Το χρέος των Αμερικανών σε σπουδαστικά δάνεια ανέρχεται πλέον σε 1,56 τρισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με δημοσιεύματα των αμερικανικών ΜΜΕ.
Τόσα χρωστούν οι Αμερικανοί στις τράπεζες και στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση για τις δανειοδοτήσεις που εξασφάλισαν για να σπουδάσουν οι ίδιοι ή τα παιδιά τους στα αμερικανικά κολέγια (δημόσια, μη κερδοσκοπικά και κερδοσκοπικά).
Αποτελεί το χρέος αυτό μία βόμβα στα θεμέλια της οικονομίας της πιο ισχυρής χώρας του πλανήτη; Δεν υπάρχει αμφιβολία. Πέρα από αυτό όμως, συνιστά και ένα πρώτου μεγέθους κοινωνικό πρόβλημα το οποίο η αμερικανική κυβέρνηση προσποιείται ότι ούτε καν υπάρχει.
Άλλωστε, τα μέτρα που ανακοίνωσε πρόσφατα ο Ντόναλντ Τραμπ κατά το προσχέδιο του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού του 2021 πιθανότατα θα επιδεινώσουν την ήδη ζοφερή υπάρχουσα κατάσταση.Μελετώντας, παράλληλα, το πρόβλημα, γίνεται σαφές ότι στις ΗΠΑ του 2020 τα πάντα έχουν τιμή, τα πάντα πληρώνονται και τίποτα μα τίποτα δεν δίνεται δωρεάν. Και ίσως αυτό να δίνει μία πρώτη εξήγηση γιατί η προεκλογική καμπάνια του σοσιαλιστή Μπέρνι Σάντερς πηγαίνει τόσο καλά.
Κολέγιο: Το πρώτο μέρος του αμερικανικού ονείρου που στοιχίζει πολύ
Τα παιδιά της μεσαίας και φυσικά της ανώτερης τάξης των ΗΠΑ έχουν ως όνειρο να φοιτήσουν σε ένα από τα κολέγια της χώρας και να αποκτήσουν ένα πτυχίο που θα τα βοηθήσει να σταδιοδρομήσουν σε μία αγορά εργασίας που γίνεται ολοένα και πιο άγρια. Αν πραγματικά κάποιος θέλει να αποκτήσει μία δουλειά η οποία πληρώνει από 35.000 δολάρια και πάνω στις ΗΠΑ οφείλει να αποκτήσει πτυχίο, παραπάνω από τους μισούς εργοδότες το αξιώνουν ως την ελάχιστη προϋπόθεση για την πρόσληψη.
Αυτό το όνειρο, όμως, στοιχίζει γιατί η τριτοβάθμια εκπαίδευση στις Ηνωμένες Πολιτείες πληρώνεται και μάλιστα αδρά. Σε οποιοδήποτε κολέγιο, ακόμα και στα δημόσια. Με δεδομένο ότι ένας φοιτητής στα τέσσερα ή πέντε χρόνια της φοίτησής του θα χρειαστεί ένα φιξ ποσό, οι ίδιοι ή οικογένειές τους καταφεύγουν στη λύση του δανεισμού. Και αυτό γίνεται γιατί ελάχιστοι μπορούν να διαθέσουν τα απαιτούμενα ποσά από προηγούμενες αποταμιεύσεις τους. Η αποταμίευση δεν αποτελεί ατού των Αμερικανών, έτσι και αλλιώς.
Τα στατιστικά στοιχεία για τον δανεισμό δεν αφήνουν κανένα περιθώριο εφησυχασμού. Το συνολικό χρέος ανέρχεται στο 1,56 τρισεκατομμύριο δολάρια και είναι το δεύτερο μεγαλύτερο ιδιωτικό χρέος των ΗΠΑ πίσω από αυτό που αφορά τα στεγαστικά δάνεια και προκάλεσε την τεράστια οικονομική κρίση του 2008.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και το συνολικό χρέος στις πιστωτικές κάρτες δεν ξεπερνά αυτό των σπουδαστικών δανείων ενώ είναι πολύ συχνές οι περιπτώσεις που φοιτητές έχουν υπέρογκα χρέη τόσο σε δάνειο όσο και σε κάρτες! Συνολικά χρωστούν 44,6 εκατομμύρια πολίτες, ενώ το μέσο δάνειο ανέρχεται πλέον στα 30.000 δολάρια περίπου (αυξημένο σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, όχι πάντως κατά πολύ). Η μέση δόση-και εδώ έρχονται τα πραγματικά δύσκολα-πλησιάζει πλέον τα 400 δολάρια τον μήνα και ίσως αυτό αποτελεί μία πρώτη απάντηση στο ερώτημα γιατί ολοένα και περισσότερο Αμερικανοί βρίσκονται πίσω στην πληρωμή του σπουδαστικού δανείου τους.
