Η εργατική τάξη και η πολιτική της κοινωνικής πλειονότητας
1 Εισαγωγή
Τι μένει ενεργές από τις βασικές θέσεις του Κ. Μαρξ, σχετικά με το υποκείμενο της κοινωνικής αλλαγής και τη στρατηγική του για τη μετά-καπιταλιστική κοινωνία, σχεδόν δύο αιώνες από τη διατύπωσή τους; Ποιές είναι οι προσαρμογές που οφείλονται, στην παρούσα συγκυρία, για να γίνει εφικτός ο κοινωνικός μετασχηματισμός; Με αγωγό τα προηγούμενα ερωτήματα, η ανάλυση εκτιμά πως η εποχή μας επιβεβαιώνει την κεντρικής σημασίας πρόβλεψη του κλασικού μαρξισμού για την κοινωνική πόλωση. Οι εργοδότες συρρικνώνονται αριθμητικά και αναλογικά στις πρωτοπόρες καπιταλιστικές χώρες, ενώ οι μισθωτοί διευρύνονται σε μια αναμφισβήτητη και εδραιωμένη εργασιακή και κοινωνική πλειονότητα∙ είναι, δηλαδή, μια απόλυτα συντριπτική πλειονότητα. Παράλληλα, οι αυτοαπασχολούμενοι χωρίς ιδιοκτησία, στα νέα αντικείμενα εργασίας είτε ως αυτόνομοι είτε ως ημιαυτόνομοι εργαζόμενοι, στα πραγματικά ή εικονικά δίκτυα των ομάδων εργασίας, διακρίνονται για στοιχεία ενός αντικειμενικού προλεταριακού προσδιορισμού. Η παρουσία μιας νέας μεσαίας (ή, κατά Πουλαντζά, «νέας μικροαστικής») τάξης (μισθωτών), δηλαδή το αντίβαρο της κοινωνικής πόλωσης, είχε υπόσταση μόνο στην περίοδο του φορντισμού-τεϊλορισμού, στη μεσαία στελέχωση της γραφειοκρατικής πυραμίδας. Μετά την υπέρβασή του, σταδιακά, τα στρώματα με ανάλογους προσδιορισμούς αποσυντίθενται και αποκλιμακώνονται τα μεγέθη τους. Η «ήττα της εργασίας», από το 1980, συνέτεινε στον εμπλουτισμό του καταμερισμού της εργασίας από την εισαγωγή πολλών κατακερματισμένων καθεστώτων και ειδικών μορφών εργασίας, που λειτουργικά πολύ-διασπούν τους φορείς της εργασίας, ενώ ταυτόχρονα αδρανοποιούν τις παραδοσιακές μορφές συλλογικής οργάνωσης και τις πρακτικές τους. Το αντικειμενικό κοινωνικό υποκείμενο, ωστόσο, υπάρχει και αποτελεί την τεράστια πλειονότητα. Η κατάσταση αυτή μάς προκαλεί για την επινόηση της στρατηγικής και των τακτικών μεθόδων, αλλά και την προσαρμογή της απολύτως απαραίτητης πολιτικής ενοποίησης και δράσης. Με βάση την ουσιαστική απαξίωση των σοσιαλιστικών εγχειρημάτων του εικοστού αιώνα, η στόχευση οφείλει να προσανατολίζεται στην θεμελιώδη μετατόπιση της καπιταλιστικής νομιμότητας, στην προοπτική των αναμενόμενων κοινωνικών συγκλονισμών.
2 Η «νέα οικονομία» και η νέα τεχνολογία αυξάνουν την απασχόληση
Διαλέγω να ξεκινήσω τη συζήτηση για το σύγχρονο υποκείμενο του κοινωνικού μετασχηματισμού, από μια θέση του «συρμού» η οποία, ωστόσο, στις καθημερινές κοινές ή επιτηδευμένες συζητήσεις (αρκετές φορές και επιστημονικές) φαίνεται να είναι μια αναμφισβήτητη «αλήθεια»: η τεχνολογία και οι αυτοματισμοί μειώνουν τις θέσεις ανθρώπινης εργασίας. Πρώϊμα διαπιστώνω: ουδέν αναληθέστερον από αυτή την «αναμφισβήτητη αλήθεια». Οι πρώτοι αναλόγου χαρακτήρα ισχυρισμοί είναι τόσο παλαιοί όσο και ο καπιταλισμός. Κάθε φορά που ένας νέος ευρύτερος καταμερισμός της εργασίας και οι νέοι αποτελεσματικότεροι αυτοματισμοί εφαρμόζονται στην παραγωγή, πάντα προβάλλονται κάποιες μελλοντολογικές προβλέψεις για την επερχόμενη μείωση των θέσεων της ανθρώπινης εργασίας με προοπτική την απάλειψή της. Από ένα σημείο μετά οι προβλέψεις είναι συνώνυμες των ατεκμηρίωτων πίστεων.
Με την αίσθηση, ότι όλες οι διατυπωμένες απόψεις για το φαινόμενο και τις συνέπειες των παραγωγικών αυτοματισμών δεν είναι ισότιμες και ισοδύναμες, σε βαρύτητα ισχυρισμών και σημασία, θα επισημάνω πως είναι ανεξαιρέτως προβληματικές, σχετικά με την απόδειξή τους.[1] Στο αμιγώς θεωρητικό επίπεδο είναι σαφές τόσο για τον φιλελευθερισμό όσο και για τον κλασικό μαρξισμό, ότι, στο πλαίσιο της οικονομίας της αγοράς ή, άλλως, των καπιταλιστικών σχέσεων, η προοπτική είναι η αύξηση των ανθρώπινων δυνάμεων και σε οποιαδήποτε περίπτωση δεν υπάρχει η δυναμική της μείωσης τους.
Το αύριο καθορίζεται από τις δυνατότητες αντιμετώπισης του σήμερα…