Οι μαχητές του Γράμμου δεν λύγισαν ποτέ! Τιμή και δόξα στον ΔΣΕ!

Εξήντα εννιά χρόνια συμπληρώθηκαν από τη μέρα που με την υποχώρηση των τμημάτων του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας από τον Γράμμο στην Αλβανία τερματίστηκε ο ηρωικός ένοπλος αγώνας κατά του μεταβαρκιζιανού καθεστώτος τρομοκρατίας και μαζί μια δεκαετία μεγαλειωδών αγώνων του λαού μας ενάντια στον φασισμό, την ξένη εισβολή και κατοχή, για την εθνική ανεξαρτησία, τη δημοκρατία και την κοινωνική απελευθέρωση.

Η εποποιία του ΔΣΕ, από το 1946 μέχρι τα τέλη του Αυγούστου 1949, υπήρξε συνέχεια του επικού αγώνα του ΕΛΑΣ ενάντια στη φασιστική κατοχή, και η όποια αποτίμηση της ιστορίας του δεν μπορεί παρά να συνδέεται με την ιστορία του κινήματος Εθνικής Αντίστασης, στο οποίο πρωτοστάτησε το ΕΑΜ. Δεν ήταν καθόλου τυχαίοι οι στίχοι του Ύμνου του ΔΣΕ, που αναφέρονταν στον ΕΛΑΣ: «Εμπρός, ΕΛΑΣ, για την Ελλάδα! Εμπρός, ακόμα μια φορά!».

Ήταν ακριβώς αυτή η ηγεμονία του ΕΑΜ στο κίνημα Εθνικής Αντίστασης που ανεξαρτήτως των προθέσεων της ηγεσίας του και της ηγεσίας του ΚΚΕ, που αποτελούσε την κύρια πολιτική δύναμη στις γραμμές του, έθεσε ήδη από τα χρόνια της Κατοχής ζήτημα εξουσίας στη μεταπελευθερωτική Ελλάδα.

Αν και το ΚΚΕ ανέλαβε την πρωτοβουλία συγκρότησης εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, αποβλέποντας στη συμμετοχή του συνόλου των πολιτικών δυνάμεων που αντιτάσσονταν στη φασιστική κατοχή, η αδράνεια της μεγαλύτερου μέρους του αστικού πολιτικού κόσμου –τμήμα του οποίου επέλεξε ακόμη και την απροκάλυπτη συνεργασία με τους κατακτητές- οδήγησε στη διαμόρφωση του ΕΑΜ ως μετώπου αριστερών πολιτικών δυνάμεων και ως κοινωνικού συνασπισμού των εργαζόμενων λαϊκών τάξεων.

Η εξέλιξη αυτή προκάλεσε την ανησυχία όχι μόνο του ελληνικού αστισμού, αλλά και των βρετανών συμμάχων και προστατών του, καθώς η προδιαγραφόμενη επικράτηση του ΕΑΜ μετά την αποχώρηση των κατακτητών προδιέγραφε και μια πολιτική εθνικής ανεξαρτησίας που έθιγε τα βρετανικά συμφέροντα, όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.

Εμμένοντας το ΚΚΕ και το ΕΑΜ στην κατεύθυνση της εθνικής ενότητας και της επίλυσης των πολιτικών ζητημάτων με δημοκρατικές διαδικασίες μετά την Απελευθέρωση, δεν μπόρεσε να αντιληφθεί έγκαιρα τους σχεδιασμούς του ελληνικού αστισμού και του βρετανικού ιμπεριαλισμού, με συνέπεια τις συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας, και μετά την ηρωική Μάχη της Αθήνας, του Δεκεμβρίου 1944, την ολέθρια Συμφωνία της Βάρκιζας.

