Κύπρος: Ιδιωτικοποίηση και «διάσωση» τραπεζών με πλειστηριασμούς, συρρίκνωση παιδείας και απασχόλησης

Στην οικονομική ιστορία της Κύπρου η 31η Αυγούστου του 2018 θα έχει μια ξεχωριστή θέση, καθώς τότε έκλεισε και τυπικά η Συνεργατική Τράπεζα, με όλα τα υποκαταστήματά της να περνούν κι επίσημα πλέον στην Ελληνική Τράπεζα. Μαζί οι 1.100 εργαζόμενοι, εκ των 2.700 που απασχολούσε η Συνεργατική Κεντρική Τράπεζα (ΣΚΤ), με τους υπόλοιπους να αποχωρούν αξιοποιώντας το πρόγραμμα εθελούσιας συνταξιοδότησης που ενεργοποίησε η τράπεζα. Κυρίως, όμως, στην Ελληνική Τράπεζα πέρασαν οι λογαριασμοί περίπου 400.000 Κυπρίων. Για να υπάρχει ένα μέτρο σύγκρισης, είναι σαν να ιδιωτικοποιείται μια τράπεζα στη Γαλλία που έχει 65 εκ. πελάτες, μια τράπεζα στη Γερμανία με 80 εκ. πελάτες κ.ο.κ. Δεν συμβαίνει και τόσο συχνά μια τράπεζα να έχει στο πελατολόγιό της σχεδόν όλο τον πληθυσμό μιας χώρας…

Η «παραφωνία» της Συνεργατικής, σε σύγκριση με τον κερδοσκοπικό χαρακτήρα του σύγχρονου τραπεζικού συστήματος, σχετίζεται με τον χαρακτήρα της, που ανάγλυφα τον περιγράφει ένα εκ των ιδρυτικών της μελών και διευθυντής του Συνεργατικού Ταμείου Λεμεσού για πολλά χρόνια: «Ο συνεργατισμός δίκαια καθορίστηκε ως η μεγαλύτερη κοινωνική κατάκτηση στην Κύπρο τα τελευταία 110 χρόνια… Πρακτικά σχεδόν κάθε Λεμεσιανή οικογένεια έχει βιώσει τη σημασία της 65χρονης ύπαρξης και δράσης του, αφού μέσα από τη χρηματοδότησή του κτίστηκαν τα τρία τέταρτα της Λεμεσού, πολλοί καταστηματάρχες  και μικροεπιχειρηματίες έστησαν την επαγγελματική τους στέγη και χιλιάδες γονείς σπούδασαν τα παιδιά τους. Κοινωνικά σύνολα όπως οι δήμοι της Λεμεσού, πολιτιστικοί και αθλητικοί φορείς καθώς σύνδεσμοι γονέων σε σχολεία και φιλανθρωπικές οργανώσεις είχαν για χρόνια στήριγμά τους το Συνεργατικό Ταμιευτήριο Λεμεσού.  Το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου απέκτησε την πρώτη του στέγη ύστερα από μεγάλη δωρεά του Ταμιευτηρίου στο κέντρο της πόλης» (Καζαμίας, 2018).

Η πώληση της Συνεργατικής Τράπεζας στην Ελληνική ολοκληρώνει μια διαδικασία που ξεκίνησε το 2013 με αφορμή τη χρεοκοπία της Λαϊκής Τράπεζας επειδή διέθετε στο χαρτοφυλάκιό της σημαντικής αξίας ελληνικά ομόλογα, τα οποία κουρεύτηκαν με την αναδιάρθρωση του ελληνικού δημόσιου χρέους τον Μάρτιο του 2012. Αυτή η διαδικασία είχε ως αποτέλεσμα να περάσουν όλες οι μεγάλες κυπριακές τράπεζες   σε διεθνείς επενδυτές και δη κερδοσκοπικά funds. Η πώληση της Συνεργατικής στην Ελληνική Τράπεζα αποτέλεσε θείο δώρο για την τελευταία, καθώς η Συνεργατική την ξεπερνούσε στους σημαντικότερους δείκτες. Για παράδειγμα, το μερίδιο της Συνεργατικής στις καταθέσεις το 2016 ήταν 25,6%, ενώ της Ελληνικής 12,5%. Το μερίδιο στα δάνεια της Συνεργατικής την ίδια χρόνια ήταν 15,8%, ενώ της Ελληνικής 7,8% (Stockwatch, 2017). Αν επομένως υπήρξε μια διάσωση, όπως χαρακτήρισε η κυβέρνηση Αναστασιάδη την πώληση της Συνεργατικής στην Ελληνική, την οποία υλοποίησε μόλις λίγους μήνες μετά την εκλογή της τον Ιανουάριο του 2018, δεν ήταν της Συνεργατικής αλλά της Ελληνικής (Βατικιώτης, 2018).

