Η οικογένεια Ταλαγάνη κατάγεται από το χωριό Δόριζα της Αρκαδίας, 10 περίπου χιλιόμετρα από την Τρίπολη δεξιά του δρόμου Τρίπολης – Μεγαλόπολης. Πρόσφατα πέθανε ο Δημήτρης Ταλαγάνης αρχιτέκτων, ζωγράφος και γλύπτης με πλούσια επιστημονική και πολιτιστική δράση. Γι’ αυτό γράφτηκαν πολλά, όμως, ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά για την ιστορία της οικογένειας του. Σ’ αυτό το σύντομο άρθρο θα επιδιώξουμε να δώσουμε ψήγματα της δράσης της, των θυσιών αλλά και να ανασκευάσουμε κάποιες από τις συκοφαντίες εις βάρος της.
Το πρόσωπο που ξεκίνησε και σημάδεψε την οικογένεια Ταλαγάνη είναι ο Γιάννης γνωστός ως Ζέβγος. Γεννήθηκε στη Δόριζα το 1897, φοίτησε στο Γυμνάσιο της Τρίπολης και το διδασκαλείο της Αθήνας. Υπήρξε δάσκαλος, δημοσιογράφος, ιστορικός, ανώτατο στέλεχος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Συμμετείχε ως υπουργός γεωργίας στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας το 1944. Στο κομματικό τύπο αρθρογραφούσε μαζί με τη σύζυγό του Καίτη Νισύριου ως Ζέβγος ή Ζεύγος για συνωμοτικούς λόγους. Το προσωνύμιο αυτό έγινε τελικά το επώνυμό τους. Δολοφονήθηκε το Μάρτιο του 1947, λίγο πριν την έναρξη το Εμφυλίου, από παρακρατικούς στη Θεσσαλονίκη. Η ασφάλεια και η τότε κυβέρνηση απέδοσαν την δολοφονία σε ξεκαθάρισμα εσωκομματικών διαφορών. Ο δολοφόνος του Χρήστος Βλάχος, ενώ στην απολογία του ισχυρίσθηκε ότι σκότωσε το Ζέβγο για τα βασανιστήρια που δήθεν υπέστη στο στρατόπεδο Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας, σε συνέντευξη του πολύ αργότερα το 1981 στην εφημερίδα «Ακρόπολις» υποστήριξε ότι δούλευε για την ελληνική και συμμαχική αντικατασκοπία και σκότωσε το Ζέβγο εκτελώντας σχετική εντολή των ανωτέρων του. Ο δολοφόνος καταδικάστηκε το 1948 σε φυλάκιση 2 ετών και λίγο μετά δραπέτευσε και κατέφυγε στην Αργεντινή!
Ο Διονύσης Ταλαγάνης πρώτος ξάδερφος του Γιάννη Ζέβγου ήταν αγρότης στη Δόριζα και πέρα από την καλλιέργεια των χωραφιών διατηρούσε δίπλα στο δρόμο Τρίπολης – Μεγαλόπολης ένα παραδοσιακό χάνι για τους αγωγιάτες. Ο Νιόνιο ο Ταλαγάνης, έτσι ήταν γνωστός, κομμουνιστής πριν το 1935 διώχθηκε και φυλακίστηκε κατά τη διάρκεια της βασιλο-μεταξικής δικτατορίας. Η Κατοχή τον βρίσκει στο χωριό, οικογενειάρχη με πέντε παιδιά το Θανάση, το Δημήτρη, την Κατίνα, τον Βασίλη και την Κωστούλα. Σε επαφή πάντα με την παράνομη οργάνωση του ΚΚΕ, εντάσσεται στο ΕΑΜ. Το χάνι του Ταλαγάνη γίνεται επικοινωνιακό κέντρο των παρανόμων αντιστασιακών οργανώσεων της περιοχής και σύνδεσμος με την Τρίπολη. Το χειμώνα του 1942 γίνεται ολονύκτια σύσκεψη στο Χάνι. Συμμετείχαν ο Νίκος Πλουμπίδης δάσκαλος από τα Λαγκάδια μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ φυματικός και εξόριστος στη Τρίπολη, Παρ. Δημόπουλος, Πολύβιος Ισαριώτης, Κ. Τσιρίκος, Ρούλης Σαλαβράκος, Νιόνιος Ταλαγάνης κ.α. Ο Πλουμπίδης παρουσιάζει τις αρχές του ΕΑΜ και τη μορφή του απελευθερωτικού αγώνα.
