Το ’17 γιορτάσαμε την εκατονταετηρίδα της Μεγάλης Οκτωβριανής Επανάστασης για την οποία έχουν γραφεί πολλά. Είναι συγκλονιστική η υποδοχή της από την ανθρωπότητα από τη στιγμή ακόμα της πραγμάτωσης και της νίκης της, πράγμα σπάνιο για τα κοινωνικά φαινόμενα που συνήθως περνάνε χρόνια μέχρι να ωριμάσουν, να γίνουν αποδεκτά και να πείσουν για την αξία τους, συχνά πολύ αργότερα από την ιστορική εποχή στην οποία πραγματοποιούνται. Εδώ συνέβη το αντίθετο. Η σημασία της επανάστασης έγινε φανερή από την πρώτη στιγμή και χρειάστηκαν πολλά χρόνια εσωτερικής και εξωτερικής υπονόμευσης, προπαγάνδας και πολεμικής για να μειώσουν την αξία της, να περιορίσουν την εμβέλειά της, να ματαιώσουν τα αποτελέσματά της. Και σήμερα όμως, ακόμα και μετά από όσα ζήσαμε τις τελευταίες δεκαετίες αυτό δεν έχει γίνει κατορθωτό. Η Οκτωβριανή Επανάσταση είναι αναγνωρισμένη καθολικά και επειδή η ανθρώπινη ιστορία είναι η ιστορία των κοινωνικών μετασχηματισμών, δεν είναι καθόλου υπερβολή να πούμε ότι η Οκτωβριανή Επανάσταση είναι ίσως το μεγαλύτερο μέχρι σήμερα ιστορικό γεγονός της ανθρωπότητας.
Για την Ελλάδα έχει ιδιαίτερη σημασία. Στην Ελλάδα έγιναν οι πρώτες πρώιμες συνειδητές προσπάθειες ο άνθρωπος να ελέγξει την κοινωνική εξέλιξη. Το 462 π.χ. η εξέγερση των Αθηναίων οδήγησε στη δημιουργία της αθηναϊκής δημοκρατίας, της πρώτης στην ιστορία άμεσης δημοκρατίας. Φορείς της Οκτωβριανής Επανάστασης ήταν τα Σοβιέτ, τα πιο αμεσοδημοκρατικά όργανα που γνώρισε η ανθρωπότητα. Αντίθετα όμως από την αθηναϊκή δημοκρατία, τα Σοβιέτ με την Οκτωβριανή Επανάσταση δεν έλυσαν μόνο το ζήτημα της πολιτειακής διαχείρισης, έκαναν και ένα τεράστιο κοινωνικό άλμα προς μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση, με την ελευθερία και ισοτιμία που χρειάζεται για να εφαρμοστούν τέτοιες αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες. Και παράλληλα, με αυτό το τεράστιο κοινωνικό άλμα έδωσαν επιτέλους το νικηφόρο αποτέλεσμα στον αγώνα της ανθρωπότητας ενάντια στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, έναν αγώνα χιλιετιών που έχει τις ρίζες του στις εξεγέρσεις των δούλων στην παρακμασμένη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το 71-73 π.Χ. που εμπνευστή και ηγέτη τους είχαν τον επίσης Έλληνα (γεννημένο λίγο έξω από τη Σπάρτη) Σπάρτακο. Ήταν σαν, μετά από 2 χιλιετίες, να κλείνει ο κύκλος, σε ένα πολύ ανώτερο επίπεδο από εκείνο στο οποίο άρχισε.
Μα όχι μόνο ιστορικά, αλλά και στην πραγματικότητα της εποχής η Οκτωβριανή Επανάσταση είχε καταλυτική επίδραση στην Ελλάδα. Το παλιρροιακό κύμα που δημιούργησε, έφτασε σε αυτή τη γωνιά της Ευρώπης σαν καλοκαιρινή βροχή που πέφτει σε ξεραμένο χώμα για να του δώσει ζωή και άνθιση. Τόσο καταλυτική υπήρξε για τις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα και κυρίως για το εργατικό της κίνημα. Παρόλο που είχαν προϋπάρξει σημαντικές απεργίες (π.χ. Λαύριο το 1871, Σύρος το 1882, καπνεργάτες στην Καβάλα το 1814) το εργατικό κίνημα παρέμενε σε εμβρυακή μορφή, χωρίς συνέχεια και σύνδεση των αγώνων του. Όμως, μέσα σε ένα χρόνο από την Οκτωβριανή Επανάσταση, τον Οκτώβρη του ’18 ιδρύεται η ΓΣΕΕ και τον ίδιο καιρό περίπου το πρώτο πολιτικό υποκείμενο του προλεταριάτου το ΟΚΚΕ, που αργότερα μετονομάστηκε σε ΚΚΕ.
