Πολύς λόγος γίνεται στις μέρες μας για την έννοια της ουτοπίας και τη βαρύτητά της στην πολιτική. Δεν είναι η πρώτη φορά που η έννοια ανασύρεται από τη λήθη και παίρνει τη θέση της στον πολιτικό λόγο και από εκεί στο πολιτικό σκηνικό.
Σχεδόν κάθε φορά που οι υποθέσεις της ζωής, της κοινωνίας και της πολιτικής περιπλέκονται η έννοια εμφανίζεται από το πουθενά για να διαχωρίσει το εφικτό από το ανέφικτο, το λογικό από το παράλογο, το προσλήψιμο από το αδιανόητο και τελικά, ίσως εδώ βρίσκεται η ουσία, το επιτρεπτό από το ανεπίτρεπτο.Όπως συμβαίνει με την κάθε έννοια της γλώσσας και της γραμματείας, η πραγματική σημασία της έννοιας, ο τρόπος που γίνεται κατανοητή, εξαρτάται συνήθως από τη θέση στην οποία βρίσκεται εκείνος που την προσλαμβάνει. Τη θέση του μέσα στο πραγματικό οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό πλέγμα που ορίζει τη ζωή του.
Η ίδια λέξη μπορεί να έχει χαρακτήρα απαξιωτικό, να μηδενίζει, να εξατμίζει την ουσία όσων η έννοια θα περιλάβει. Η ίδια όμως μπορεί να έχει χαρακτήρα απελευθερωτικό, να είναι το πρώτο στοιχείο ενός μεγαλόπνοου σχεδίου, μια σπίθα από όπου ξεκινά το φως που θα σκορπίσει τα σκοτάδια.
Ο καπιταλισμός χρησιμοποίησε και χρησιμοποιεί, ώς την κατάχρηση, την αμφίσημη αυτή έννοια. Πόσες ταινίες του Χόλιγουντ δεν εξυμνούν «τον άνθρωπο και το όνειρό του».
Πόσα σενάρια δεν έχουν γραφτεί –και μεταφερθεί σε οθόνες– πάνω στο μοτίβο του ταπεινού που ασπάζεται ένα όραμα, που περνά μέσα από δοκιμασίες και μαρτύρια, από θυσίες κάθε μορφής και είδους, για να κάνει πραγματικότητα αυτό που όλοι οι γύρω του θεωρούσαν μια φαντασίωση, μια εμμονή, μια ουτοπία.
Δεν είναι μάλλον τυχαίο που, στην περίπτωση του Χόλιγουντ, η ουτοπία αυτή έχει συνήθως υπόστρωμα την «επιχειρηματική» –την καπιταλιστική δηλαδή– ιδέα, είτε ως επαγγελματική επιτυχία είτε ως προσωπική δικαίωση απέναντι στους δυστροπούντες, σε όσους δηλαδή αρνούνται να δουν και να αδράξουν τις άφθονες «ευκαιρίες» που ο καπιταλισμός προσφέρει στους ανθρώπους.
Από την άλλη πλευρά, στον ίδιο τον καπιταλιστικό κόσμο και στο πνεύμα του, η ουτοπία έχει τη σκοτεινή, την αρνητική της πλευρά. Η τελευταία συλλήβδην περιλαμβάνει όλα τα όνειρα, όλες τις ιδέες, όλα τα σχέδια, όλες τις θέσεις, προτάσεις, αποφάσεις που αντιβαίνουν τον ορισμό τής εντός του καπιταλισμού επιτυχίας.
Περιλαμβάνει δηλαδή όσα δεν αφορούν «τον ΕΝΑΝ άνθρωπο και το όνειρό του», αλλά αφορούν τον πόθο πολλών, πάρα πολλών, κοινωνικών ομάδων, τάξεων, εθνών, ανθρώπων να ζήσουν σε έναν κόσμο που θα ενδιαφέρεται γι’ αυτούς, που θα φροντίζει γι’ αυτούς, που θα υπάρχει γι’ αυτούς, που θα λειτουργεί γι’ αυτούς, για τις ανάγκες τους, για τα παιδιά τους.
Στον καπιταλισμό υπάρχει, βλέπετε, θέση μόνο για τον έναν: τον «πετυχημένο». Για να υπάρξει αυτός, για να ανθήσει η θετική ουτοπία του, πρέπει να αποτύχουν όλοι οι άλλοι. Πάνω στη δική τους αποτυχία θα στηριχθεί η επιτυχία του, θα θεμελιωθεί το «όνειρό» του.
