Στην τρέχουσα συγκυρία, η φετινή «Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης» παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από οικονομική και πολιτική άποψη. Η κυβέρνηση με την ομιλία του Α.Τσίπρα, θα επιχειρήσει κατ’ αρχάς, να αποσιωπήσει και να εξωραΐσει τις οδυνηρές συνέπειες των μνημονιακών μέτρων, καθώς και των 113 νέων που έπονται εν όψει της γ’ αξιολόγησης. Δεύτερον, θα προβάλλει δημαγωγικά κάποια σημάδια ασθενικής ανάκαμψης ως απόδειξη αποτελεσματικότητας της πολιτικής της και να καλλιεργήσει προσδοκίες ότι «εντός ολίγου» τα Μνημόνια θα αποτελούν παρελθόν και οι «καλές ημέρες» βρίσκονται μπροστά μας. Από την άλλη οι δυνάμεις της μνημονιακής αντιπολίτευσης και κυρίως η ΝΔ, θα επιχειρήσουν με ανούσιες επιθέσεις σε δευτερεύοντα θέματα, να δικαιώσουν την ύπαρξή τους, ενώ έχουν τεράστιες ευθύνες για την εφαρμογή και στήριξη των Μνημονίων.
Η ανάγκη αποδόμησης των επικοινωνιακών τρυκ της κυβέρνησης και της μνημονιακής αντιπολίτευσης, καθώς και η ανάδειξη της εναλλακτικής φιλολαϊκής πρότασης εξόδου από την κρίση της «μαχόμενης Αριστεράς», πρέπει να αναδειχτεί πολύμορφα, προγραμματικά και κινηματικά.
Εξέλιξη των βασικότερων οικονομικών δεικτών το 2017
Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ)
Οι προβλέψεις της κυβέρνησης στα πλαίσια του «μακροπρόθεσμου προγράμματος προσαρμογής», ήταν αρχικά για αύξηση του ΑΕΠ στο 2,6% και σε αυτό στηρίζονται και οι προβλέψεις για την εξέλιξη των εσόδων του κρατικού Προϋπολογισμού 2017. Ωστόσο σύμφωνα με τελευταίες εκτιμήσεις της Τράπεζας Ελλάδος, προβλέπει αύξηση ΑΕΠ 1,6%, ο ΙΟΒΕ μιλά για 1,5% και ίσως πιο κάτω, ενώ Bank of America Merrill Lynch προβλέπει μόλις 1%, εξ’ αιτίας της υφεσιακής επίδρασης των μέτρων. Η κυβέρνηση τέλος επιμένει ότι η αύξηση του ΑΕΠ θα προσεγγίσει το 2%. Ωστόσο ο «απορροφητήρας» των τοκοχρεολυσίων δεν αφήνει διαθέσιμα κονδύλια, ενώ η συρρίκνωση της καταναλωτικής ζήτησης με τη συνεχή αφαίμαξη των λαϊκών εισοδημάτων, «ξεραίνει» το έδαφος για πιθανά φύτρα ανάπτυξης και δημιουργία σταθερών θέσεων εργασίας.
Να σημειώσουμε ότι το ΑΕΠ στη διάρκεια της κρίσης (2009-2016), μειώθηκε γύρω στο 28% και βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο από το 2001 (πριν την ένταξη στην ευρωζώνη). Πρόκειται για τη μεγαλύτερη πτώση σε αναπτυγμένη χώρα μετά τον πόλεμο. Κατά συνέπεια ακόμα και μια μικρή αύξηση του, μετά από 7 χρόνια συνεχούς πτώσης, δεν αποτελεί στοιχείο «επιτυχίας» της οικονομικής πολιτικής.! Οι αποκλίσεις στις εκτιμήσεις του ΑΕΠ, σημαίνουν και απόκλιση στις εκτιμήσεις των εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού 2017, καθώς και του «πλεονάσματος» (1,75%), κάνοντας ορατό τον κίνδυνο ενεργοποίησης του αυτόματου δημοσιονομικού «κόφτη» δαπανών (μισθών-συντάξεων, κά).