Η άνοδος του φασισμού στην Ευρώπη και το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου βρίσκει τη Σοβιετική Ένωση, μετά από χρόνια αγώνων και θυσιών σε μια άνθιση όπου οι κατακτήσεις της Επανάστασης αρχίζουν και αποδίδουν καρπούς σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Αντίθετα η Ελλάδα με ανοιχτές ακόμα τις πληγές από τη μικρασιατική καταστροφή, βιώνει την οικονομική εξαθλίωση με τεράστια νούμερα ανεργίας και φτώχειας, την πολιτική αστάθεια για μεγάλο χρονικό διάστημα και τέλος τη δικτατορία του Μεταξά που θα στείλει στη φυλακή και την εξορία χιλιάδες αγωνιστές, αποδεκατίζοντας το εργατικό κίνημα και την ηγεσία του. Οι δυο χώρες φαίνεται να τραβάνε μια εντελώς διαφορετική πορεία χωρίς κανένα κοινό σημείο.
Το 1941 ξεσπά ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος, ενώ την ίδια χρονιά στην Ελλάδα οργανώνεται η αντίσταση μέχρι και το επίπεδο του ένοπλου αντάρτικου. Η νικηφόρα πορεία του Κόκκινου Στρατού γίνεται η έμπνευση για τους Έλληνες αντάρτες, που ακόμα και για τα τραγούδια τους δανείζονται τη μουσική από γνωστά ρώσικα τραγούδια. Ενώ την ίδια περίοδο που ο λαός της Σοβιετικής Ένωσης δίνει το αίμα και την ψυχή του για την αντιφασιστική νίκη με εκατομμύρια νεκρούς και βασανισμένους από τους ναζί, στην Ελλάδα ολόκληρα χωριά καίγονται και αφανίζονται κάτω από την ίδια ναζιστική θηριωδία. Μια κοινή πορεία που φέρνει τις δύο χώρες Ελλάδα και Σ.Ε. ανάμεσα στις 3 μαζί με τη Γιουγκοσλαβία με τις μεγαλύτερες απώλειες στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ακόμα και μετά τον πόλεμο, στα ιδιαίτερα σκληρά για την Ελλάδα χρόνια του μετεμφυλιακού κράτους που ο φασισμός έδειξε άλλη μια φορά το αποκρουστικό του πρόσωπο και δεκάδες χιλιάδες κυνηγημένων αγωνιστών αναγκάστηκαν να φύγουν από τη χώρα σαν πολιτικοί πρόσφυγες, βρήκαν κυρίως στη Σοβιετική Ένωση τη φιλόξενη χώρα που τους δέχτηκε, τους έδωσε δουλειές, σπίτια, εντάσσοντάς τους αρμονικά στη ζωή της χώρας. Και παράλληλα ήταν εκείνη που πρωτοστάτησε στο διεθνές επίπεδο να αναδείξει τα δεινά της χώρας, να καταδικάσει τις εκτελέσεις, τις χιλιάδες φυλακίσεις, εξορίες και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης σαν το κολαστήριο της Μακρονήσου.
