Αίσιο τέλος είχε η περιπέτεια για το πανέμορφο χάλκινο αλογάκι της γεωμετρικής περιόδου που επρόκειτο να δημοπρατηθεί το 2018.
Με διαρκείς ενέργειες του υπουργείου Πολιτισμού, το ζήτημα έφτασε μέχρι το Εφετείο των ΗΠΑ, το οποίο προέβη στην ιστορική απόφαση οι υποθέσεις παράνομου εμπορίου αρχαιοτήτων να εκδικάζονται στις χώρες που διεκδικούν την πολιτιστική τους κληρονομιά
Το χάλκινο αλογάκι μόλις 14 εκατοστών είναι ένα λιτό και όμορφο ιππάριο της γεωμετρικής περιόδου που χρονολογείται στον 8ο αι π.Χ., σώζεται σε εξαιρετική κατάσταση, είχε εξαχθεί παράνομα από τη χώρα μας και παρ’ ολίγο να πωληθεί τον Μάιο του 2018 από τον αμερικανικό Οίκο Δημοπρασιών Sotheby’s. Ωστόσο, η ιστορία του έχει το καλύτερο τέλος, αφού περιμένουμε να επαναπατριστεί.
Πριν από τέσσερις ημέρες (9/6) το Εφετείο των ΗΠΑ αποφάσισε οι υποθέσεις αντικειμένων που έχουν εξαχθεί παράνομα από τις χώρες τους και διακινούνται προς πώληση, να μην εκδικάζονται από τα κατά τόπους αμερικανικά δικαστήρια, αλλά από τα δικαστήρια των χωρών που διεκδικούν την πολιτιστική τους κληρονομιά και, στην περίπτωσή μας, από τα ελληνικά δικαστήρια.
Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη χαρακτήρισε την απόφαση τεράστια διεθνή επιτυχία στην καταπολέμηση του παράνομου εμπορίου αρχαιοτήτων και δήλωσε «το υπουργείο θα προβεί σε κάθε νόμιμη διαδικασία επαναπατρισμού του ειδωλίου», επισημαίνοντας ότι «με τον επαναπατρισμό των κλαπέντων και παρανόμως εξαχθέντων μνημείων στον αρχαιολογικό τους περιβάλλον αποδίδεται στην ιστορία κάθε χώρας, ένα τεκμήριο, ένα μέρος της ιστορίας της».
Η απόφαση για το παράνομο εμπόριο αρχαιοτήτων πάρθηκε έπειτα από μακροχρόνιο αγώνα των υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ που διεκδίκησαν το Ειδώλιο Αλόγου. Η υπόθεση ξεκινάει τον Μάιο του 2018 στη Νέα Υόρκη, όταν ο οίκος Δημοπρασιών Sotheby’s έθεσε προς δημοπράτηση το χάλκινο ειδώλιο, με τιμή εκκίνησης 150.000-250.000 δολάρια.
Ο κατάλογος της δημοπρασίας έγραφε ότι πρόκειται για «Ελληνικό Ειδώλιο Αλόγου, κορινθιακού τύπου… γεωμετρικής περιόδου, 8ος αιώνας π.Χ., Ελληνικό».
Λίγο πριν από την προγραμματισμένη δημοπρασία (14 Μαΐου 2018) και συγκεκριμένα στις 4 Μαΐου του 2018, το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού ζήτησε από την Ιντερπόλ να διερευνήσει τα παραστατικά απόκτησης του ειδωλίου, και κυρίως εκείνα της πρώτης δημοπράτησής του, αφού εμφανίστηκε στην αγορά στις 6 Μαΐου του 1967 και δημοπρατήθηκε από τον οίκο Munzen und Medaillen AG στη Βασιλεία της Ελβετίας.
Η δημοσιοποίηση του θέματος από την ελληνική πλευρά και τη Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του υπουργείου Πολιτισμού είχε τα πρώτα θετικά αποτελέσματα όταν ο Οίκος αναγκάστηκε να αποσύρει το αντικείμενο την παραμονή της δημοπρασίας.
Ωστόσο, οι Sotheby’s από κοινού με τους φερόμενους ως ιδιοκτήτες του ειδωλίου προχώρησαν σε αγωγή κατά του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού, ζητώντας από το δικαστήριο των ΗΠΑ να αναγνωρίσει «ότι δεν υφίστανται ιδιοκτησιακά δικαιώματα του ελληνικού κράτους επί του ειδωλίου και ούτε βάση για τον επαναπατρισμό στην Ελλάδα».
Το υπουργείο Πολιτισμού σε άμεση συνεργασία με το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους υπερασπίστηκε την υπόθεση μέσω δικηγορικού γραφείου της Ν. Υόρκης, που υποστήριξε ότι η διεκδίκηση του επίμαχου μνημείου συνιστούσε κυριαρχικό δικαίωμα της Ελλάδας, επιτασσόμενο από το Σύνταγμα και τον αρχαιολογικό Νόμο 3028/2002 και ως εκ τούτου, «μη υποκείμενο στη δικαστική κρίση των δικαστηρίων των ΗΠΑ». Με την από 21-6-2019 απόφασή του, το δικαστήριο απέρριψε τον άνω ισχυρισμό, οπότε και ασκήθηκε αμέσως έφεση από την προηγούμενη πολιτική ηγεσία και τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ.
Κατά την επίσκεψή της στη Νέα Υόρκη, τον Σεπτέμβριο 2019, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη συναντήθηκε με τον ελληνικής καταγωγής Matthew Bogdanos, βοηθό Εισαγγελέα, επικεφαλής της υπηρεσίας για την παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων, στον οποίο εξέθεσε την πορεία της ελληνικής διεκδίκησης του χάλκινου ειδωλίου.
Μετά την πρόσφατη απόφαση του αμερικανικού Εφετείου, η κ. Μενδώνη ευχαρίστησε τους συναδέλφους της υπουργούς Πολιτισμού άλλων χωρών που είχαν δηλώσει με επιστολές τους στο δικαστήριο τη συμπαράστασή τους στο νόμιμο αίτημα της Ελλάδας, τους φορείς και την ελληνοαμερικανική κοινότητα, αλλά και τα στελέχη του υπουργείου Πολιτισμού και του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους «για την καθοριστική και κρίσιμη συμβολή τους στην επιτυχία της χώρας».