Σε ότι αφορά τις ηλικιακές ομάδες, δανείζονται οι πάντες, ακόμα και αυτοί που είναι κάτω από 24 χρονών και προφανώς δανείζονται για να τελειώσουν τις σπουδές τους. Η «πρωταθλήτρια» ηλιακή κατηγορία είναι αυτή των 35-49 ετών που χρωστά συνολικά 575 δισεκατομμύρια δολάρια. Χρέος όμως, και μάλιστα αξιοσημείωτο, έχουν και οι ηλικιωμένοι πάνω των 62 ετών (75 δισ.) γεγονός που καταδεικνύει ότι ακόμα και παππούδες και γιαγιάδες δανείζονται έτσι ώστε να βοηθήσουν τα εγγόνια τους να εξασφαλίσουν το πολυπόθητο πτυχίο.
Η εξυπηρέτηση των φοιτητικών δανείων «αποκαλύπτει» και ένα σχετικό φυλετικό χάσμα στον πληθυσμό των ΗΠΑ. Οι λευκοί δείχνουν να είναι πιο συνεπείς, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών, καθώς μόλις 6 στους 100 βρίσκονται πίσω στις πληρωμές. Το ποσοστό όμως ανεβαίνει θεαματικά όταν έχουμε να κάνουμε να κάνουμε με μαύρους ή ισπανόφωνους. Το 20% των συγκεκριμένων δανειοληπτών έχουν καθυστερήσει τις πληρωμές, δείγμα του ότι δεν έχουν την ίδια οικονομική άνεση που απολαμβάνουν οι λευκοί Αμερικανοί.
Τέλος, το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του χρέους αφορά απευθείας δανεισμό από τις τράπεζες και πολύ λιγότερο δάνεια που προσφέρουν με εγγυήσεις ομοσπονδιακές δομές του κράτους των ΗΠΑ.
Το βάσανο της αποπληρωμής
Οι Αμερικανοί φοιτητές που δανείζονται (είτε οι ίδιοι είτε οι οικογένειές τους) ξέρουν ότι έχουν μπροστά τους ένα Γολγοθά, καθώς η αποπληρωμή μόνο εύκολη υπόθεση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Δεν είναι λίγοι οι φοιτητές που συνδυάζουν τις σπουδές με τη δουλειά έτσι ώστε να τα καταφέρουν.
Αλλά και μετά την αποφοίτηση, εφόσον αυτή έρθει, το πρόβλημα παραμένει οξύ. Πάνω από το 20% των Αμερικανών που βρίσκονται μεταξύ των ηλικιών 25-39 και κατέχουν τουλάχιστον έναν πανεπιστημιακό τίτλο δουλεύουν σε δύο δουλειές, έτσι ώστε να εξασφαλίζουν τα απαραίτητα χρηματικά ποσά για την αποπληρωμή των δανείων τους.
Μόλις το 27% των αποφοίτων με φοιτητικό δάνειο δηλώνουν ότι έχουν μία άνετη ζωή ενώ αντίθετα το ποσοστό εκτοξεύεται στο 45% μεταξύ των αποφοίτων οι οποίοι δεν χρειάστηκε να πάρουν κάποιο δάνειο. Είναι, όμως, ξεκάθαρο ότι οι τελευταίοι διέθεταν και τη σχετική οικονομική άνεση για να μείνουν μακριά από τις τράπεζες και το δανεισμό.
Η κυριότερη όμως συνέπεια του δανειακού βάρους έχει να κάνει με την καθημερινότητα αλλά και την οικονομική προοπτική. Είναι πολλοί αυτοί που δυσκολεύονται να αγοράσουν ακόμα και τα απαραίτητα για το νοικοκυριό τους προκειμένου να μη μείνουν πίσω στις πληρωμές. Είναι πολύ περισσότεροι αυτοί που κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής τους αναβάλλουν συνεχώς την αγορά κατοικίας ή την επένδυση σε μία επιχείρηση, γιατί πολύ απλά διαθέτουν ένα αρκετά σεβαστό ποσό μηνιαίως για την αποπληρωμή του φοιτητικού τους δανείου.
Φαίνεται, δηλαδή, ότι η προσπάθεια για την απόκτηση πτυχίου σε οποιοδήποτε τύπου κολεγίου έχει μακρόχρονες συνέπειες τόσο στο άτομο και στην οικογένειά του όσο και στην αμερικανική οικονομία και αγορά η οποία λόγω του βάσανου του χρέους στερείται πελατών οι οποίοι, ειρήσθω εν παρόδω, βρίσκονται στην πιο δημιουργική τους ηλικία.