Η πώληση της Συνεργατικής στην Ελληνική, ωστόσο, είχε πολύ ευρύτερες συνέπειες, καθώς:

Πρώτον, η πώληση της Συνεργατικής στην Ελληνική τράπεζα συνοδεύτηκε από μια νέα κρατική εγγύηση ύψους 2,5 δισ. ευρώ για τα επόμενα 12 χρόνια. Αυτή η εγγύηση προστίθεται σε μια πρόσφατη εγγύηση ύψους 2,5 δισ. και άλλη μία εγγύηση που είχε δοθεί πριν το 2017, ύψους 1,7 δισ. Το σύνολο των εγγυήσεων, ύψους 6,3 δισ. ευρώ, είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε αύξηση του δημόσιου χρέους της Κύπρου, το οποίο όπως φαίνεται και στον συνημμένο Πίνακα 1 αν και μειώθηκε το 2017, σε σχέση με το 2016, εξακολουθεί και κυμαίνεται σε υπερδιπλάσια ποσοστά σε σύγκριση με την περίοδο πριν από τα Μνημόνια και τη κρίση.

Δεύτερον, η πώληση της Συνεργατικής αξιοποιήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που έπρεπε να δώσει την έγκρισή της για την κρατική εγγύηση ώστε να αλλάξει άρδην το καθεστώς των πλειστηριασμών προκειμένου να διευκολυνθούν, προς μεγάλη ανακούφιση των τραπεζών. Έτσι, το πράσινο φως στην ιδιωτικοποίηση χρησιμοποιήθηκε σαν μοχλός εκβιασμού για να ψηφίσει η κυπριακή Bουλή την επιτάχυνση των πλειστηριασμών, και οι βουλευτές βρέθηκαν εν όψει του εξής διλήμματος: ή άτακτη χρεοκοπία και κατάσχεση τραπεζικών λογαριασμών ή ιδιωτικοποίηση της Συνεργατικής υπό απεχθείς όρους και απελευθέρωση των πλειστηριασμών.

Το πρόβλημα των  κυπριακών τραπεζών αναδεικνύεται καλύτερα αν εξετάσουμε τα Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια, όπως ορίζονται εκείνα τα δάνεια που η αποπληρωμή τους έχει διακοπεί για 90 ημέρες ή οι τράπεζες εκτιμούν πώς δεν πρόκειται να αποπληρωθούν στο ακέραιο. Το πρόβλημα της Κύπρου αποτυπώνεται στην  ευρωπαϊκή κατάταξη, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2, όπου γίνεται εμφανές ότι κατέχει τη δεύτερη θέση μετά την Ελλάδα με κριτήριο τα Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια ως ποσοστό επί του δανειακού χαρτοφυλακίου των τραπεζών. Μέσα σε δύο χρόνια, μάλιστα, (από τον Σεπτέμβριο του 2015 ως τον Σεπτέμβριο του 2017) το ποσοστό μειώθηκε από 50% σε 40,6% (European Parliament, 2017).

