένεται να είναι εξαιρετικά αργή κατά τον οίκο.
Ευρωζώνη: Η βαθύτερη ύφεση στην ιστορία
Η οικονομία της Ευρωζώνης βρίσκεται ήδη στη βαθύτερη ύφεση που έχει καταγραφεί ποτέ, σύμφωνα με δημοσκόπηση του Reuters, με τους οικονομολόγους διεθνώς να έχουν ήδη αποτιμήσει μια ιδιαίτερα ζοφερή προοπτική για τις οικονομίες της περιοχής, και να ανησυχούν ότι η ύφεση θα μπορούσε να είναι ακόμη χειρότερη λόγω των lockdown.
Και όλα αυτά παρά τη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να αγοράσει assets αξίας άνω του 1 τρισ. ευρώ φέτος, καθώς και τα τεράστια μέτρα στήριξης που εφαρμόζουν οι κυβερνήσεις για τη στήριξη των εργαζομένων και των επιχειρήσεων.
Σύμφωνα με τη δημοσκόπηση του Reuters σε 50 οικονομολόγους διεθνώς, η οικονομία της Ευρωζώνης συρρικνώθηκε κατά 3,1% στο πρώτο τρίμηνο και αναμένεται να συρρικνωθεί κατά 9,6% το τρέχον τρίμηνο. Ωστόσο το 95% των οικονομολόγων που συμμετείχαν εκτιμά πως η ύφεση είναι πιθανό να είναι πολύ βαθύτερη στο β’ τρίμηνο.
“Όσο βαθύτερη γίνεται η ύφεση τόσο περισσότερο θα διαρκέσει, αυξάνοντας τον κίνδυνο να έχουμε περισσότερες ζημιές στο δυναμικό προσφοράς της οικονομίας, καθώς η πιθανότητα των εργαζομένων να βγουν στην ανεργία και οι εταιρείες να κλείσουν είναι υψηλή”,σημειώνει ο Σπύρος Ανδρεόπουλος, επικεφαλής οικονομολόγος για την Ευρώπη στην BNP Paribas. “Η πολιτική απάντηση δεν ήταν πολύ αποφασιστική. Γι’ αυτό δεν περιμένουμε να επιστρέψουμε στις προηγούμενες βασικές προβλέψεις για ανάπτυξη σύντομα”.
Για το σύνολο του 2020, το ΑΕΠ προβλέπεται να συρρικνωθεί 5,4%, τη χειρότερη χρονιά από τη γέννηση του ευρώ το 1999, μία καλύτερη πρόβλεψη από αυτήν του ΔΝΤ για ύφεση 7,5%. Ωστόσο, σύμφωνα με το χειρότερο των οικονομολόγων, η συρρίκνωση θα αγγίξει το 12,0% το 2020.
“Είναι δύσκολο να σκεφτούμε ότι τα πράγματα θα επανέλθουν στα φυσιολογικά αμέσως μετά τα lockdown. Θα υπάρξουν κάποιες αλλαγές από την πλευρά της προσφοράς και της ζήτησης, διότι οι συμπεριφορές πρόκειται να αλλάξουν για αρκετό καιρό “, δήλωσε ο Philippe Gudin, επικεφαλής οικονομολόγος της Barclays. “Θα επιστρέψουν οι άνθρωποι στις παλιές τους συνήθειες, θα ταξιδέψουν ξανά γρήγορα; Υπάρχει τεράστια αβεβαιότητα”, τόνισε. Περίπου το 70% των 50 οικονομολόγων δήλωσαν ότι η ανάκαμψη θα έχει είτε τη μορφή “U” είτε “L”. Μόνο το ένα πέμπτο αναμένει ότι θα είναι μια γρήγορη ανάκαμψη σε σχήμα “V”.
Η ύφεση στην Ελλάδα
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, οι διεθνείς οίκοι συνεχίζουν να προχωρούν σε πτωτικές αναθεωρήσεις των εκτιμήσεών τους. Την περασμένη εβδομάδα η Citigroup μείωσε σημαντικά τις προβλέψεις της για την ύφεση της ελληνικής οικονομίας το 2020 και πλέον εκτιμά ότι θα φτάσει το 7,8% από 1,4% που προέβλεπε πριν από έναν μήνα. Πάντως, το 2021 αναμένει ότι θα είναι ένα έτος ισχυρής ανάκαμψης με την ανάπτυξη να αγγίζει το 7,3%, ενώ η οικονομική δραστηριότητα θα επιστρέψει στα προ κρίσης επίπεδα έως το δ’ τρίμηνο του επόμενου έτους. Παράλληλα εκτιμά πως η ανάπτυξη στην Ελλάδα μετά το σχήμα “V” που θα ακολουθήσει το 2020-2021, θα κινηθεί στο 2,3% το 2022 ενώ το 2023-2024 θα κινηθεί στα επίπεδα του 1,5%.
Η Capital Economics σημείωσε από την πλευρά της πως η ύφεση στην Ελλάδα φέτος θα φτάσει το 15%, ενώ το 2021 θα αποτελέσει ένα έτος ισχυρού ριμπάουντ με ανάπτυξη της τάξης του 10%. Όπως πρόσθεσε, η ελληνική οικονομία θα συρρικνωθεί φέτος στο 40% περίπου σε σχέση με το μέγεθος που είχε το 2007 και έτσι θα χρειαστεί πάνω από μια δεκαετία προτού η Ελλάδα επιστρέψει σε αυτά τα προ-κρίσης επίπεδα.
