Η ίδρυση του ΚΚ Κίνας στη Σαγκάη, πριν από ένα αιώνα, άνοιξε το σύγχρονο κεφάλαιο στην τεράστια ιστορία της χώρας. Οι σελίδες του έχουν σφραγιστεί από τις μορφές του Μάο Τσετούνγκ, του Ντενγκ Ξιαοπίνγκ και του Σι Τζινπίνγκ.
«Τα χρόνια που κυριαρχούσε ο Μάο Τσετούνγκ, οι καπιταλιστές αντιμετωπίζονταν ως εχθροί του κράτους. Ορισμένοι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων διώκονταν και οι περισσότερες επιχειρήσεις μετατρέπονταν σε κρατική ιδιοκτησία. Αυτό άλλαξε στη δεκαετία του ’80 και στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν ο τότε ηγέτης της Κίνας, Ντενγκ Ξιαοπίνγκ, φέρεται να είχε πει ότι το να πλουτίζει κανείς είναι ένδοξο. Μάλιστα, μια συνταγματική τροπολογία του 2002 καθιέρωσε την αποδοχή ως νόμιμων εκ μέρους του Κομμουνιστικού Κόμματος των εισφορών ιδιωτικών επιχειρήσεων, ανοίγοντας έτσι χώρο εντός του κομματικού συστήματος για τους ιδιώτες επιχειρηματίες».
Έτσι περιέγραφε η Wall Street Journal την κατάσταση που επικρατούσε στην Κίνα και το κόμμα-κράτος το 2012, τη χρονιά κατά την οποία ανέλαβε τα ηνία ο σημερινός γενικός γραμματέας και πρόεδρος, Σι Τζινπίνγκ. Τα στοιχεία δε από την τελευταία Λαϊκή Εθνοσυνέλευση, στην οποία προφανώς τον πρώτο και τελευταίο λόγο έχουν η ηγεσία και τα μέλη του κόμματος, έδειξαν πως σε αυτήν συμμετείχαν 20 μεγιστάνες του πλούτου, με περιουσία άνω του μισού τρισ. δολαρίων.
Κομμουνιστικό μόνο κατ’ όνομα
Σήμερα, λοιπόν, στην επέτειο των 100 ετών από την ίδρυση του ΚΚ Κίνας από τους 13 τολμηρούς της εποχής εκείνης, ανάμεσα στους οποίους και ο νεαρός τότε Μάο, δεν χρειάζεται να είναι κανείς ειδήμων στην παγκόσμια ιστορία, στην πορεία της Κίνας και τον μαοϊσμό για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το όνομα του κόμματος δεν έχει πλέον σχέση με την ιδεολογία του και τους στόχους του. Πρόκειται, πρακτικά, για ένα μηχανισμό που μπορεί να χαρακτηριστεί ως «συλλογική μοναρχία», ο οποίος διασφαλίζει τον απόλυτο έλεγχο ενός εποικοδομήματος το οποίο έχει χτιστεί πάνω σε μια οικονομία της αγοράς.
«Σοσιαλισμός με κινεζικά χαρακτηριστικά» ήταν αυτό που είχε προσπαθήσει να περιγράψει ο Ντενγκ, ο οποίος οδήγησε την Κίνα στη μεγάλη στροφή μετά την αποτυχία και την ήττα της «Μεγάλης Πολιτιστικής Επανάστασης» του Μάο. Πίσω από τα λόγια αυτά, είχε ήδη στο μυαλό του έναν καπιταλισμό υπό κρατική διεύθυνση, ο οποίος θα προσπαθούσε να συνδυάσει στοιχεία και από τα δύο συστήματα που βρίσκονται τότε σε κρίση – τον υπαρκτό σοσιαλισμό και τον υπαρκτό καπιταλισμό.
Η αναμέτρηση της Τιενανμέν
Η αλήθεια δε είναι ότι τα όσα ακολούθησαν τις επόμενες δεκαετίες τον δικαίωσαν απολύτως – έστω κι αν για να συμβεί αυτό, χρειάστηκε να βαφτεί στο αίμα η πλατεία Τιενανμέν το 1989 και να σταλεί το μήνυμα της μηδενικής ανοχής απέναντι σε όσους θα σκέφτονταν και θα τολμούσαν να αμφισβητήσουν το σύστημα.