Βιομηχανική παραγωγή – επενδύσεις – απολύσεις
Η βιομηχανική παραγωγή υπέστη τη μεγαλύτερη μείωση (-35%) στην περίοδο της κρίσης, ενώ μεγάλο πλήγμα δέχτηκε και ο τομέας κατασκευών. Συνολικά ο δευτερογενής τομέας της υλικής παραγωγής είχε πτώση 45%.! Από την άλλη, σοβαρή μείωση είχαν και οι επενδύσεις. Οι δημόσιες 35% (από 10 δις σε 6,5 δις) και ιδιωτικές 40% (από 45 δις σε 13,5 δις). Αυτό σημαίνει ότι η ελληνική οικονομία εμφανίζει, για μακρά περίοδο, τάσεις καθαρής απο-επένδυσης (αποσυσσώρευσης). Από την άλλη το κλείσιμο χιλιάδων ΜΜ-Επιχειρήσεων και η συρρίκνωση παραγωγικών μονάδων, είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια πάνω από 1 εκατ. θέσεων εργασίας.
Απασχόληση-Ανεργία
Η κυβέρνηση όλο και περισσότερο προβάλλει ως κατόρθωμα, την οριακή μείωση του επίσημου ποσοστού ανεργίας από 23,4% το τελευταίο τρίμηνο του 2016, στο 21,7% το Μάιο του 2017. Ωστόσο στο επίσημο ποσοστό ανεργίας δεν υπολογίζονται οι υποαπασχολούμενοι μερικής απασχόλησης που επιθυμούν να εργαστούν περισσότερες ώρες, ούτε τα άτομα που είναι διαθέσιμα αλλά δεν μπορούν να εκμεταλλευτούν ευκαιρίες απασχόλησης, κά. Πάνω απ’ όλα, δεν υπολογίζονται οι νέοι που αναγκάζονται να φύγουν στο εξωτερικό και όσοι είναι σε προσωρινά προγράμματα απασχόλησης. Κατά συνέπεια η πραγματική ανεργία είναι γύρω κατά 1/3 μεγαλύτερη από την επίσημη. Είναι χαρακτηριστική η απάντηση του Μάριο Ντράγκι σε ερώτηση του ευρωβουλευτή της ΛΑΕ, Ν.Χουντή, ο οποίος αναγνωρίζει ότι η πραγματική ανεργία στην Ελλάδα το τελευταίο τρίμηνο του 2016 ήταν 31,3% σε σχέση με το επίσημο ποσοστό 23,4%.!!
Η Ελλάδα παραμένει «πρωταθλήτρια» στην ανεργία (επίσημο ύψος 21,7%), σε σχέση με το χαμηλότερο ύψος ανεργίας (2,9%) στην Τσεχία, το μέσο επίπεδο (9,1%) στην ευρωζώνη και μέσο επίπεδο (7,7%) στην ΕΕ. Επίσης παραμένει «πρωταθλήτρια» της νεανικής ανεργίας (επίσημο ποσοστό 37,7%), καθώς και τη φυγή νέων επιστημόνων στο εξωτερικό. Από την άλλη περισσεύουν τα «κροκοδείλια δάκρυα» κυβερνητικών στελεχών, μνημονιακών κομμάτων και συστημικών media, για τη φυγή νέων, αποσιωπώντας πλήρως τις μνημονιακές πολιτικές «εξανδραποδισμού» της νεολαίας.
Μισθοί – κόστος εργασίας
Βασική επιδίωξη των μνημονίων ήταν η μείωση των εργατικών μισθών, ώστε να βελτιωθεί η κερδοφορία του κεφαλαίου και η «ανταγωνιστικότητα» της οικονομίας, μέσω της πολιτικής «εσωτερικής υποτίμησης» (ουσιαστικά της αξίας της εργατικής δύναμης). Στο πλαίσιο αυτό έγινε μία από τις μεγαλύτερες διεθνώς προσαρμογές του εργατικού κόστους. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι εργαζόμενοι με μισθό κάτω των 700 ευρώ, ανήλθαν το 2016 στο 40% του συνόλου των μισθωτών, σε σχέση με 13% που ήταν το 2009.!