Όμως η επίδραση που είχε η Οκτωβριανή Επανάσταση στην Ελλάδα δεν έγκειται μόνο στο ότι πυροδότησε και ενέπνευσε διεργασίες στο επίπεδο του κινήματος. Πάει ακόμα πιο μακριά, φτάνοντας στο κορυφαίο επίπεδο του ίδιου του κράτους. Το μεγάλο επίτευγμα της Οκτωβριανής Επανάστασης, η δημιουργία της Σοβιετικής Ένωσης (που γιορτάσαμε πριν λίγες μέρες τα 95 χρόνια από τη δημιουργία της) ήταν εξίσου καταλυτική για την Ελλάδα (και όχι μόνο βέβαια). Από την αρχή σχεδόν και παρόλο που δεν είχε ακόμα σταθεί καλά-καλά στα δικά της πόδια, ήταν πάντα παρούσα. Προειδοποίησε για τα δεινά που περίμεναν τον ελληνισμό όσο οι πολιτικές υπαγορεύονταν από τα ιμπεριαλιστικά κέντρα της εποχής (κυρίως την Αγγλία), και όχι από τη δημιουργία σχέσεων μεταξύ των λαών, μια προσπάθεια που χλευάστηκε από την πολιτική ηγεσία του τόπου με ανείπωτες συνέπειες (μικρασιατική καταστροφή). Ιδίως όμως μετά το τέλος του Β΄ ΠΠ, που η θέση της Σοβιετικής Ένωσης εδραιώνεται και δυναμώνει στο παγκόσμιο γίγνεσθαι ο ρόλος της είναι καθοριστικός για την Ελλάδα. Στο κυπριακό παίρνει από την αρχή σταθερή θέση και είναι χάρη σε αυτήν που βγαίνουν αποφάσεις από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ που ενισχύουν τη θέση του ελληνισμού και συγκρατούν τον επεκτατισμό της Τουρκίας. Αλλά και στον οικονομικό τομέα είναι πάντα έτοιμη για τις καλύτερες συνεργασίες με τη χώρα και όσες ελάχιστες πραγματοποιήθηκαν (κυρίως στα πρώτα χρόνια μετά την πτώση της δικτατορίας) είχαν πράγματι θαυματουργά αποτελέσματα για την οικονομία μας.
Η στάση της Σοβιετικής Ένωσης γίνεται ακόμα πιο εκπληκτική αν αναλογιστεί κανείς ότι όλες αυτές οι κινήσεις και πολλές ακόμα (αναφερθήκαμε στα πιο σημαντικά μόνο) γίνονται, ενώ από την πλευρά της Ελλάδας και τουλάχιστον όσον αφορά τους επίσημους πολιτικούς εκφραστές της, η Σοβιετική Ένωση αντιμετωπίζεται αρνητικά έως και εχθρικά. Στο εσωτερικό της χώρας για πολλά χρόνια όποιος μίλαγε για τη Σοβιετική Ένωση καταδικάζονταν σαν προδότης και κατάσκοπος σε ποινές μέχρι και εκτέλεσης, ενώ στο διεθνές επίπεδο από την εποχή ακόμα της επανάστασης η Ελλάδα συνέδραμε το εκστρατευτικό σώμα που συγκρότησαν οι δυτικές δυνάμεις για να την καταστείλουν.
Είναι αλήθεια ότι οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες την Ελλάδα και τη Ρωσία ήταν πάντα ιδιαίτερες ακόμα και πριν την Οκτωβριανή, λόγω κοινής ιστορίας και πορείας των δύο εθνών που τις ρίζες της θα μπορούσε κανείς να αναζητήσει ακόμα και στη βυζαντινή εποχή. Αλλά και στα πιο σύγχρονα χρόνια, ακόμα και στη διάρκεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, ο ελληνισμός ανέπτυσσε στενές σχέσεις με τη Ρωσία, από εμπορικές μέχρι και την ύπαρξη ελληνικής καταγωγής κοινοτήτων σε πολλές περιοχές της ρωσικής επικράτειας. Η ύπαρξη κοινών συμφερόντων άλλωστε δεν είναι τυχαία, μια και ο φυσικός χώρος της Ελλάδας, τα Βαλκάνια, για τα οποία αποτελεί το ιδιαίτερα σημαντικό και στρατηγικό άκρο τους, γειτνιάζουν με τη Ρωσία και κατοικούνται σε μεγάλο βαθμό από Σλάβους. Όμως εκείνο που τελικά καθόριζε την πολιτική της Ρωσίας στα διεθνή ζητήματα ήταν η θέση της στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και οι σχέσεις της με τους δυτικούς συμμάχους της όπως η Ιερά Συμμαχία. Αυτό «έκοβε» συχνά τους δρόμους επικοινωνίας απομονώνοντας τα δύο έθνη πάντα την κρίσιμη στιγμή. Η Οκτωβριανή Επανάσταση έκοψε αυτές τις αναστολές και, ακόμα και μονομερώς, αφού στην Ελλάδα κυριαρχούσε πάντα το «ανήκομεν εις τη Δύση», έφερε τις σχέσεις αυτές σε τελείως άλλα επίπεδα που δημιούργησαν αποφασιστικές καμπές στην ιστορία.