Τη διάλυση του ΕΛΑΣ και την παράδοση των όπλων του, τον Φεβρουάριο 1945, ακολούθησε η εξαπόλυση Λευκής Τρομοκρατίας, που μέσα σ’ ένα χρόνο είχε ως συνέπεια 1.289 δολοφονίες, 6.671 τραυματισμούς, 31.632 βασανισμούς, 84.931 συλλήψεις, 165 βιασμούς γυναικών, 6.567 ληστείες, 572 επιδρομές σε τυπογραφεία. 100.000 πολίτες ήταν καταδιωκόμενοι, ενώ στη χώρα δρούσαν 206 τρομοκρατικές συμμορίες¹.  Από τους 1.289 δολοφονημένους, οι 953 υπήρξαν θύματα ακροδεξιών συμμοριών, 250 της Εθνοφυλακής, 82 της Χωροφυλακής και 4 των Βρετανών².

Σε συνθήκες μονόπλευρου εμφυλίου πολέμου, η Αριστερά όχι μόνο κατορθώνει να ανασυγκροτηθεί, αλλά θέτει υπό τον έλεγχό της, με δημοκρατικές διαδικασίες, το σύνολο, σχεδόν, των οργανώσεων του μαζικού εργατικού και λαϊκού κινήματος (ΓΣΕΕ, ΠΑΣΕΓΕΣ κ.λπ.), συνιστώντας και πάλι σοβαρή απειλή για το καθεστώς και τους ξένους προστάτες του.

Ταυτόχρονα, ήδη από το 1945 και ιδιαίτερα το 1946, χιλιάδες αγωνιστές της Αντίστασης καταφεύγουν στα βουνά, συγκροτώντας τις Ομάδες Καταδιωκόμενων Αγωνιστών, προκειμένου να αποφύγουν την κρατική και παρακρατική τρομοκρατία.

Τη νύχτα πριν από τις εκλογές βίας και νοθείας της 30ής Μαρτίου 1946, από τις οποίες απείχε το σύνολο των εαμικών και μη εαμικών αριστερών κομμάτων, αλλά ακόμη και τμήμα του Κέντρου, όπως το κόμμα του Γεώργιου Καφαντάρη, μία απ’ αυτές τις ομάδες επιτίθεται στον Σταθμό Χωροφυλακής στο Λιτόχωρο του Ολύμπου. Εντούτοις, η επίθεση στο Λιτόχωρο δεν θα είναι παρά μια προειδοποίηση. Θα περάσουν κάμποσοι ακόμη μήνες μέχρις ότου αποφασιστεί από το ΚΚΕ η συγκρότηση του Γενικού Αρχηγείου των Ανταρτών, τον Οκτώβριο 1946, και του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας, τον Δεκέμβριο.

Η καθυστέρηση στην οργάνωση της ένοπλης αντίστασης στη Λευκή Τρομοκρατία καθορίστηκε από την προσήλωση του ΚΚΕ στην επιδίωξη ομαλής δημοκρατικής διεξόδου, παρ’ όλο που από τα τέλη του 1945 είχε προσανατολιστεί στην παράλληλη οργάνωση της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας και στη συγκρότηση των ένοπλων ομάδων της Στενής Αυτοάμυνας.

Η επιμονή στην ομαλή δημοκρατική διέξοδο, με τη Λευκή Τρομοκρατία να εντείνεται, συνιστά απόρροια της αυταπάτης ότι ο αστισμός και οι ξένοι σύμμαχοι και πάτρωνές του θα ήταν δυνατόν να επιτρέψουν στις δυνάμεις της Αριστεράς να ανέλθουν στην εξουσία μέσα από εκλογικές διαδικασίες. Καθώς πολλά έχουν ειπωθεί όλες αυτές τις δεκαετίες σχετικά με το παράδειγμα του Ιταλικού και του Γαλλικού Κ.Κ., τα οποία επιμένοντας, επίσης, στη δημοκρατική ομαλότητα, απέφυγαν ενδεχόμενο εμφύλιο πόλεμο στις χώρες τους, έχει σημασία να υπενθυμίσουμε μια μεγάλη διαφορά μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας και Γαλλίας.