Η «πυραμίδα» των μισθών έχει υποστεί πρωτοφανή «καθίζηση». Ιδιαίτερα για τους νέους ως 30 ετών, η μείωση κυμαίνεται από 36-42% και για τις ηλικίες 30-40 ετών η μείωση είναι από 27-31%. Συγκεκριμένα σύμφωνα με στοιχεία των Αναλυτικών Περιοδικών Δηλώσεων που υποβάλλονται στον ΕΦΚΑ, οι ασφαλισμένοι ηλικίας ως 19 χρονών, έχουν καθαρές μηνιαίες απολαβές 265 €. Δηλαδή έχουν μείωση μισθών κατά 42,5% σε σχέση με το 2009.! Πρόκειται για καθαρή «νεανική ειλωτεία».! Επίσης οι νέοι 20-24 ετών έχουν καθαρές αποδοχές 381 € (μείωση 42,4%), ενώ στις ηλικίες 25-29 ετών παίρνουν 409 € καθαρά (μείωση 36,5%).! Τέλος στις ηλικίες 30-34 ετών οι καθαρές αμοιβές ανέρχονται σε 660 € (μείωση 31,5% ) και στις ηλικίες 35-39 ετών σε 796 € (μείωση 27,6%). Οι συγκεκριμένες ταξικές πολιτικές στο όνομα ανάκαμψης της κερδοφορίας τροφοδοτούν μεταξύ άλλων υπογεννητικότητα, γήρανση πληθυσμού και φυγή νέων στο εξωτερικό.
Ωστόσο στο «λογαριασμό» μπαίνουν και οι συνταξιούχοι. Τους σημερινούς συνταξιούχους περιμένει νέο «κούρεμα» από το 2019, με την κατάργηση της «προσωπικής διαφοράς» και στη συνέχεια το «πάγωμα» τους ως το 2022. Από την άλλη όσοι συνταξιοδοτηθούν από εδώ και στο εξής, τους περιμένει μια σύνταξη που θα κυμαίνεται γύρω στα 500-600 ευρώ.!
Η συγκεκριμένη «προσαρμογή» (συντριβή μισθών και συντάξεων) συνέβαλε στη μείωση του μοναδιαίου κόστους εργασίας και στην επίτευξη «πλεονασμάτων», με ταυτόχρονη φτωχοποίηση μεγάλων κατηγοριών του πληθυσμού (το ποσοστό που ζει στα όρια της φτώχειας από 18% το 2009 ανέβηκε στο 48% το 201), ενώ έπληξε λόγω μείωσης της ζήτησης, την παραγωγική δραστηριότητα και την παραγωγική βάση της χώρας. Είναι χαρακτηριστικό ότι το κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. στην Ελλάδα, έπεσε πιο κάτω από το επίπεδο που ήταν πριν την ένταξη στην Ευρωζώνη (2001). Η εσωτερική υποτίμηση, η μείωση της αγοραστικής δύναμης μισθών-συντάξεων και ο μηδενισμός του τραπεζικού δανεισμού, είχαν αποτέλεσμα την τεράστια συρρίκνωση της ιδιωτικής κατανάλωσης (28-30%), η οποία ήταν από τους βασικούς μοχλούς της καπιταλιστικής ανάπτυξης την δεκαετία του 2000.
Κερδοφορία επιχειρήσεων
Τον τελευταίο χρόνο υπάρχουν ασθενικά σημάδια ανάκαμψης της παραγωγής. Ο μέσος Γενικό Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής στο 7μηνο 2017, σε σύγκριση με τον αντίστοιχο του 7μηνου 2016, παρουσίασε αύξηση 5,3%. Η ανάκαμψη της παραγωγής σηματοδοτείται και με το πέρασμα της πλειοψηφίας (2/3) των επιχειρήσεων στην κερδοφορία, όπως ήταν πριν από την κρίση. Τα ακραία μέτρα λιτότητας, η συντριβή των εργατικών μισθών (εσωτερική υποτίμηση) και η μείωση του εργατικού κόστους, ενίσχυσαν την κερδοφορία, ιδιαίτερα των μεγάλων επιχειρήσεων.