Άτολμα σχέδια απεμπλοκής
Πώς, όμως, θα καταφέρουν να απεμπλακούν οι Αμερικανοί από αυτή τη μέγγενη; Σίγουρα δεν πρόκειται για ένα απλό πρόβλημα που έχει εύκολη λύση. Εκτός αυτού όμως, τα πράγματα γίνονται ακόμα δυσκολότερα αφού το αμερικανικό πολιτικό σύστημα δεν φέρεται διατεθειμένο να πάρει ανατρεπτικά μέτρα τα οποία πιθανόν θα έθιγαν τις τράπεζες. Πόσο μάλλον εφέτος που είναι χρονιά προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ.
Υπάρχει, βέβαια, στο τραπέζι μία βελτίωση του σχεδίου που ήδη ισχύει και προβλέπει ότι εργοδότες μπορούν να συνεισφέρουν ετησίως ένα ποσό μέχρι 5.000 δολάρια στην αποπληρωμή φοιτητικών δανείων εφόσον προσλάβουν φοιτητές στις επιχειρήσεις τους. Τα ποσά τους επιστρέφονται με τη μορφή των φοροαπαλλαγών αλλά το σχέδιο χωλαίνει στο γεγονός ότι σε σχέση με το σύνολο των οφειλετών αυτοί που βρίσκονται ακόμη στα κολέγια δεν αποτελούν πλειοψηφία.
Δεν έχουν περάσει παρά μόνο μερικές μήνες από τη στιγμή που τόσο Ρεπουμπλικανοί όσο και Δημοκρατικοί Γερουσιαστές έφεραν στη δημοσιότητα πρόταση η οποία καλεί το Κογκρέσο να υιοθετήσει επέκταση των συγκεκριμένων φοροαπαλλαγών για τους εργοδότες ακόμα και όταν προσλαμβάνουν αποφοίτους (και όχι εν ενεργεία φοιτητές) που χρωστούν μέρος ή το σύνολο του φοιτητικού τους δανείου.
Θεωρούν ότι έτσι οι οφειλέτες θα αναπνεύσουν, η αμερικανική οικονομία θα ενισχυθεί με το ποσοστό της ανεργίας να συμπιέζεται ακόμα περισσότερο και ότι οι εργοδότες θα αποκτήσουν ένα ακόμη κίνητρο για να προσλάβουν. Το σχέδιο όμως αυτό, ακόμα και αν εφαρμοστεί, δεν πρόκειται να δώσει ριζική λύση.
Ο Τραμπ στη δική του ατζέντα
To σχέδιο του Ντόναλντ Τραμπ για το ζήτημα (έτσι όπως το κοινοποίησε στο προσχέδιο του προϋπολογισμού για το 2021) μπορεί να χαρακτηριστεί κάλλιστα ως ένα κλασικό νεοφιλελεύθερο σχέδιο.
Σε έτος που ο πρόεδρος θα δώσει τη μάχη του για την παραμονή στο Λευκό Οίκο τα επόμενα τέσσερα χρόνια, αρχικά προτείνει περικοπές του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού για την παιδεία της τάξης των 5,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Μεταξύ αυτών θα βρίσκονται και χρήματα που ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός προσφέρει ως «συγχώρεση» των δανείων αποφοίτων που τώρα δουλεύουν ως δημόσιοι υπάλληλοι.
Το σχετικό πρόγραμμα άρχισε το 2007 και εκπονήθηκε από την κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους του νεώτερου με δύο προφανείς στόχους. Αφενός να μειωθεί ο συνολικός όγκος των οφειλομένων ποσών στις τράπεζες για φοιτητικά δάνεια και αφετέρου να υπάρξουν κίνητρα για νεαρούς Αμερικανούς να προσφέρουν τις επαγγελματικές υπηρεσίες τους στη δημόσια διοίκηση και όχι στον ιδιωτικό τομέα. Σημειωτέον ότι το δημόσιο στις ΗΠΑ δεν πληρώνει τόσα όσα ο ιδιωτικός τομέας.
Το σχέδιο δούλεψε επί προεδρίας Ομπάμα και ο Τραμπ το βρήκε στην έναρξη της δικής του προεδρίας το 2017. Δεν αφορά, όπως είναι λογικό την πλειοψηφία των δανειοληπτών, προσέφερε όμως μία σημαντική ανακούφιση σ’ αυτούς που προτιμούσαν να δουλέψουν στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, κάτι που στις ΗΠΑ παραμένει αντιδημοφιλές. Ακόμα όμως και αυτό το μάλλον δειλό σχέδιο ο Τραμπ επιθυμεί να το καταργήσει για να «προστατεύσει τα χρήματα των Αμερικανών φορολογουμένων».
Παραμένουν, βέβαια, σε ισχύ τα προγράμματα «συγχώρεσης» δανείων με βάση το ετήσιο εισόδημα. Ουδείς όμως δίνει λύση σ’ αυτούς που χρωστούν και για οποιοδήποτε λόγο έχουν χάσει τη δουλειά τους ή δεν μπορούν να εργαστούν για λόγους ανωτέρας βίας.