Πρόκειται για την ανάδειξη του ΕΑΜ σε ευρύτατο συνασπισμό λαϊκών κοινωνικών δυνάμεων, που απειλούσε την αστική ταξική κυριαρχία, σε αντίθεση με τα αντιστασιακά κινήματα των χωρών αυτών, στα οποία συνυπήρχαν και αστικές δημοκρατικές δυνάμεις. Μέσω του εαμικού κινήματος η ελληνική Αριστερά και μάλιστα η κομμουνιστική Αριστερά, αναδείχτηκε σε κύρια πολιτική δύναμη και η ομαλή δημοκρατική άνοδός της στην εξουσία θα σήμαινε το άνοιγμα του δρόμου για την εφαρμογή του Προγράμματος της Λαϊκής Δημοκρατίας, με προσανατολισμό τον σοσιαλιστικό κοινωνικό μετασχηματισμό.

Ήταν αυτή ακριβώς η ιδιαιτερότητα της ελληνικής περίπτωσης που καθιστούσε αδύνατη μια ομαλή δημοκρατική εξέλιξη στην Ελλάδα. Και με τη Λευκή Τρομοκρατία να εντείνεται, η προσφυγή στην ένοπλη αντίσταση αποτελούσε μονόδρομο για τον κόσμο της Αριστεράς και της Αντίστασης.

Η καθυστέρηση στην οργάνωση και διεξαγωγή του ένοπλου αγώνα επρόκειτο να αποδειχθεί τραγικό λάθος, με τεράστιες συνέπειες στον αριστερό κόσμο και στον αγώνα του ΔΣΕ. Όταν το 1947 ο Εμφύλιος Πόλεμος γενικεύεται, δεκάδες χιλιάδες αγωνιστές βρίσκονται στις φυλακές και στους τόπους εξορίας, ενώ οι οργανώσεις του μαζικού κινήματος έχουν τεθεί υπό κρατικό έλεγχο και έχει τεθεί υπό διωγμό κάθε νόμιμη δραστηριότητα του ΚΚΕ. Μέχρις ότου, στο τέλος του χρόνου, τεθεί εκτός νόμου, με τον Α.Ν. 509.

Η καθυστέρηση είχε ως συνέπεια και την αξιοποίηση, από την πλευρά του αντιπάλου, του χρόνου για την ανασυγκρότηση του στρατού, την αδυναμία του οποίου, μέχρι και το 1946, επιδίωκαν να αναπληρώσουν οι παρακρατικές συμμορίες.

Ο ΔΣΕ διεξήγαγε τον ένοπλο αγώνα σε συνθήκες εξαιρετικά δυσμενείς, ιδιαίτερα μετά την παρέμβαση των ΗΠΑ με το Δόγμα Τρούμαν, τον Μάρτιο του 1947. Στερούμενος τη δυνατότητα εφεδρειών, με παροπλισμένους δεκάδες χιλιάδες φυλακισμένους και εξόριστους αγωνιστές, αλλά και με την εκκένωση των ορεινών περιοχών όπου δρούσε, από τους κατοίκους τους (περίπου 800.000 ήταν αυτοί που μεταφέρθηκαν βίαια από τα ορεινά χωριά στις παρυφές των πόλεων), ουδέποτε μπόρεσε να παρατάξει περισσότερους από 30.000 μαχητές και μαχήτριες, αν και από τις γραμμές του υπολογίζεται πως πέρασαν περίπου 100.000. Με τον αντίπαλο στρατό να φτάνει τους 350.000 άντρες το 1949.

Η αδυναμία μαζικοποίησης του ΔΣΕ συμπληρωνόταν και με την ανεπάρκεια σε βαρύ πολεμικό εξοπλισμό, ως αποτέλεσμα της επιφυλακτικής στάσης της ΕΣΣΔ και των ανατολικοευρωπαϊκών Λαϊκών Δημοκρατιών, με εξαίρεση τη Γιουγκοσλαβία και εν μέρει την Αλβανία. Καθώς μαινόταν ο Ψυχρός Πόλεμος, το διεθνές σοσιαλιστικό στρατόπεδο απέφευγε την ενίσχυση του ελληνικού αντάρτικου με βαρύ οπλισμό, εκτιμώντας πως κάτι τέτοιο θα μπορούσε να αποτελέσει αφορμή για ανεξέλεγκτες διεθνείς εξελίξεις.