Τον Ιούλιο του 1942 ο Νιόνιος Ταλαγάνης συλλαμβάνεται από τους Ιταλούς, οδηγείται στο ιταλικό στρατοδικείο που στεγάζοταν στο κτήριο της οικοκυρικής σχολής στην πλατεία Ανεξαρτησίας και δικάζεται σε 20 χρόνια φυλάκιση. Στις φυλακές της Τρίπολης που εκτίει την ποινή γνωρίζει καλά τον αρχιφύλακα Αδάμη και τον πείθει για το δίκαιο του αγώνα. Ο Αδάμης σε συνεννόηση με τον Παρ. Δημόπουλο και τον Πολύβιο Ισαριώτη επικεφαλείς του ΕΑΜ Τρίπολης την Άνοιξη του 1943 οργανώνουν ομαδική απόδραση 18 κρατουμένων μαζί με τον Αδάμη και τον χωροφύλακα φρουρό και μέσω Περθωρίου βγαίνουν στο Μαίναλο και εντάσσονται στο 11ο σύνταγμα του ΕΛΑΣ.
Μετά την απόδραση, οι Ιταλοί συλλαμβάνουν την οικογένεια Ταλαγάνη και τους φυλάκισαν στην Τρίπολη. Μετά την κατάρρευση της Ιταλίας το Σεπτέμβριο του 1943 αφέθηκαν ελεύθεροι. Η μάνα και η κόρη και το αβάπτιστο αγοράκι έμειναν στις ελεύθερες περιοχές, τα δυο παιδιά Δημήτρης και Θανάσης 15 και 16 ετών κατετάγησαν στην υποδειγματική ομάδα της ΕΠΟΝ. Με την ισχυροποίηση του ΕΑΜ, τη συγκρότηση ισχυρών αντάρτικων συνταγμάτων του ΕΛΑΣ αλλά και την κάθοδο στο Μοριά της 117 γερμανικής ορεινής Ταξιαρχίας και τη συγκρότηση των ταγμάτων ασφαλείας η σύγκρουση στην Πελοπόννησο εντείνεται. Οι μάχες και τα αντίποινα πολλαπλασιάζονται. Οι φυλακές της Τρίπολης ξεχειλίζουν από πατριώτες, οι εκτελέσεις γίνονται καθημερινό γεγονός. Το μίσος περισσεύει.
Την πρωτοχρονιά του 1944 στο χωριό Ζέλι (Κάνδαλος σήμερα) πάνω από τη λίμνη Τάκα, γερμανοί με την συνεπικουρία ταγματασφαλιτών που γνωρίζουν τον τόπο περνούν από «ένα γαϊδορογκρέμι που δεν περνά διάβολος» όπως αναφέρει ο αντιστασιακός αξιωματικός Βάσος Τσεκούρας, αιφνιδιάζουν την υποδειγματική ομάδα της ΕΠΟΝ, συλλαμβάνουν και εκτελούν επί τόπου 18 παιδιά, μεταξύ αυτών και τα παιδιά του Νιόνιου Ταλαγάνη.