Οι επιχειρήσεις που άντεξαν στην κρίση και ιδιαίτερα αυτές που κατέχουν μονοπωλιακή θέση, δεν μείωσαν τις τιμές αναλογικά με τη μείωση του κόστους εργασίας, επιδιώκοντας την αύξηση του ποσοστού κέρδους. Ειδικά στις μεγαλύτερες Α.Ε. και Ε.ΠΕ., το περιθώριο μικτού κέρδους EBITDA (αποτυπώνει την άμεση απόδοση των επιχειρήσεων πριν την απόδοση φόρων και χρηματοοικονομικών δαπανών), εμφανίζεται θετικό από το 2015.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τα κέρδη των δύο μεγάλων διυλιστηρίων που γνωρίζουν ιδιαίτερη άνθιση. Ο Όμιλος Μότορ Όιλ (Βαρδινογιάννη), είχε στο α’ εξάμηνο του 2017 σε σχέση με το αντίστοιχο 2016, αύξηση όγκου πωλήσεων 15%, αύξηση κύκλου εργασιών 41% και αύξηση μέσου όρου τιμών (και κερδοφορίας) προϊόντων πετρελαίου κατά 38,5%.!!! Αντίστοιχα ο Όμιλος «Ελληνικά Πετρέλαια» (βασικός μέτοχος Όμιλος Λάτση), τα καθαρά κέρδη το α’ εξάμηνο 2007 αυξήθηκαν 107% σε σχέση με αυτά του 2016 (από 108 σε 224 εκατ. €).!!
Περιφερειακή ανάπτυξη και περιφερειακές ανισότητες
Η κυβέρνηση προσπαθεί να «επενδύσει» για επικοινωνιακούς λόγους στην «αναπτυξιολογία». Αξιοποιώντας την αναμενόμενη μικρή αύξηση του ΑΕΠ, προσπαθεί με τα λεγόμενα «περιφερειακά αναπτυξιακά συνέδρια», να δώσει την εντύπωση ότι ανεβήκαμε το «τραίνο της ανάπτυξης». Μια ανάπτυξη που σύμφωνα με την ομιλία του πρωθυπουργού, θα είναι «δίκαιη» και «ανάπτυξη για όλους». Αποσιωπά συνειδητά την τεράστια διεύρυνση των «περιφερειακών ανισοτήτων» εξ αιτίας των Μνημονιακών πολιτικών και της παραμονής «πάση θυσία» στην ευρωζώνη.
Τα στοιχεία της Eurostat είναι πολύ αποκαλυπτικά. Το 2009, το κατά κεφαλή ΑΕΠ της Ελλάδας με μέσο όρο 100 σε επίπεδο ΕΕ-28, ήταν 94, ενώ το 2016 έπεσε στο 67, δηλ. μείωση 27,8%. Ιδιαίτερα έντονη ήταν η πτώση του στις περιφέρειες. Συγκεκριμένα η Αττική, το κατά κεφαλή ΑΕΠ από τη 40η θέση που είχε στις 276 περιφέρειες της ΕΕ το 2009, κατέβηκε στη 125η θέση το 2015. Το Νότιο Αιγαίο από την 110η θέση στην 192, τα Ιόνια Νησιά από 149 στην 228, τη Δυτική Μακεδονία από 197 στην 230, η Κρήτη από 183 στην 239, η Στερεά Ελλάδα από 182 στην 241, η Πελοπόννησος από 212 στην 245, το Βόρειο Αιγαίο από 207 στην 252, η Κεντρική Μακεδονία από 209 στην 250, η Θεσσαλία από 219η θέση στην 253, η Δυτική Ελλάδα από 221 στην 255, η Ήπειρος από 236 στην 261 και η Ανατολική Μακεδονία & Θράκη από 229η θέση στην 263η θέση.
Μια εκδήλωση της υποβάθμισης των περιφερειών είναι και τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, τα οποία κυμαίνονται πολύ πάνω από το μέσο όρο. Ιδιαίτερα στη Β.Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία των Εργατικών Κέντρων («Ν» 6.9.17), η πραγματική ανεργία στη Θεσσαλονίκη φθάνει 30%, στην Πιερία 50%, στη Φλώρινα 42% (στους νέους 75%), στις Σέρρες 33%, στην Ημαθία 35%, στην Έδεσσα 32%, στα Γιαννιτσά 36%, στην Καβάλα 30% (στους νέους 60%), στη Δράμα 40%, στην Καστοριά και Ξάνθη 45%, στον Έβρο 22%, ενώ καλύτερη είναι η κατάσταση στη Χαλκιδική 14-18% λόγω του τουρισμού.
