Όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα, ο Erdogan θα προεδρεύει μιας πολύ διαφορετικής χώρας
Στις κάλπες καλούνται αύριο 58 εκατ. Τούρκοι ψηφοφόροι προκειμένου να εγκρίνουν ή να απορρίψουν την προτεινόμενη συνταγματική αναθεώρηση για τη μετατροπή του πολιτεύματος από κοινοβουλευτική δημοκρατία σε ισχυρό προεδρικό σύστημα. Για την κυβερνώσα πλειοψηφία του ισλαμικού AKP και του εθνικιστικού MHP, η Τουρκία χρειάζεται ένα «ισχυρό κράτος» και έναν «ισχυρό πρόεδρο» ώστε να θωρακιστεί απέναντι σε πραξικοπηματίες, τρομοκράτες και εξωτερικούς εχθρούς που την περικυκλώνουν. Για τους επικριτές του Tayyip Erdogan, ο Τούρκος πρόεδρος θεμελιώνει ένα προσωποπαγές, απολυταρχικό καθεστώς, συρρικνώνοντας την αυτονομία της Βουλής και της Δικαιοσύνης. Και οι μεν και οι δε θα συμφωνήσουν ότι η χώρα βρίσκεται στο κατώφλι μιας ιστορικής πολιτειακής αλλαγής, συγκρίσιμης σε σημασία με την κατάργηση του σουλτάνου από τον Kemal Atatürk, το 1924 και την καθιέρωση του πολυκομματισμού, το 1946.
Η συνισταμένη των πιο πρόσφατων και πιο σοβαρών δημοσκοπήσεων έδινε στο «Ναι» προβάδισμα της τάξης του 48%-52% έναντι του «Όχι». Σε αντίθεση με τις έντεκα προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις, όπου όλοι προέβλεπαν λιγότερο ή περισσότερο άνετη νίκη του Erdogan, αυτή τη φορά η ομίχλη της αβεβαιότητας δεν διαλύθηκε ούτε στην τελική ευθεία της προεκλογικής εκστρατείας. Σημαντικό ποσοστό ψηφοφόρων του AKP και ακόμη μεγαλύτερο εκείνων του MHP φαίνεται να μην έχει πεισθεί για την αναγκαιότητα της συνταγματικής μεταρρύθμισης.
Η αντιπολίτευση του κεμαλικού CHP και του φιλοκουρδικού HDP (η ηγεσία του οποίου βρίσκεται στη φυλακή) υπολογίζει σε «βουβό ρεύμα» υπέρ του «Όχι», ιδίως στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα, το οποίο δεν εκφράζεται εύκολα λόγο της ατμόσφαιρας εκφοβισμού που έχει δημιουργήσει η κυβέρνηση. Ωστόσο η ηγεσία του AKP εμφανίζεται βέβαιη για μια άνετη νίκη. Την αισιοδοξία της ενισχύει το γεγονός ότι οι Τούρκοι της διασποράς, που αριθμούν περί τα τρία εκατομμύρια ψηφοφόρους, προσήλθαν σε ασυνήθιστα υψηλά ποσοστά στις κάλπες (οι οποίες, στην περίπτωσή τους, άνοιξαν από τα τέλη Μαρτίου). Οι πρόσφατες απαγορεύσεις προεκλογικών συγκεντρώσεων, με τη συμμετοχή Τούρκων πολιτικών, σε Γερμανία και Ολλανδία, όπως και η οξεία αντιπαράθεση των κυβερνήσεών τους με τον Erdogan, χαρακτηρίστηκαν από τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Mevlut Cavusoglu «ανέλπιστο δώρο» στο στρατόπεδο του «Ναι». Κάποιο ρόλο θα παίξει η δέσμη φιλολαϊκών μέτρων στην προεκλογική περίοδο (εκπτώσεις για αγορές οικιακού εξοπλισμού, άτοκα δάνεια σε χαμηλοεισοδηματίες και μικρές επιχειρήσεις), όπως και η έντονη μεροληψία των μέσων ενημέρωσης υπέρ του AKP.
Βέβαιος νικητής της αναμέτρησης είναι η πολιτική πόλωση. Προεκλογικά, ο Tayyip Erdogan στιγμάτισε την κεμαλική αντιπολίτευση και όλους τους υποστηρικτές του «Όχι» ως «αντικειμενικά» συμμάχους του πραξικοπηματία Gülen, των Κούρδων «τρομοκρατών» και των τζιχαντιστών. Από την πλευρά του, ο ηγέτης του CHP Kemal Kiliçdaroglu κατηγόρησε ευθέως τον Erdogan ότι ήξερε για το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, αλλά το άφησε να εξελιχθεί ώστε να το εκμεταλλευτεί στη συνέχεια. Δήλωσε μάλιστα ότι διαθέτει «μυστικό φάκελο» ο οποίος στηρίζει τις βαριές καταγγελίες του. Η συνέχεια από τη Δευτέρα, ενόψει των δικών για το αποτυχημένο πραξικόπημα, αναμένεται άκρως ενδιαφέρουσα.
Η επόμενη μέρα
Εάν επικρατήσει το «Ναι», όπως προεξοφλούν οι περισσότεροι, η κυβερνώσα πλειοψηφία θα ξεκινήσει μια μαραθώνια διαδικασία αναθεώρησης βασικών νόμων, ώστε το νέο πολιτειακό σύστημα να τεθεί σε εφαρμογή μετά τις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές του 2019. Σε περίπτωση επικράτησης του «Όχι», ο Tayyip Erdogan θα έχει υποστεί το μεγαλύτερο ηθικό και πολιτικό πλήγμα στα 14 χρόνια της εξουσίας του και η πίεση από τα πιο μετριοπαθή στοιχεία του AKP (Gül, Arinç κ.ά.) θα ενισχυθεί. Δεν αποκλείεται, σε αυτή την περίπτωση, να προσφύγει σε πρόωρες εκλογές, υπολογίζοντας ότι η διάσπαση του MHP και η ημιπαρανομία του HDP θα επιτρέψουν στο AKP να συγκεντρώσει ευρύτατη πλειοψηφία, ίσως και τέτοια που θα κάνει δυνατή τη συνταγματική αναθεώρηση από την επόμενη Βουλή.
Σε ό,τι αφορά τις σχέσεις της Τουρκίας με την Ε.Ε., οι αισιόδοξοι θέλουν να ελπίζουν ότι, εάν επικρατήσει το «Ναι», ένα πιο χαλαρός Erdogan θα ακολουθήσει πραγματιστική γραμμή επαναπροσέγγισης. Για την ώρα, τίποτα δεν φαίνεται περισσότερο αμφίβολο. Από τη μια πλευρά, η θωράκιση ενός αυταρχικού συστήματος και η επαπειλούμενη επαναφορά της θανατικής ποινής θα απομακρύνουν ακόμη περισσότερο την Τουρκία από το κοινοτικό κεκτημένο της Κοπεγχάγης. Από την άλλη οι τοξικές δηλώσεις Erdogan περί «ναζιστικής» συμπεριφοράς ευρωπαϊκών κυβερνήσεων δηλητηρίασαν σε τέτοιο βαθμό την ατμόσφαιρα ώστε, ακόμη κι αν το θελήσει, δύσκολα θα βρε πρόθυμους παρτενέρ στο ορατό μέλλον.
*Πηγή: Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 15-16 Απριλίου 2017.