Παρ’ όλα αυτά, το πρόβλημα της Κύπρου είναι πολύ σοβαρότερο αν εξετάσουμε τον λόγο των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων ως προς το ΑΕΠ της χώρας. Παρότι λοιπόν εμφανίζουν μια σταθερή πτώση στο πέρασμα του χρόνου (από 27 δισ. ευρώ που ήταν το 2013), έφτασαν τα 19,9 δισ. τον Απρίλιο του 2018 ως προς ένα ΑΕΠ που στις 31 Δεκεμβρίου 2017 ανερχόταν στα 19,2 δισ. ευρώ! Τέτοια επίδοση, τα Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια να υπερβαίνουν το ΑΕΠ, καμία άλλη χώρα δεν είχε. Κι αυτό φυσικά, που ισοδυναμεί με ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια μιας οικονομίας, συνέβαινε λόγω της υπέρογκης ανάπτυξης του τραπεζικού τομέα στην Κύπρο και της εκτεταμένης υπερχρέωσης νοικοκυριών και επιχειρήσεων.  Από τον Ιούνιο όμως η αξία των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων μειώνεται κάθετα, καθώς ο νέος νόμος που έθεσε ως όρο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και πρόθυμα ψήφισαν  ΔΗΣΥ και ΔΗΚΟ επιτρέπει τόσο την πώληση «κόκκινων δανείων» σε εξειδικευμένα κεφάλαια όσο και τους μαζικούς πλειστηριασμούς πρώτης κατοικίας. Η αξία, μάλιστα, της μεγάλης πλειοψηφίας των προς πλειστηριασμό κατοικιών υπολείπεται των 200.000 ευρώ.

Αναγκαίο να ειπωθεί ότι το πρόβλημα των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί αν από το 2013 οι κυβερνήσεις του προέδρου Ν. Αναστασιάδη, αντί να διασώζουν τις τράπεζες με λεφτά των φορολογουμένων, για να περάσουν στους νέους αγοραστές χωρίς βάρη, έσωζαν τους δανειολήπτες. Και αν τα λεφτά της διάσωσης στήριζαν το εισόδημα των συνταξιούχων, των ανέργων και την πραγματική οικονομία δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας και τροφοδοτώντας έναν νέο κύκλο μεγέθυνσης με κοινωνικό μέρισμα.

Οι οδυνηρές επιπτώσεις που έχει για την κοινωνία η γενναιόδωρη πολιτική του κράτους και της Ε.Ε. προς τις τράπεζες, σαν η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος που συμπληρώνει πλέον δέκα ολόκληρα χρόνια κυκλοφορίας, δεν άργησε να φανεί. Στις 4 Ιουλίου η κυβέρνηση Αναστασιάδη ανακοίνωσε ένα σύνολο μέτρων για την παιδεία που ως αποτέλεσμα έχουν τη συρρίκνωση των δημοσίων δαπανών, την εξοικονόμηση πόρων ώστε να μετριαστούν οι συνέπειες στα δημόσια οικονομικά οικονομικά από την ιδιωτικοποίηση της Συνεργατικής. Συγκεκριμένα η κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας εξήγγειλε την αύξηση των ωρών εργασίας καθηγητών και δασκάλων σε μια προσπάθεια να μειώσει τις προσλήψεις του υπουργείου Παιδείας, που από 379 για τη σχολική χρονιά 2018-2019 θα περιοριστούν σε 159. Άμεσο αποτέλεσμα αυτού του του μέτρου θα είναι η η εντατικοποίηση των εργασιακών σχέσεων των εκπαιδευτικών, η επιδείνωση της ποιότητας του εκπαιδευτικού έργου, η συρρίκνωση της απασχόλησης και ένα πλήγμα στον οργανωμένο συνδικαλισμό, γιατί μεταξύ άλλων προβλέπεται κι ο δραστικός περιορισμός των αδειών που δικαιούνται οι εκλεγμένοι συνδικαλιστές. Η νεοφιλελεύθερη αντι-μεταρρύθμιση στην παιδεία της Κύπρου αναμένεται να επιφέρει εξοικονομήσεις ύψους 52 εκ. ευρώ ετησίως, σε ένα σύνολο 650 εκ. ευρώ που δαπανά ετησίως το υπουργείο Παιδείας για μισθοδοσία.