Αυτή τη στάση της Σοβιετικής Ένωσης δεν μπορούμε να την αποδώσουμε σε κάποια ιδεολογήματα ή να την υποβαθμίσουμε σε μια προσπάθεια «δημιουργίας» φίλων. Για το δεύτερο επιχείρημα, είπαμε ήδη ότι η επίσημη ελληνική πολιτεία ήταν εχθρική στη Σοβιετική Ένωση σε όλη την πορεία της ιστορίας της. Όσο για το πρώτο, θα πρέπει να πούμε ότι υπήρξαν και άλλες χώρες με παρόμοια κοινωνικοπολιτικά συστήματα και ιδεολογικές αναφορές δεν κράτησαν όμως την ίδια στάση. Αντίθετα απορρέει από τον ίδιο το χαρακτήρα Σοβιετικής Ένωσης που ήταν ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμα της Οκτωβριανής Επανάστασης μιας και η καθοριστική του σημασία για το παγκόσμιο γίγνεσθαι πάει πολύ πέρα από τη δημιουργία ενός πλαισίου καλών σχέσεων ανάμεσα στους λαούς, ή από τη συνεισφορά της στην ειρήνη σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στο σύγχρονο κόσμο έχουμε γνωρίσει μέχρι τώρα τρία πολύ σημαντικά θα έλεγε κανείς υπερκρατικά μορφώματα. Το ένα είναι οι ΗΠΑ που δεν έχει να κάνει τίποτα ωστόσο με τη συνένωση εθνών. Δημιουργήθηκε αντίθετα από την αρχή πάνω σε μη εθνική βάση, σε μια μηδενική θα λέγαμε βάση, όπου οι εθνικές ιδιαιτερότητες του πληθυσμού συνθλίβονται χωρίς καν συζήτηση, αφού οι εθνικές ομάδες που την αποτελούν έχουν τον τίτλο του μετανάστη και άρα κανένα δικαίωμα ιδιαίτερης εθνικής έκφρασης. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία μιας παγκόσμιας ιμπεριαλιστικής δύναμης, απόλυτα αδίστακτης στην τακτική της, που στο εσωτερικό συνενώνει όχι απαλείφοντας τις αντιθέσεις, αλλά συνθλίβοντας τις ανάγκες και τα δικαιώματα τόσο τα κοινωνικά όσο και τα εθνικά (η γενοκτονία των Ινδιάνων το δείχνει απόλυτα αυτό), όπου μπορείς να είσαι ό,τι θέλεις αρκεί να μην είσαι εργάτης, φτωχός, κοινωνικά αδύναμος. Στο εξωτερικό αντίστοιχα και κάτω από την ίδια λογική του νόμου του ισχυρού, αντλεί δύναμη όχι από τη συνεργασία και την αλληλεπίδραση, αλλά από την καταλήστευση, υπερεκμετάλλευση, ακόμα και την εξόντωση των υπόλοιπων εθνών-κρατών. Είναι γι’ αυτό που έρχεται σε αντίθεση ακόμα και με στρατηγικούς συμμάχους της και στη χώρα μου το έχουμε βιώσει και έχουμε πληρώσει πολύ ακριβά τη «φιλία» μας με τις ΗΠΑ και μάλιστα όσο πιο υποτακτικοί την ακολουθούμε τόσο περισσότερο την πληρώνουμε.
