«Ο βυθός της Σαντορίνης είναι σαν ένα υπέροχο θέατρο. Το σκηνικό είναι μοναδικό: υποθαλάσσιες σπηλιές, λιβάδια ποσειδωνίας, εντυπωσιακοί σχηματισμοί, απότομοι γκρεμοί και μια φοβερή διαύγεια. Είναι όμως ένα θέατρο άδειο, χωρίς ηθοποιούς. Ξέρετε τι μου λένε οι ψαράδες του νησιού; Πήραμε από τους γονείς μας μία θάλασσα γεμάτη ψάρια και παραδίδουμε στα παιδιά μας μία έρημο».
Ο 36χρονος Πιερ-Ιβ Κουστό, ο μικρότερος γιος του διάσημου ωκεανογράφου και εξερευνητή Ζακ-Ιβ, βρίσκεται τις ημέρες αυτές στη Σαντορίνη για πολλοστή φορά και έχει πλέον ξεκάθαρη άποψη. Εκεί, πριν από εννέα χρόνια εκπαιδεύθηκε για να γίνει και ο ίδιος εκπαιδευτής δυτών, απέκτησε πολλούς φίλους και μια σταθερή σχέση με το νησί. Πλέον, το επισκέπτεται σχεδόν κάθε χρόνο, όχι μόνο για να χαρεί τον βυθό του αλλά και για να μιλήσει για την ανάγκη να προστατευθεί. Στόχος του να βοηθήσει την ομάδα ντόπιων και φίλων του νησιού να δημιουργήσουν εκεί την πρώτη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή στις Κυκλάδες, μια πρόταση που την υποστηρίζει όλη η Σαντορίνη, αλλά προς το παρόν… όχι η πολιτεία. Ως πολίτης του κόσμου («ζω με μια βαλίτσα μεταξύ του Παρισιού και του υπόλοιπου πλανήτη», λέει χαρακτηριστικά), υποστηρίζει με θέρμη την ανάγκη να επιταχυνθεί η μετάβαση σε ένα βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης, χρησιμοποιώντας τη δύναμη της οικονομίας.
Εικόνες σαν αυτή είναι πλέον σπάνιες στη Σαντορίνη. Οπως εξηγεί ο Πιερ-Ιβ Κουστό, η υπεραλιεία άδειασε τη θάλασσα από ψάρια.
Το πρόβλημα
«Σε κάθε πλαστικό προϊόν που αγοράζουμε φθηνά ή μας δίνεται δωρεάν, όπως ένα καλαμάκι ή τα μαχαιροπίρουνα, υπάρχει ένα κρυφό κόστος που οι εταιρείες δεν πληρώνουν: το κόστος της ρύπανσης και της επίπτωσής της στην υγεία μας. Πρέπει να ξεκινήσουμε προσδιορίζοντας το κόστος αυτό, το οποίο η πετρελαιοβιομηχανία δεν πληρώνει», αναφέρει. Και τάσσεται κατά των εξορύξεων στις ελληνικές θάλασσες: «Εχετε τη χώρα με τη μεγαλύτερη ηλιοφάνεια και τον περισσότερο αέρα στη Μεσόγειο. Θα μπορούσατε όχι μόνο να είστε αυτάρκεις ενεργειακά, αλλά να “πουλάτε” ενέργεια σε όλη την περιοχή. Επιτρέποντας τις εξορύξεις, κάνεις το πρόβλημά σου βαθύτερο, αντί να βρεις λύσεις, δημιουργείς νέα προβλήματα».
– Πώς ξεκίνησε η σχέση σας με τη Σαντορίνη;
– Ηρθα για πρώτη φορά το 2009 για να γίνω εκπαιδευτής δυτών. Εργάστηκα όλη τη σεζόν και στο τέλος της έδωσα εξετάσεις στη Θεσσαλονίκη. Εκτοτε έρχομαι σταθερά, τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο.
– Τι ιδιαίτερο έχει ο βυθός της;
– Από περιβαλλοντικής άποψης, είναι το σημείο με την υψηλότερη βιοποικιλότητα στις Κυκλάδες. Παραδόξως, βέβαια, γιατί ο βυθός δεν έχει πια ψάρια. Αυτό συμβαίνει ίσως λόγω της πολύπλοκης τοπογραφίας του βυθού, που δίνει καταφύγιο σε πολλά διαφορετικά είδη. Είναι όμως μοναδικός και ο συνδυασμός του βυθού με το νησί. Η τόσο υψηλή τουριστική ανάπτυξή της είναι ταυτόχρονα απειλή και ευκαιρία.