Με την υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας ο Νιόνιος επιστρέφει στη Δόριζα προσπαθεί να συμμαζέψει το ρημαγμένο νοικοκυριό του που είχε λεηλατηθεί, βαφτίζει το αβάπτιστο αγόρι και του δίνει το όνομα Θανάσης και το άλλο αγόρι που εντωμεταξύ απόκτησε Δημήτρης, ονόματα των δύο εκτελεσμένων. Βέβαια δεν αποσύρεται από τη δράση, κρατά και δεν παραδίδει τα όπλα ως ενθύμιο της αντιστασιακής του δράσης όπως λέει στον Δημ. Ανδρουκάκη, αλλά δεν τον ξεχνούν και οι αντίπαλοι του. Με την έναρξη της «λευκής τρομοκρατίας» από τις παρακρατικές οργανώσεις, αλλά και με την υπόθαλψη του κράτους ο Νιόνιος κρύβεται για να αποφύγει την σύλληψη. σε συμπλοκή τραυματίζεται συλλαμβάνεται και κλείνεται και πάλι στις φυλακές της Τρίπολης. Υποβάλλονται σε βάρος του σωρεία μηνύσεων για αδικήματα που διέπραξε στη διάρκεια της Κατοχής. Στις δίκες σκοπιμότητας που ακολουθούν για κάποια αδικήματα αθωώνεται για άλλα δικάζεται σε θάνατο και ισόβια με μάρτυρες κατηγορίας που «άκουσαν» για τα αδικήματα και μάρτυρες υπεράσπισης που δεν μπορούσαν να φθάσουν στην αίθουσα του δικαστηρίου. Μεταφέρεται από φυλακή σε φυλακή, Τρίπολη Ακροναυπλία, Αβέρωφ και Καλάμι Κρήτης.
Πλησίαζε το τέλος του Εμφύλιου, εντείνονταν οι διεθνείς αντιδράσεις για τις εκτελέσεις αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης όχι μόνο από αντιστασιακούς αλλά και από προσωπικότητες και οργανώσεις της επιστήμης και της πολιτικής, το ζήτημα προωθείται στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Η τοπική ηγεσία πολιτική και στρατιωτική ήθελε να «τελειώσει» με την ηγεσία της Εθνικής Αντίστασης στην Αρκαδία και την Πελοπόννησο. Ξεκινούν ανακρίσεις για τη δημιουργία δικογραφίας για παραπομπή σε δίκη με την κατηγορία της σύστασης «ομάδας» στρατολόγησης στο Δ.Σ.Ε. ενώ οι περισσότεροι βρίσκονταν στις φυλακές και εξορίες. Υφίσταται αβάστακτες πιέσεις υπόδικοι ότι θα απαλλαγούν από τις ενοχές αν γίνουν μάρτυρες με χαλκευμένες κατηγορίες σε βάρος της συνείδησής τους και των συναγωνιστών τους. Τελικά φθάνουν στη γνωστή ως «μεγάλη δίκη» της Αρκαδίας 27 κατηγορούμενοι. Μεταξύ αυτών και ο Νιόνιος Ταλαγάνης που οδηγείται σιδεροδέσμιος από τη φυλακή Καλάμι των Χανίων χωρίς το όνομά του να είναι γραμμένο σε κάποιο επίσημο έγγραφο, στην κλήση ή στο εγκλητήριο που τον καλεί να δικαστεί στις 3-1-1949 με την 2238/48 διαταγή του Πεντζόπουλου, διοικητή της ενάτης μεραρχίας που διενεργούσε τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Πελ/σο. Τις παραμονές της δίκης ο πρόεδρος του δικηγορικού συλλόγου της Τρίπολης απαγορεύει οι δικηγόροι της πόλης να παραστούν ως συνήγοροι υπεράσπισης των κατηγορουμένων.
Μέσα στα έκτακτα μέτρα του Γ’ ψηφίσματος, του Ν 509 και 375 διεξάγεται η δίκη. Είχε μάλιστα φροντίσει η κατηγορούσα αρχή να συμπεριλάβει στον κατάλογο και κάποια άτομα που δεν είχαν σημαντική δράση, πέραν της πατριωτικής τους στάσης στη περίοδο της Κατοχής, για να φανεί ότι η δίκη ήταν «αντικειμενική», αφού κάποιοι λίγοι αθωώθηκαν ή κρίθηκαν με μικρές ποινές φυλάκισης. Στόχος ήταν η ηθική συντριβή των κατηγορουμένων και των αλύγιστων η σωματική εξόντωση.