Είναι γνωστά αυτά, πολλοί τα έχουν πει, εμείς απλά τα ξαναλέμε. Είναι αυτά τα τόσο απλά που με τον τηλεοπτικό του τρόπο μάς αναλύει η με τον τίτλο «Survivor» ιδεολογικά πολιτική παραγωγή γνωστού καναλιού. Διά της αέναης επαναλήψεως μπορεί και να τα εμπεδώσουμε… Ας είναι.
Το ενθαρρυντικό έρχεται από αλλού. Ερχεται από μια ωμή παραδοχή αδυναμίας και ήττας. Από τον πρωθυπουργό της χώρας προέρχεται και ως εκ τούτου ουδείς μπορεί να την προσπεράσει ως επουσιώδη ως προς το πολιτικό βάρος και τη σημασία της.
Η άνοδος του εν λόγω πρωθυπουργού στην εξουσία θα μπορούσε να γίνει ταινία του Χόλιγουντ, χωρίς κανένα ιδεολογικό ή πολιτικό πρόβλημα. Ενα παιδί με ένα όνειρο: να κυβερνήσει τη χώρα. Το όνειρο έγινε πραγματικότητα χάρη στον πιο αμοραλιστικό πολιτικό ρεαλισμό που γνώρισε ώς τώρα ο πολιτικός βίος ετούτου του τόπου.
Ο ανερχόμενος πρόδωσε, ξεγέλασε, εξαπάτησε, κορόιδεψε, πούλησε εχθρούς, φίλους, ιδέες, αρχές. Κατέκτησε κορυφές απάτητες στο ψεύδος και στην ατιμία. Και φυσικά πέτυχε –ομόλογες του καπιταλισμού οι «αξίες» του– και έγινε πρωθυπουργός. Για το καλό το δικό του και για τη συμφορά των πολλών.
Ετούτες τις ημέρες όμως, στον δεύτερο χρόνο πλέον της επιτυχίας του, αποφάσισε να κάνει κάτι που ο ίδιος μάλλον το αποτίμησε ως νέο σκαλοπάτι «επιτυχίας» – δηλαδή εξαπάτησης.
Αποφάσισε λοιπόν να εκμεταλλευτεί τη μνήμη του Νίκου Μπελογιάννη. Να «τιμήσει» έναν υπέρμαχο της ουτοπίας με την έννοια που οι κυρίαρχοι, οι καπιταλιστές, την απεχθάνονται, την ουτοπία ως όνειρο των πολλών, ως σχέδιο για την ανατροπή του κόσμου της αδικίας και της εκμετάλλευσης.
Οποία ταπείνωση! Ο πρωταγωνιστής του Survivor της πολιτικής και της καπιταλιστικής περί «επιτυχίας» αφήγησης, προσκυνητής στον υπέρμαχο της ουτοπίας των πολλών, σε εκείνον που πέθανε ώστε να μη χρειάζονται πλέον ουτοπίες!
Αλήθεια, πιστεύει ο κ. Τσίπρας ότι οδηγεί κάπου ο συνδυασμός ύβρεως και δικής του ταπείνωσης;
Η ίδια λέξη μπορεί να έχει χαρακτήρα απαξιωτικό, να μηδενίζει, να εξατμίζει την ουσία όσων η έννοια θα περιλάβει. Η ίδια όμως μπορεί να έχει χαρακτήρα απελευθερωτικό, να είναι το πρώτο στοιχείο ενός μεγαλόπνοου σχεδίου, μια σπίθα από όπου ξεκινά το φως που θα σκορπίσει τα σκοτάδια.
Ο καπιταλισμός χρησιμοποίησε και χρησιμοποιεί, ώς την κατάχρηση, την αμφίσημη αυτή έννοια. Πόσες ταινίες του Χόλιγουντ δεν εξυμνούν «τον άνθρωπο και το όνειρό του».
Πόσα σενάρια δεν έχουν γραφτεί –και μεταφερθεί σε οθόνες– πάνω στο μοτίβο του ταπεινού που ασπάζεται ένα όραμα, που περνά μέσα από δοκιμασίες και μαρτύρια, από θυσίες κάθε μορφής και είδους, για να κάνει πραγματικότητα αυτό που όλοι οι γύρω του θεωρούσαν μια φαντασίωση, μια εμμονή, μια ουτοπία.
Δεν είναι μάλλον τυχαίο που, στην περίπτωση του Χόλιγουντ, η ουτοπία αυτή έχει συνήθως υπόστρωμα την «επιχειρηματική» –την καπιταλιστική δηλαδή– ιδέα, είτε ως επαγγελματική επιτυχία είτε ως προσωπική δικαίωση απέναντι στους δυστροπούντες, σε όσους δηλαδή αρνούνται να δουν και να αδράξουν τις άφθονες «ευκαιρίες» που ο καπιταλισμός προσφέρει στους ανθρώπους.