Είναι προφανές ότι για να επανέλθει η χώρα στο επίπεδο που ήταν πριν από τα Μνημόνια, θα απαιτηθούν πολλά χρόνια και θα εξαρτηθεί από τις πολιτικές που θα εφαρμοστούν. Η διατήρηση των ακραίων νεοφιλελεύθερων μέτρων σε βάθος χρόνου – η ουσία των δεσμεύσεων στην ευρωζώνη – δεν προοιωνίζει ελπιδοφόρες προοπτικές.
Ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών
Το ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει βελτίωση και έχει σχετικά αναστραφεί, από αρνητικό σε οριακά θετικό. Κύριος παράγοντας βελτίωσης είναι η μείωση των εισαγωγών και σε μικρότερο βαθμό η αύξηση των εξαγωγών. Η μείωση του κόστους εργασίας, παράλληλα με τη μείωση της διεθνούς τιμής του πετρελαίου και τη σχετική υποτίμηση του ευρώ προς δολάριο, επέδρασαν στη σταθεροποίηση και βελτίωση των εξαγωγών. Αντίστοιχα η εσωτερική υποτίμηση, η μείωση της κατανάλωσης και η φθίνουσα συσσώρευση κεφαλαίου, είχαν αποτέλεσμα μεγάλη μείωση των εισαγωγών και σχετική βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Όμως οι εξαγωγές δεν μπορούν να αποτελέσουν τον μοχλό ανάκαμψης της οικονομίας, όπως προβάλλουν οι οπαδοί της «εξωστρέφειας». Παραμένουν σε αξία σε χαμηλότερο επίπεδο από ότι ήταν πριν από την εκδήλωση της κρίσης. Στο 6μηνο 2017 (βλ. ειδικό Πίνακα), το εμπορικό έλλειμμα ήταν 9,1 δις το οποίο καλύφθηκε εν μέρει από το θετικό ισοζύγιο υπηρεσιών 5,2 δις, κά. Ωστόσο η σημερινή κατάσταση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, αν και διαμορφώθηκε από τις μνημονιακές πολιτικές, δημιουργεί το υπόβαθρο για την αποφυγή ισχυρών υποτιμητικών πιέσεων σε περίπτωση που γίνει μετάβαση στο εθνικό νόμισμα.
Η κατάσταση στο χώρο των ΜμΕ
Παρά τα φαινόμενα αναιμικής ανάκαμψης της οικονομίας και οριακής βελτίωσης του οικονομικού κλίματος, ο μεγάλος όγκος των ΜμΕ εξακολουθεί να έχει σοβαρά προβλήματα επιβίωσης. Σύμφωνα με την εξαμηνιαία έρευνα του ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕ, το 47,4% των ΜμΕ αναμένει επιδείνωση (από 58,8% πέρυσι), μόλις το 10,9% βελτίωση, ενώ 1 στις 3 δεν αναμένει καμιά μεταβολή. Η έρευνα επίσης διαπιστώνει την αύξηση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης (36,4% των επιχειρήσεων δήλωσε ότι αναγκάστηκε να μειώσει τις ώρες εργασίας στο προσωπικό), ενώ οι προοπτικές είναι αρνητικές. Οι ΜμΕ που δηλώνουν ότι θα περικόψουν θέσεις εργασίας είναι διπλάσιες από εκείνες που δηλώνουν ότι θα τις αυξήσουν (8,4% έναντι 4,5%).
Επίσης το επόμενο χρονικό διάστημα, αναμένεται ότι θα διακόψουν τη λειτουργία γύρω στις 12.500-13.000 επιχειρήσεις, κυρίως πολύ μικρές και αυτοαπασχολούμενοι. Επίσης το 17,5% των μικρών επιχειρήσεων (πάνω από 120.000 φυσικά και νομικά πρόσωπα), οφείλουν πάνω από 20.000 που είναι το κατώφλι για να υπαχθούν στον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών, ενώ εκτιμάται ότι τελικά θα τύχουν της ρύθμισης γύρω στις 59.000 επιχειρήσεις. Τέλος όσον αφορά στο δείκτη κερδοφορίας, το 26,7% δήλωσε ότι είχε κέρδη ως 5.000 € το 2016, το 24,6% κατέγραψε ζημιές, ενώ κέρδη πάνω από 10.000 €, κατέγραψε το 24,4% των επιχειρήσεων, κά.
*O Γιάννης Τόλιος είναι διδάκτωρ Οικονομικών, μέλος της ΠΓ της ΛΑ.Ε.