Μάρτυρες κατηγορίας γνωστοί που πήραν μέρος σε πάμπολλες δίκες κατηγορούν τον Νιόνιο πέραν των άλλων ότι εκτέλεσε του δολοφόνους των παιδιών του πάνω στο μνήμα τους.
Στην απολογία του, όπως τη διέσωσε ο συγκατηγορούμενος του στη δίκη Δημ. Ανδρουκάκης, ανέφερε:
«Πήρα μέρος στην αντίσταση και πολέμησα τον κατακτητή και τους συνεργάτες του με όλα τα μέσα, με όλη την οικογένειά μου και την πλειοψηφία του λαού, τον πολέμησα με πάθος όπου και τον συναντούσα μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ. Το θεωρώ μεγάλη μου τιμή και το αίμα των παιδιών μου θυσία στον αγώνα για τη λευτεριά της πατρίδας δεν έχει ακόμα στεγνώσει.
Ο Μπουζιάνης με το Ζησιάδη σας είπαν ψέματα πως έκανα αυτοδικία και σκότωσα τους δολοφόνους των παιδιών μου. Τα παιδιά μου τα εκτέλεσαν οι Γερμανοί. Το Ζέλι δεν απέχει παρά 15 χιλιόμετρα από την Τρίπολη, δεν φέρνετε έναν καταθέσει αν εγώ έκανα αυτό το πράγμα; Για τις άλλες πράξεις της κατοχής, που με κατηγορείτε έχω δώσει λόγο, έχω δικαστεί και δεν μπορείτε να με δικάσετε ξανά.
Για την κατηγορία του στρατολόγου μέσα από τη φυλακή για το Δ.Σ. και σεις το γνωρίζετε ότι σας λέει ψέματα, γιατί κανένα όνομα δεν ανέφερε και κανέναν δεν φέρατε να το βεβαιώσει.
Με δικάζετε, όχι για τις πράξεις που με κατηγορείτε, αλλά γιατί είμαι κομμουνιστής από παλιά και εξακολουθώ να παραμένω πιστός στις ιδέες μου. Με δικάζετε, γιατί πολέμησα και αντιστάθηκα στην κατοχή κατά των Γερμανών και συνεργατών τους. Με δικάζετε ακόμη γιατί είμαι ξάδερφος του Γιάννη Ζεύγου.»
Τον καταδίκασαν δυο φορές σε θάνατο και τον εκτέλεσαν στους πρώτους 8.
Υ.Γ. Μετά την απελευθέρωση της Τρίπολης 1-10-1944 συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στις φυλακές της Τρίπολης 271 υπόδικοι ως συνεργάτες των δυνάμεων κατοχής, όπως αναφέρεται στα αρχεία των φυλακών που σώθηκαν και φυλάσσονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους στην Τρίπολη. Η πλειοψηφία αυτών, όπως αναφέρεται στα αρχεία, αφέθηκαν ελεύθεροι και κανείς δεν εκτελέστηκε. Υπεύθυνοι της τοπικής εξουσίας ήταν τότε οι κατηγορούμενοι της «μεγάλης δίκης». Αντίθετα από τα ίδια αρχεία εμφανίζονται 2.500 ως υπόδικοι, 2761 ως καταδικασθέντες εκ των οποίων 257 εκτελέσθηκαν στο διάστημα από αρχές του 1946 έως τα μέσα της δεκαετίας του ’50!
Ο Γιάννης Ζεύγος
Ο Διονύσης (Νιόνιος) Ταλαγάνης
Δικαστικό Μέγαρο Τρίπολης, όπου έγινε η «μεγάλη» δίκη και τα υπόγειά του που βρίσκονταν οι κατηγορούμενοι αποτελούσαν φυλακή.