– Ποιο είναι το πρόβλημα;
– Ο βυθός της Σαντορίνης είναι σαν ένα υπέροχο θέατρο. Το σκηνικό είναι μοναδικό: υποθαλάσσιες σπηλιές, λιβάδια ποσειδωνίας, εντυπωσιακοί σχηματισμοί, απότομοι γκρεμοί και μια φοβερή διαύγεια. Είναι όμως ένα θέατρο άδειο, χωρίς ηθοποιούς. Ξέρετε τι μου λένε οι ψαράδες του νησιού; Πήραμε από τους γονείς μας μία θάλασσα γεμάτη ψάρια και παραδίδουμε στα παιδιά μας μία έρημο. Η περιοχή υπεραλιεύεται εδώ και δεκαετίες.
– Μπορεί ν’ αλλάξει η κατάσταση με μια προστατευόμενη περιοχή;
– Η διεθνής κοινότητα, καθοδηγούμενη από τους καλύτερους επιστήμονες, έχει εδώ και 30 χρόνια αναγνωρίσει τη σημασία της δημιουργίας προστατευόμενων περιοχών στη θάλασσα. Είναι απλό: Οταν χτυπήσεις το πόδι σου, τι κάνεις; Πρέπει να ξεκουραστείς για να αναρρώσεις. Το ίδιο συμβαίνει και με τη θάλασσα. Αν την αφήσουμε ήσυχη για λίγο καιρό, η βιοποικιλότητα επιστρέφει. Πρόσφατα έγινε μια μελέτη σε 120 θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές, οι 17 στη Μεσόγειο, που δείχνει ότι μόλις μέσα σε 5 χρόνια πέτυχαν αύξηση των ιχθυοαποθεμάτων κατά 450% και της βιοποικιλότητας κατά 20%.
– Τι προτείνετε για τη Σαντορίνη;
– Με χρηματοδότηση από το Ιδρυμα Νιάρχου, το ΕΛΚΕΘΕ έκανε μια μελέτη για την κατάσταση της θαλάσσιας ζωής στη Σαντορίνη. Προτείναμε δύο περιοχές, η μία ανάμεσα στην Περίσσα και στο Καμάρι και η δεύτερη, που τη θέλουν περισσότερο οι ψαράδες, γύρω από το Ακρωτήρι, στη «μύτη» της Σαντορίνης. Δυστυχώς, η θάλασσα της Σαντορίνης δεν έχει πια ψάρια και οι αλιείς πρέπει να πάνε όλο και πιο μακριά, να περάσουν ολοένα και περισσότερο χρόνο στη θάλασσα για να πιάνουν ολοένα και λιγότερα ψάρια. Οταν εξηγήσαμε τα οφέλη των προστατευόμενων περιοχών, οι αλιείς έγιναν σύμμαχοί μας και υποστηρίζουν ομόφωνα την πρόταση. Ολο το νησί την υποστηρίζει.
– Τότε γιατί δεν έχει προχωρήσει;
– Δεν είμαι πολιτικός, δεν καταλαβαίνω πώς λειτουργεί η ελληνική πολιτική, δεν ξέρω αν κανένας καταλαβαίνει (γέλια). Αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι τα πράγματα προχωρούν πάρα πολύ αργά. Το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης έχει την ευκαιρία να μπει μπροστά και να υιοθετήσει το πρότζεκτ, να δείξει το παράδειγμα. Ξέρετε, ο περιορισμός της αλιείας δεν σημαίνει παύση κάθε δραστηριότητας. Μπορεί να υπάρξει οικοτουρισμός, ήπιες δραστηριότητες. Στα νησιά Μέντες στην Ισπανία, όπου η θάλασσα προστατεύεται εδώ και 20 χρόνια, έρχονται άνθρωποι από όλον τον κόσμο και πληρώνουν εισιτήριο για να βουτήξουν και να δουν τα ψάρια. Η τουριστική ανάπτυξη της Σαντορίνης δίνει μια τεράστια ευκαιρία για τη χρηματοδότηση της προστατευόμενης περιοχής.
– Την τελευταία διετία, η Ε.Ε. «ανέβασε» στην ατζέντα της το θέμα των πλαστικών στη θάλασσα. Πώς προέκυψε αυτό ξαφνικά;
– Προέκυψε, γιατί δυστυχώς το πρόβλημα έγινε πολύ ορατό. Το πλαστικό είναι πετρέλαιο. Οταν το πετούμε στη θάλασσα διαλύεται, πάει στο περιβάλλον, εισέρχεται στην τροφική αλυσίδα, μας δηλητηριάζει. Το θέμα είναι να υπάρξει δράση σε όλα τα επίπεδα. Οι καταναλωτές να κάνουν καλύτερες επιλογές, ώστε να ασκηθεί πίεση στις επιχειρήσεις να βελτιώσουν τον σχεδιασμό τους. Οι επιχειρήσεις να επενδύσουν σε νέα, βιοδιασπώμενα υλικά. Και οι κυβερνήσεις να απαγορεύσουν συγκεκριμένες κατηγορίες πλαστικών που είναι πλέον αδιανόητο να χρησιμοποιούμε, όπως τα πλαστικά μιας χρήσης.