Από την άλλη πλευρά, στον ίδιο τον καπιταλιστικό κόσμο και στο πνεύμα του, η ουτοπία έχει τη σκοτεινή, την αρνητική της πλευρά. Η τελευταία συλλήβδην περιλαμβάνει όλα τα όνειρα, όλες τις ιδέες, όλα τα σχέδια, όλες τις θέσεις, προτάσεις, αποφάσεις που αντιβαίνουν τον ορισμό τής εντός του καπιταλισμού επιτυχίας.
Περιλαμβάνει δηλαδή όσα δεν αφορούν «τον ΕΝΑΝ άνθρωπο και το όνειρό του», αλλά αφορούν τον πόθο πολλών, πάρα πολλών, κοινωνικών ομάδων, τάξεων, εθνών, ανθρώπων να ζήσουν σε έναν κόσμο που θα ενδιαφέρεται γι’ αυτούς, που θα φροντίζει γι’ αυτούς, που θα υπάρχει γι’ αυτούς, που θα λειτουργεί γι’ αυτούς, για τις ανάγκες τους, για τα παιδιά τους.
Στον καπιταλισμό υπάρχει, βλέπετε, θέση μόνο για τον έναν: τον «πετυχημένο». Για να υπάρξει αυτός, για να ανθήσει η θετική ουτοπία του, πρέπει να αποτύχουν όλοι οι άλλοι. Πάνω στη δική τους αποτυχία θα στηριχθεί η επιτυχία του, θα θεμελιωθεί το «όνειρό» του.
Είναι γνωστά αυτά, πολλοί τα έχουν πει, εμείς απλά τα ξαναλέμε. Είναι αυτά τα τόσο απλά που με τον τηλεοπτικό του τρόπο μάς αναλύει η με τον τίτλο «Survivor» ιδεολογικά πολιτική παραγωγή γνωστού καναλιού. Διά της αέναης επαναλήψεως μπορεί και να τα εμπεδώσουμε… Ας είναι.
Το ενθαρρυντικό έρχεται από αλλού. Ερχεται από μια ωμή παραδοχή αδυναμίας και ήττας. Από τον πρωθυπουργό της χώρας προέρχεται και ως εκ τούτου ουδείς μπορεί να την προσπεράσει ως επουσιώδη ως προς το πολιτικό βάρος και τη σημασία της.
Η άνοδος του εν λόγω πρωθυπουργού στην εξουσία θα μπορούσε να γίνει ταινία του Χόλιγουντ, χωρίς κανένα ιδεολογικό ή πολιτικό πρόβλημα. Ενα παιδί με ένα όνειρο: να κυβερνήσει τη χώρα. Το όνειρο έγινε πραγματικότητα χάρη στον πιο αμοραλιστικό πολιτικό ρεαλισμό που γνώρισε ώς τώρα ο πολιτικός βίος ετούτου του τόπου.
Ο ανερχόμενος πρόδωσε, ξεγέλασε, εξαπάτησε, κορόιδεψε, πούλησε εχθρούς, φίλους, ιδέες, αρχές. Κατέκτησε κορυφές απάτητες στο ψεύδος και στην ατιμία. Και φυσικά πέτυχε –ομόλογες του καπιταλισμού οι «αξίες» του– και έγινε πρωθυπουργός. Για το καλό το δικό του και για τη συμφορά των πολλών.
Ετούτες τις ημέρες όμως, στον δεύτερο χρόνο πλέον της επιτυχίας του, αποφάσισε να κάνει κάτι που ο ίδιος μάλλον το αποτίμησε ως νέο σκαλοπάτι «επιτυχίας» – δηλαδή εξαπάτησης.
Αποφάσισε λοιπόν να εκμεταλλευτεί τη μνήμη του Νίκου Μπελογιάννη. Να «τιμήσει» έναν υπέρμαχο της ουτοπίας με την έννοια που οι κυρίαρχοι, οι καπιταλιστές, την απεχθάνονται, την ουτοπία ως όνειρο των πολλών, ως σχέδιο για την ανατροπή του κόσμου της αδικίας και της εκμετάλλευσης.
Οποία ταπείνωση! Ο πρωταγωνιστής του Survivor της πολιτικής και της καπιταλιστικής περί «επιτυχίας» αφήγησης, προσκυνητής στον υπέρμαχο της ουτοπίας των πολλών, σε εκείνον που πέθανε ώστε να μη χρειάζονται πλέον ουτοπίες!
Αλήθεια, πιστεύει ο κ. Τσίπρας ότι οδηγεί κάπου ο συνδυασμός ύβρεως και δικής του ταπείνωσης;
Ο Γ. Μαργαρίτης είναι καθηγητής σύγχρονης Ιστορίας ΑΠΘ.
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
