Γιάννης Τόλιος, διδάκτωρ Οικονομικών, Συντονιστής Ερευνητικού Κέντρου «ΜΑΧΩΜΕ». https://ytoliosblog.wordpress.com/
Η ανάπτυξη των ψηφιακών τεχνολογιών (διαδίκτυο, ρομποτική, τεχνητή νοημοσύνη, έξυπνα τηλέφωνα, γονιδιωματική κλπ), δεν λαμβάνει χώρα σε «κενό βαρύτητας». Οι εφαρμογές τους σε όλες σχεδόν τις χώρες πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της πολιτικής της «νεοφιλελεύθερης καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης». Σε περιόδους κρίσης του συγκεκριμένου μοντέλου, που εντείνει η πανδημία του Covid-19, γίνεται προσπάθεια να αξιοποιηθούν ως μέσο ξεπεράσματος της κρίσης, κάτι ως …«από μηχανής θεός», για να στηριχθούν οι κλονισμένες βάσεις του συστήματος, από τις ενδογενείς οικονομικές, κοινωνικές και γεωπολιτικές του αντιθέσεις.
1.Οι αντιφάσεις της “ψηφιοποίησης”
Η ευρεία χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών, της λεγόμενης και «4ης Βιομηχανικής Επανάστασης», αυξάνει από τη μία την παραγωγικότητα και ενισχύει το ποσοστό κέρδους, ενώ από την άλλη αυξάνει την εκμετάλλευση της μίσθωσης εργασίας, μειώνει τις θέσεις απασχόλησης και εντείνει την άνιση κατανομή και ανακατανομή εισοδήματος, υπέρ της οικονομικής ελίτ. Ο γιγαντισμός των πολυεθνικών και ιδιαίτερα των ψηφιακών μονοπωλίων τύπου GAFAM (Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft), συνοδεύεται από «προλεταριοποίηση» μεγάλου μέρους παλαιών και νέων μεσαίων στρωμάτων (τη λεγόμενη «μεσαία τάξη»), αποδυναμώνοντας μεταξύ άλλων τις κοινωνικές βάσεις του συστήματος. Γενικά, η ανάπτυξη και διάδοση των ψηφιακών τεχνολογιών, κάνει πιο έντονη την αντίθεση μεταξύ του «σκοπού» και «μέσου» του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Από τη μια, η αυξανόμενη αυτοματοποίηση και η ρομποτοποίηση οδηγούν στη μείωση του κόστους εργασίας και από την άλλη μειώνει τη μάζα της υπεραξίας, που αποτελεί το …«άγιο μύρο» στη βιωσιμότητα του συστήματος.
- Ψηφιοποίηση και εναλλακτικά σενάρια για το μέλλον
Η συγκεκριμένη αντίθεση θέτει στο επίκεντρο το κρίσιμο ερώτημα για το μέλλον του συστήματος με δύο πιθανά σενάρια. Το πρώτο σενάριο είναι η ανάπτυξη και διάχυση των ψηφιακών τεχνολογιών, με διατήρηση της τάσης ανισοκατανομής του εισοδήματος και συσσώρευσης του πλούτου στα χέρια των κυρίαρχων ελίτ, οι οποίες θα συνεχίσουν να ζουν προνομιούχα σε περίκλειστες κοινότητες, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού θα ζει σε συνθήκες ακραίας φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού και ένα άλλο μικρό μέρος των μεσαίων στρωμάτων θα κινείται μεταξύ των δύο πόλων απολαμβάνοντας μια άνετη ζωή.! Το δεύτερο σενάριο, είναι η εμφάνιση ενός μετακαπιταλιστικού μοντέλου, ξεπερνώντας το κυρίαρχο νεοφιλελεύθερο μοντέλο διαχείρισης, το οποίο θα αξιοποιεί τις δυνατότητες αυτοματοποίησης και ανάπτυξης των ψηφιακών τεχνολογιών με επίκεντρο την κάλυψη των αυξανόμενων και μεταβαλλόμενων κοινωνικών αναγκών (υλικών και πνευματικών) για όλα τα μέλη της κοινωνίας.