Για του λόγου το αληθές, μέσα στην πρώτη δεκαετία της τρίτης χιλιετίας, η Κίνα κατάφερε να γίνει η μεγαλύτερη εξαγωγική δύναμη του πλανήτη, ξεπερνώντας τη Γερμανία και σωρεύοντας καθημερινά δισεκατομμύρια δολάρια στα ταμεία της. Ήδη, επίσης, είναι η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία, με προοπτική να ξεπεράσει τις ΗΠΑ ως το 2030.
Το οικονομικό «θαύμα» έφερε καρπούς που αξιοποιήθηκαν πολλαπλά από το καθεστώς: Για να δημιουργήσει συμμαχίες στο εσωτερικό και να διασφαλίσει κοινωνική ειρήνη, για να διευρύνει την επιρροή της στο εξωτερικό και, φυσικά, για να χτίσει μια ισχυρή και υπολογίσιμη πολεμική μηχανή.
Αυτή η έκρηξη, ωστόσο, εκτός από τεράστιες φιλοδοξίες και μεγαλεπήβολα σχέδια, προκάλεσε παράλληλα σημαντικές αντιθέσεις, όπως και διεύρυνση των ανισοτήτων. Και μαζί, έκανε αρκετούς από τους μεγιστάνες του πλούτου να σκεφτούν ότι δεν έχουν ανάγκη το κόμμα και τον μηχανισμό του για να συνεχίσουν να μεγαλουργούν.
Οι εκρηκτικές αντιθέσεις
Ήταν μια επικίνδυνη εξίσωση, την οποία δεν αντιλαμβάνονταν όλοι με την πρώτη ματιά. Αυτό δεν ίσχυε όμως για τον Σι, ο οποίος έθεσε αμέσως σε εφαρμογή το σχέδιό του: Απόλυτη κυριαρχία στο κόμμα, επιβολή νομιμοφροσύνης στους ισχυρούς και συσπείρωση του λαού γύρω από ΄να εύληπτο αφήγημα.
Έτσι, κάτω από την ομπρέλα της «αντιμετώπισης της διαφθοράς», το σχέδιο τέθηκε σε εφαρμογή. Στα χρόνια του Σι – ο οποίος έχει φροντίσει ώστε κανείς να μην γνωρίζει εάν και πότε θα αποχωρήσει από το τιμόνι – διώχθηκαν πάνω από 1,4 εκατομμύρια αξιωματούχοι του κόμματος και του κράτους. Σε κάποιες περιπτώσεις δε, όλα έγιναν παραδειγματικά, ώστε οι πάντες να λάβουν το μήνυμα – όπως με το αφεντικό της Alibaba, Τζακ Μα, ο οποίος πλήρωσε ακριβά την επιλογή του να περάσει την «κόκκινη γραμμή».
Το μήνυμα στους «πάνω»
Πρακτικά, αν το 1989 το ΚΚ Κίνας ξεμπέρδεψε με την απειλή των «κάτω», μετά το 2012 επιχειρεί να καταστείλει την ανυπακοή των «πάνω». Διαμηνύοντας και στους μεν και στους δε ότι πάνω από όλους και όλα είναι το κόμμα και ότι μόνο με τη δική του σοφή ηγεσία οι μεν θα συνεχίσουν να τρώνε και να επιβιώνουν και οι δε να κερδοφορούν.
Πρέπει να σημειωθεί, επίσης, ότι πολύτιμος βοηθός του Σι και της ηγετικής ομάδας που τον περιβάλλει είναι ο εθνικισμός. «Πρώτα η Κίνα», με άλλα λόγια, σε όλα τα επίπεδα, ώστε να φτάσει εκεί που το Πεκίνο πιστεύει ότι της αξίζει. Δοκιμασμένη συνταγή σε όλη τη σύγχρονη ιστορία, σε κάθε μήκος και πλάτος του πλανήτη, σε όλα τα οικονομικά και πολιτικά συστήματα, ειδικά σε περιόδους κρίσης.
Η σταδιακή κατάργηση κάθε αυτονομίας του Χονγκ Κονγκ και οι βλέψεις για προσάρτηση της Ταϊβάν πάνε, άλλωστε, χέρι-χέρι με την οικονομική ανάπτυξη.