Το δεύτερο μόρφωμα (δεν τα βάζουμε εδώ με ιστορική σειρά, αλλά με τη σειρά που επηρεάζουν την Ελλάδα) είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρόλο που αυτή υπήρξε μια ένωση εθνών και που εξάγγειλε στη δημιουργία της ότι θα απαλείψει τις διαφορές και τις ανισότητες, θα σταματήσει τον πόλεμο και θα ενώσει την Ευρώπη, είδαμε ακριβώς το αντίθετο: Έφερε τον πόλεμο άλλη μια φορά μέσα στην Ευρώπη (βλ. Γιουγκοσλαβία). Ανέχτηκε ή και προώθησε τη διαίρεση κρατών πολλαπλασιάζοντας κατά πολύ τις κρατικές οντότητες στη γηραιά ήπειρο. Αντί να ενώσει όλη την Ευρώπη όπως ισχυρίζονταν, αποφάσισε εμπάργκο ενάντια στη Ρωσία. Και όχι μόνο δεν εξάλειψε τις διαφορές, αλλά τις όξυνε περαιτέρω ενώ τώρα πια δημιουργεί ακόμα περισσότερες και από εκείνες που υπήρχαν πριν από αυτήν. Το παράδειγμα της Ελλάδας είναι χαρακτηριστικό. Σήμερα η Ελλάδα είναι σε θέση δεινότερη απ’ ότι πριν μπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με επιλογή και απόφαση της τελευταίας και παρά το ότι ανήκει στο λεγόμενο σκληρό πυρήνα της, στο ευρώ.
Το τρίτο υπερεθνικό μόρφωμα που γνώρισε η ανθρωπότητα ήταν η Σοβιετική Ένωση. Και ήταν το μόνο από τα 3 που έγινε πάνω στη βάση διαφορετικών εθνοτήτων με τεράστιες διαφορές στην οικονομία, τη θρησκεία, τη γλώσσα, τη γεωγραφία, τις παραδόσεις. Και ήταν το μόνο που έπιανε δύο ηπείρους, την Ευρώπη και την Ασία, με τεράστιες πολιτιστικές και άλλες διαφορές. Και ήταν το μόνο που δεν προσπάθησε να συνενώσει με τη συντριβή των διαφορών, αλλά με τη διατήρηση της κληρονομιάς του κάθε λαού και μέσα από την άμβλυνση των αντιθέσεών τους. Και ήταν το μόνο που κατάφερε να μειώσει πραγματικά τις οικονομικές ανισότητες ανάμεσα στα διαφορετικά έθνη του. Δεν είναι τυχαίο που ακόμα και σήμερα οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Ασίας είναι μια έκπληξη για τον επισκέπτη που περιμένει να δει σε αυτές τις εικόνες που αντικρίζει σε άλλες ασιατικές χώρες.
Αυτή η τεράστια κατάκτηση της ανθρωπότητας, που σίγουρα δεν κατάφερε να λύσει όλα τα προβλήματα, ούτε και θα μπορούσε άλλωστε, όμως κατάφερε αυτό που φαίνεται ακατόρθωτο για τον κόσμο μας, να υπάρξει, να ζήσει και να μεγαλουργήσει μέσα σε έναν κόσμο απόλυτα εχθρικό, όχι καταπατώντας, ληστεύοντας και καταπιέζοντας άλλους λαούς, αλλά μέσα από τη συνεργασία και την αμοιβαιότητα, αποδεικνύοντας ότι κάτι τέτοιο είναι δυνατό, έστω και με προβλήματα και αδυναμίες, έστω και με πισωγυρίσματα και ανατροπές, νομίζουμε ότι δεν έχει μελετηθεί ακόμα πλήρως, ωστόσο στην ιστορία θα πάρει τελικά τη θέση που του αξίζει.
Η συμπεριφορά της Σοβιετικής Ένωσης απέναντι στην Ελλάδα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της συμπεριφοράς της και της θέσης που τελικά θα καταλάβει ιστορικά. Κι είναι γι’ αυτό που, παρά τη θέση της επίσημης ελληνικής πολιτείας όπως την αναλύσαμε παραπάνω, δεκάδες αγωνιστές βρέθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα και εκτελέσθηκαν φωνάζοντας «ζήτω η Σοβιετική Ένωση». Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και σήμερα πάνω από το 70% του πληθυσμού πιστεύει ότι πρέπει να έχουμε στενές σχέσεις με τη Ρωσία, παρά τις αντίθετες επιλογές της πολιτικής ηγεσίας της χώρας. Η Σοβιετική Ένωση μπορεί να ήταν χτες, όμως το παράδειγμά της και η μελέτη της ιστορίας της, νομίζω ότι θα χαράξουν τελικά το αύριο.