Το δυσοίωνο και «δυστοπικό» σενάριο, δεν είναι ούτε μοιραίο, ούτε και αναπόφευκτο. Η υπέρβαση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου και η μετάβαση των κοινωνιών σε ένα ελπιδοφόρο και «ιστορικά αναγκαίο» μέλλον, μια ανώτερη σοσιαλιστική κοινωνία, είναι θέμα πολιτικού αγώνα όλων εκείνων των κοινωνικών δυνάμεων που έχουν ζωτικό συμφέρον προς μια τέτοια εξέλιξη, δηλ. των εργαζόμενων και λαϊκών στρωμάτων, των προοδευτικών επιστημόνων, διανοούμενων και νεολαίας.
- Ποια τα άμεσα και προωθημένα αιτήματα
Πρωταρχικό αίτημα άμεσης διεκδίκησης για τις δυνάμεις της μισθωτής εργασίας σε σχέση με την εφαρμογή των ψηφιακών τεχνολογιών θα πρέπει να είναι, η δραστική μείωση του ημερήσιου και εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας χωρίς μείωση μισθών. Σε πρώτη φάση, χρειάζεται μείωση του ημερήσιου χρόνου εργασίας σε 6 ώρες και 30 ώρες την εβδομάδα, με προοπτική τη μείωσή του σε 5 και 25 ώρες εργασίας. Η μείωση του εργασιακού χρόνου χωρίς μείωση μισθών, θα αυξήσει τις θέσεις εργασίας, την παραγωγικότητα και συνολικά το εθνικό εισόδημα. Θα ενισχύσει επίσης την αγοραστική δύναμη για κάλυψη των βασικών αναγκών διαβίωσης και πολιτισμικής ζωής των εργαζομένων. Ωστόσο, προβάλλει ένα ερώτημα.! Μπορεί αυτό να γίνει άμεσα και σε μία χώρα; Η μόνη πειστική απάντηση είναι η εμπειρία από τον αγώνα για 8ωρο, ο οποίος ξεκίνησε την Πρωτομαγιά του Σικάγου 1886 και σταδιακά εξαπλώθηκε σε όλες τις χώρες. Είναι κατά συνέπεια ζήτημα ταξικής πάλης, σε οικονομικό, πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο.
Σίγουρα σε ένα λαϊκό καθεστώς, όπου η κατεύθυνση των πολιτικών επιλογών καθορίζεται από τα συμφέροντα των εργαζομένων και των οργάνων μιας λαϊκής εξουσίας, η εφαρμογή μειωμένων ωρών εργασίας και η παροχή υψηλότερου βιοτικού επιπέδου, συνδέεται στενά με την προγραμματισμένη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων της οικονομίας και στην κατανομή του εισοδήματος, ανάλογα με τη συμβολή του καθενός, στη δημιουργία του.
- Τι σημαίνει προγραμματισμένη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών;
Η προγραμματισμένη ανάπτυξη και χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών, θα πρέπει να αποτελεί βασικό στοιχείο ενός φιλολαϊκού προγράμματος οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, που στηρίζεται στη δημόσια ιδιοκτησία των στρατηγικών τομέων της οικονομίας και ιδίως των τηλεπικοινωνιών, των τραπεζών, της κοινής ωφέλειας, κά. Ειδικότερα ένα τέτοιο πρόγραμμα θα έχει:
Ι) Τη διασφάλιση των θεμελιωδών εργασιακών δικαιωμάτων και την ικανοποίηση των αυξανόμενων κοινωνικών αναγκών.