Προς αύξηση του μεγέθους του QE
Πάνω από τα τρία τέταρτα των οικονομολόγων είπαν ότι η ΕΚΤ δεν έχει ακόμη ολοκληρώσει την πολιτική χαλάρωσης. Οι περισσότεροι προβλέπουν ότι η ΕΚΤ θα αυξήσει τις υπάρχουσες αγορές περιουσιακών στοιχείων. Μερικοί δήλωσαν ότι θα έπρεπε τελικά να αρχίσει να αγοράζει μετοχές, όπως κάνει σήμερα η Τράπεζα της Ιαπωνίας.
Η πλειοψηφία των οικονομολόγων δήλωσε ότι η ΕΚΤ θα εξαντλήσει τα 750 δισεκατομμύρια ευρώ του έκτακτου QE και τα 120 δισ. ευρώ του “κλασικού” QE μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου, ενώ αναμένουν ότι θα αυξήσει το μέγεθος και των δύο αυτών προγραμμάτων παρά να τα τελειώσει.
Αξίζει να σημειώσουμε πως η ABN Amro επιμένει πως το έκτακτο QE πανδημίας (το οποίο προς το παρόν διαμορφώνεται στα 750 δισ. ευρώ) θα αυξηθεί κατά 500 εκατ. ευρώ, αυξάνοντας έτσι στο 1,25 τρισ. ευρώ συνολικά το “μπαζούκας” που ενεργοποιεί η ΕΚΤ για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας σε οικονομίες και επιχειρήσεις, πέραν του “κλασικού” QE που τρέχει παράλληλα. Όπως επισημαίνει η ABN, οι εκδόσεις ομολόγων από τις κυβερνήσεις θα αυξηθούν σημαντικά και κατά 650 δισ. ευρώ περαιτέρω φέτος, ώστε να μπορέσουν να χρηματοδοτήσουν τα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης των οικονομιών τους. Έτσι η ΕΚΤ θα μεγαλώσει το πακέτο του QE για να απορροφήσει τις περαιτέρω εκδόσεις χρέους.
Κατά την Capital Economics, η ΕΚΤ πρέπει να αυξήσει σημαντικά τον ρυθμό των αγορών, αλλά και να διπλασιάσει ή και να τριπλασιάσει το ύψος του προγράμματος αγοράς ομολόγων, πάνω από τα 2 τρισ. ευρώ. To έκτακτο QE αρχικά πέτυχε το επιθυμητό αποτέλεσμα, οδηγώντας τις αποδόσεις των ομολόγων σε ραγδαία πτώση, ωστόσο οι αποδόσεις στη συνέχεια αυξήθηκαν εκ νέου, ενώ τα spreads επέστρεψαν στα επίπεδα του Μαρτίου, πριν από τις ανακοινώσεις του νέου QE. Έτσι, θα πρέπει να προχωρήσει σε τεράστιες αγορές ομολόγων και ενώ αύξηση του έκτακτου προγράμματος φαίνεται πιθανή εντός του 2020, το μεγάλο ερώτημα είναι τι θα συμβεί το 2021. Κατά την άποψη της Capital Economics, ενδεχομένως να χρειαστεί η επέκταση του προγράμματος και το 2021, με υψηλότερο ρυθμό αγορών.
Πολλές εταιρείες δεν θα επιβιώσουν
Με την προοπτική ενός παρατεταμένου παγκόσμιου αντίκτυπου από την πανδημία του κορονοϊού να ενισχύεται, οι επιχειρηματίες προειδοποιούν για μια βαθιά και μακρά ύφεση.
Καθώς οι χρηματοπιστωτικές αγορές την περασμένη εβδομάδα μπήκαν στο τρενάκι του τρόμου της κατάρρευσης του πετρελαίου, μια έρευνα χιλιάδων CEOs αποκάλυψε ότι υπάρχουν μεγάλοι φόβοι ότι πολλές εταιρείες δεν θα επιβιώσουν από την “επίθεση” της πανδημίας. Οι αγορές και οι επενδυτές, εκτός από τις απανωτές υποβαθμίσεις των εταιρειών οι οποίες προ-πανδημίας είχαν επενδυτική βαθμίδα και πλέον αξιολογούνται πολύ χαμηλότερα, θα βρεθούν αντιμέτωποι με ένα κύμα defaults το οποίο θα προκαλέσει νέους τριγμούς στα θεμέλια των χρηματιστηριακών δεικτών διεθνώς.
Περίπου το 60% των διευθυντικών στελεχών ετοιμάζεται για ανάκαμψη σε σχήμα U, μια μακρά περίοδο μεταξύ ύφεσης και ανάκαμψης, σύμφωνα με δημοσκόπηση 3.534 CEOs από 109 χώρες που διεξήγαγε η YPO. “Δεν έχουμε δει τέτοια κρίση εδώ και εκατό χρόνια, και ορισμένα εταιρείες δεν θα επιβιώσουν”, δήλωσε ο GlennKeys, εκτελεστικός πρόεδρος της Aspen Medical, μιας εταιρείας υπηρεσιών υγείας με έδρα τη Σιγκαπούρη και μέλος της YPO.
Από την πλευρά του ο James Gorman, CEO της Morgan Stanley, προειδοποίησε πως η παγκόσμια ύφεση λόγω του κορονοϊού θα διαρκέσει έως και το 2021. Αν και εύχεται να υπάρξει μία ανάκαμψη σε σχήμα V, ωστόσο ίδιος δεν την αναμένει. Το καλό σενάριο είναι μια ανάκαμψη σε σχήμα U, σύμφωνα με τον Gorman. “Αν ήμουν άνθρωπος του στοιχηματισμού, θα έλεγα πως η ανάκαμψη θα είναι μεταξύ του σχήματος U και του σχήματος L”, δήλωσε προσθέτοντας ότι είναι πιθανό ότι το άνοιγμα των οικονομιών να είναι μία διαδικασία η οποία θα διαρκέσει μήνες.