Για την υπέρβαση αυτής της αδυναμίας, το ΚΚΕ προσανατολίστηκε τόσο στη συγκρότηση Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης (ΠΔΚ) όσο και στην προσπάθεια κατάληψης πόλης που θα μπορούσε να αποτελέσει την έδρα της. Έτσι ώστε οι φιλικές χώρες να την αναγνωρίσουν και να μπορέσουν να ενισχύσουν τον ΔΣΕ ως στρατό μιας νόμιμης επαναστατικής κυβέρνησης.

Απόρροια αυτού του προσανατολισμού ήταν η αναδιοργάνωση του ΔΣΕ ως τακτικού στρατού, με κύρια δραστηριότητα τη διεξαγωγή μαχών κατά μέτωπο, κυρίως για την απελευθέρωση σταθερού εκτεταμένου εδάφους και πόλης για την εγκατάσταση της ΠΔΚ. Απόφαση που είχε ως συνέπεια την εγκατάλειψη του ανταρτοπολέμου, που απέδιδε ως πόλεμος φθοράς του αντιπάλου, και την αδυναμία του ΔΣΕ να αντιμετωπίσει τις αριθμητικά κατά πολύ υπέρτερες και ασυγκρίτως καλύτερα εξοπλισμένες και υποστηριζόμενες από βαρύ πυροβολικό, τεθωρακισμένα και αεροπορία, δυνάμεις του αντιπάλου.

Κρίσιμη στιγμή για την έκβαση του αγώνα του ΔΣΕ αποτέλεσε η ρήξη Στάλιν-Τίτο. Η αυτονόητη για κάθε Κ.Κ. εκείνης της περιόδου τοποθέτηση του ΚΚΕ υπέρ της ΕΣΣΔ στη διαμάχη της με τη Γιουγκοσλαβία –παρά το ότι το ΚΚΕ απέφευγε να τη δημοσιοποιήσει μέχρι το καλοκαίρι του 1949– είχε ως συνέπεια την ψυχρότητα των σχέσεών του με τη γειτονική χώρα, που εκτός από κύριος τροφοδότης σε πολεμικό και άλλο εξοπλισμό, αποτελούσε και την ενδοχώρα για τις μετακινήσεις του κύριου όγκου των δυνάμεων του ΔΣΕ, που δρούσαν στην κεντρική και κυρίως στη δυτική Μακεδονία, κάθε που υφίστατο ασφυκτική πίεση από τον αντίπαλο.

Παρ’ όλες αυτές τις αδυναμίες, ο ΔΣΕ μπόρεσε να διεξάγει έναν τρίχρονο ηρωικό αγώνα, σε ολόκληρη, σχεδόν, τη χώρα, από την Πελοπόννησο μέχρι τη Θράκη και από την Κρήτη μέχρι την Κεφαλονιά, τη Λευκάδα, την Ικαρία, τη Σάμο και τη Λέσβο. Έναν αγώνα άνισο, που στηριζόταν στον ηρωισμό και την αποφασιστικότητα των μαχητών και μαχητριών του, που εμπνεόμενοι από τα ιδανικά του ΕΑΜ, πάλεψαν σε εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες για την εθνική ανεξαρτησία, τη δημοκρατία και την κοινωνική απελευθέρωση.

Η αποτίμηση των σοβαρών παραλείψεων και πολιτικών λαθών της ηγεσίας της επαναστατικής αυτής εποποιίας θα ήταν λάθος να μην πάρει υπόψη της τις τεράστιες δυσκολίες που παρενέβαλε η διεθνής συγκυρία, χωρίς όμως και να υποτιμηθούν οι δικές της ευθύνες για χειρισμούς που, αν ήταν άλλοι, ενδεχομένως θα μπορούσαν να οδηγήσουν τον αγώνα του ΔΣΕ σε μια άλλη έκβαση.

1. Σύντομη ιστορία του ΚΚΕ – 1^ος τόμος, ΚΚΕ, Αθήνα 1988, σ. 244.
2. David Close, Η οικοδόμηση του κράτους της Δεξιάς, στο Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1943-1950) – Φιλίστωρ, Αθήνα 2000, σ. 121.