Η προσπάθεια της κυβέρνησης Αναστασιάδη να εφαρμόσει την  πολιτική του μικρότερου κράτους στην παιδεία κινείται στον αντίποδα της γενναιόδωρης πολιτικής που εφαρμόζει απέναντι στους τραπεζίτες. Είναι ενδεικτικό στοιχείο της «απλοχεριάς» του ότι ακόμη και ο γενικός ελεγκτής της Κυπριακής Δημοκρατίας, Οδυσσέας Μιχαηλίδης, στο πλαίσιο των ακροάσεων που διενήργησε η Ερευνητική Επιτροπή, μεταξύ πολλών αποκαλυπτικών που ανέφερε (όπως για παράδειγμα η αλληλογραφία μεταξύ του υπουργού Οικονομικών Χ. Γεωργιάδη και προϊσταμένου του υπουργείου, βάσει της οποίας επιδιωκόταν η παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των Εποπτικών αρχών για να επιταχυνθεί η ιδιωτικοποίηση της Συνεργατικής), τόνισε ότι η συμφωνία με την Ελληνική «δεν ήταν συμφέρουσα για το κράτος»! Επίσης, ότι η «διαπραγμάτευση έγινε με το πιστόλι στον κρόταφο» και, το πιο εντυπωσιακό, ότι το ενεργητικό που δόθηκε στην Ελληνική είναι κατά 500 εκ. ευρώ μεγαλύτερο από το παθητικό» (Ζαχαρίου, 2018). Με τις περικοπές, επομένως, από την παιδεία επιχειρούν να καλύψουν τις μαύρες τρύπες στα δημόσια οικονομικά που προκάλεσε η πολιτική παροχών στις ξένες τράπεζες…

Απέναντι στην προσπάθεια συρρίκνωσης της δημόσιας παιδείας και υποβάθμισης των εργασιακών δικαιωμάτων των εκπαιδευτικών είναι σε εξέλιξη σοβαρές κοινωνικές αντιδράσεις, με πρωταγωνιστές τους εκπαιδευτικούς, που απορρίπτουν το κυβερνητικό σχέδιο δείχνοντας ότι δεν πρόκειται για «εξορθολογισμό» όπως εμφανίζεται, αλλά για αντιλαϊκές περικοπές.

Όλες οι παραπάνω εξελίξεις (ιδιωτικοποίηση των τραπεζών, πλειστηριασμοί πρώτης κατοικίας, συρρίκνωση της δημόσιας παιδείας και της απασχόλησης, κ.λπ.) καθιστούν ευάλωτη την Κυπριακή Δημοκρατία απέναντι στις πιέσεις να δεχθεί μία λύση ανάλογη του «Σχεδίου Ανάν», που απέρριψε με δημοψήφισμα ο κυπριακός λαός πριν 14 χρόνια. Ο κίνδυνος, δηλαδή, είναι μετά το «οικονομικό Μνημόνιο», που αύξησε το δημόσιο χρέος και έπληξε τα κοινωνικά δικαιώματα των Κυπρίων, να ακολουθήσει ένα «γεωπολιτικό Μνημόνιο» που θα πλήξει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Πηγές

Καζαμίας, Κ. (2018, Αύγουστος 26), «Δεν υπήρξε βούληση διατήρησης του Συνεργατισμού», εφημερίδα Φιλελεύθερος, Συνέντευξη  στην Αντιγόνη Σολομωνίδου-Δρουσιώτου, http://www.philenews.com/koinonia/anthropoi/article/572503/k-kazamias-den-ypirxe-boylisi-diatirisis-toy-synergtismoy

Βατικιώτης, Λ. (2018, Ιούλιος), «Ανοιχτή πληγή οι τράπεζες στην Κύπρο», Επίκαιρα,  τ. 396, https://bit.ly/2LOgzLn

Χανή, Γ. (2017, 16 Οκτωβρίου), «Η τραπεζική “πίττα” δέκα χρόνια μετά», Stockwatch, https://www.stockwatch.com.cy/el/article/trapezes/i-trapeziki-pitta-deka-hronia-meta

European Parliament (2017, March 15), Non-performing loans in the Banking Union, Stocktaking and Challenges, Briefing. http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2018/614491/IPOL_BRI(2018)614491_EN.pdf

Ζαχαρίου, Κ. (2018, 31 Αυγούστου), «Έγκλημα καλά σχεδιασμένο από το ΥΠΟΙΚ η κατάρρευση του Συνεργατισμού», Χαραυγή, https://dialogos.com.cy/haravgi/egklima-kala-schediasmeno-apo-to-ipik-i-katarrefsi-tou-sinergatismou/