ii). Θα χρησιμοποιεί τις ψηφιακές τεχνολογίες, για γρήγορη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων στη βέλτιστη λήψη αποφάσεων, διασφάλισης της αναλογικής ανάπτυξης κλάδων και τομέων και αποτελεσματική συμμετοχή των εργαζομένων στη διεύθυνση της οικονομίας και της κοινωνίας.
iii). Στο πλαίσιο της εναλλακτικής πολιτικής, θα πρέπει να καταργηθεί η «φορολογική ασυλία» των πολυεθνικών ψηφιακών μονοπωλίων και φορολόγηση των κερδών τους στις χώρες δημιουργίας τους. Εφαρμογή πολιτικής έλεγχου τιμών και καταπολέμησης των μονοπωλιακών πρακτικών των μεγάλων εταιρειών.
iv). Ενίσχυση της «έρευνας & ανάπτυξης» και επιλεκτική στήριξη των τομέων ψηφιακής τεχνολογίας, βάσει εθνικών προτεραιοτήτων. Αναβάθμιση προγραμμάτων κατάρτισης και επανεκπαίδευσης εργαζομένων στη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών, καθώς και προγραμμάτων «δια βίου μάθησης», με στόχο την υπέρβαση του «ψηφιακού αναλφαβητισμού».
v). Διασφάλιση δωρεάν σύνδεσης των χρηστών «Διαδικτύου» με χαμηλό εισόδημα (φοιτητές, εργαζόμενοι, αυτοαπασχολούμενοι και συνταξιούχοι), καθώς και κατάργηση τραπεζικών τελών σε ηλεκτρονικές συναλλαγές.
vi). Θέσπιση μέτρων για την προστασία των εργαζομένων σε ψηφιακές πλατφόρμες και επέκταση συλλογικών συμβάσεων εργασίας σε όλους τους εργαζόμενους του ψηφιακού πεδίου. Προστασία της υγιεινής και της ασφάλειας στο χώρο εργασίας και διασφάλιση των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων.
vii). Ριζική μεταρρύθμιση του νομικού πλαισίου για την «προστασία προσωπικών δεδομένων» από μυστικές υπηρεσίες και εμπορευματοποίησή τους από ιδιωτικούς φορείς. Καθιέρωση κώδικα συμπεριφοράς στα ψηφιακά «μ.μ.ε.» και κοινωνικής δικτύωσης και έλεγχος των πρακτικών χειραγώγησης από τα ψηφιακά μονοπώλια.
viii). Υπογραφή διεθνούς συμφωνίας, για την απαγόρευση της χρήσης του «Διαδικτύου» σε κυβερνοεπιθέσεις και τη μετατροπή του σε νέο πεδίο έντασης και ψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης.
ix). Ανάπτυξη ισότιμης και αμοιβαία επωφελούς συνεργασίας μεταξύ χωρών στην αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών, με σεβασμό στο διεθνές δίκαιο, την εθνική και λαϊκή κυριαρχία και ειρηνική χρήση των επιτευγμάτων τους.
Χ). Τέλος ανάπτυξη διεθνούς κινήματος αντίστασης στην πρόληψη και περιορισμό των αρνητικών παρενεργειών της δράσης των ψηφιακών γιγάντων τύπου «G.A.F.A.M.» στους εργαζόμενους και στην κοινωνία, καθώς στην προώθηση κοινωνικών μετασχηματισμών που ανοίγουν δρόμους σε ένα ελπιδοφόρο μέλλον.
(*) Το κείμενο αποτελεί, βασικά σημεία εισήγησης, με θέμα “Digitalization as potential factor for a promising future”, που έγινε στο διαδικτυακό Οικονομικό Συνέδριο του SPEC στην Αγία Πετρούπολη Ρωσίας, (στις 2-4 Δεκέμβρη 2020), με θέμα: “GENESIS OF NOONOMY: SCIENTIFIC AND TECHNOLOGICAL ADVANCE, DIFFUSION OF PROPERTY, SOCIALIZATION OF THE SOCIETY, SOLIDARISM”