– Η βιομηχανία αντιτείνει ότι το πλαστικό είναι ένα φθηνό και «έξυπνο» υλικό, που έχει κάνει τη ζωή μας καλύτερη.
– Για να φτιαχτεί ένα καλαμάκι, πρέπει να εξορυχθεί πετρέλαιο από την άλλη άκρη της γης. Να μεταφερθεί για να διυλιστεί, να μεταφερθεί στις παραγωγικές μονάδες, να μεταφερθεί σε εσένα… για να το πάρεις δωρεάν! Ο λόγος που όλο αυτό είναι οικονομικά βιώσιμο είναι οι επιδοτήσεις που δίνουν οι κυβερνήσεις στις εξορυκτικές εταιρείες, που ξεπερνούν ετησίως τα 500 δισ. δολάρια σε όλον τον κόσμο. Αν πληρώναμε την πραγματική αξία του πλαστικού δεν θα ήταν τόσο φθηνό. Ομως, οι εταιρείες «εξωτερικεύουν» (externalize) το κόστος, δεν συνυπολογίζουν το ανθρώπινο και περιβαλλοντικό κόστος. Το κόστος στην υγεία μας, στην αντιμετώπιση της ρύπανσης, στην ανακύκλωση. Αυτή είναι η πηγή όλων των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Είναι, όμως, ένα τεράστιο ζήτημα. Νομίζω ότι ένα καλό πρώτο βήμα θα είναι να ορίσουμε το πραγματικό κόστος.
– Τι γνώμη έχετε για τις σχεδιαζόμενες εξορύξεις στην Ελλάδα;
– Εχετε τη χώρα με τη μεγαλύτερη ηλιοφάνεια και τον περισσότερο αέρα στη Μεσόγειο. Θα μπορούσατε όχι μόνο να είστε αυτάρκεις ενεργειακά, αλλά να εξάγετε ενέργεια σε όλη την περιοχή. Επιτρέποντας τις εξορύξεις, κάνετε το πρόβλημά σας βαθύτερο, αντί να βρείτε λύσεις, δημιουργείτε νέα προβλήματα. Οι εξορύξεις θα σκοτώσουν τα θηλαστικά των ελληνικών θαλασσών από την ηχητική ρύπανση, κι ας μη μιλήσουμε για το τι θα συμβεί στο περιβάλλον και στην οικονομία της χώρας στην περίπτωση διαρροής στη θάλασσα. Το κέρδος για την Ελλάδα είναι πολύ μικρό σε σχέση με τα όσα ρισκάρει.
– Ποιος είναι ο επόμενος σταθμός σας;
– Σε λίγες ημέρες θα πάω στη Σιγκαπούρη να μιλήσω σε ένα διεθνές συνέδριο για τα απόβλητα. Σας είπα, δεν υπάρχει ρουτίνα στη ζωή μου.
Νέο εγχείρημα
– Μιλήστε μου για τα καινούργια σας πρότζεκτ.
– Μια λύση για να επιταχύνουμε τη μετάβαση σε ένα νέο βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης είναι να χρησιμοποιήσουμε τη δύναμη της οικονομίας. Την περίοδο αυτή, λοιπόν, φτιάχνω μία εταιρεία επενδύσεων ιδιωτικών κεφαλαίων που θα υποστηρίξει την καινοτομία, θα τοποθετηθεί σε εταιρείες που λ.χ. φτιάχνουν υποκατάστατα για το πλαστικό, βιοαποδομήσιμα υλικά. Επίσης, τις ημέρες αυτές δουλεύουμε στη Σαντορίνη ένα νέο εγχείρημα που το ονομάσαμε Hermes. Δοκιμάζουμε μια νέα συσκευή για τη μέτρηση της θερμοκρασίας των θαλασσών, ώστε οι δύτες από το δίκτυο Cousteau Divers από όλον τον κόσμο να μπορούν να συλλέγουν δεδομένα κάθε φορά που καταδύονται και να τα μοιράζονται σε μια ανοιχτή πλατφόρμα. Η θερμοκρασία των ωκεανών, για την οποία γνωρίζουμε ελάχιστα, είναι μια κρίσιμη παράμετρος σε όλες τις φυσικές διαδικασίες.
*Πηγή: Καθημερινή – Γιώργος Λιάλιος