Η ψηφιοποίηση της κοινωνικής λειτουργίας και πράξης, έχει επιταχυνθεί στις συνθήκες της κοινωνικής αποστασιοποίησης. Το διαδίκτυο δεν αποτελεί μονάχα τον χώρο πραγματοποίησης των κοινωνικών σχέσεων στις μέρες της πανδημίας, αλλά και των οικονομικών. Το ηλεκτρονικό εμπόριο παρουσίασε τον Μάιο αύξηση 105% σε σχέση με τον περυσινό και οι μετασχηματισμοί που πρόκειται να προκαλέσει στην οργάνωση της εμπορικής διαδικασίας, δεν θα είναι παροδικοί. Η αποκατάσταση της φυσικής ανθρώπινης επαφής μετά την πανδημία, δεν θα σημάνει αναγκαστικά και την αποκατάσταση του φυσικού παραδοσιακού εμπορίου στα προηγούμενα πλαίσια λειτουργίας.
Το παραδοσιακό εμπόριο έχει προλογίσει τον ψηφιακό κόσμο του καιρού μας. Δεν εκμηδενίζει όπως αυτός, αλλά γεφυρώνει τις αποστάσεις, ενοποιώντας μια διάσπαρτη παραγωγή στον χώρο. Εγκαθιστά στο έδαφος και πραγματοποιεί την αγορά. Είναι μια διαδικασία που εκτελείται και ολοκληρώνεται στο έδαφος, αλλά ταυτόχρονα απελευθερώνει από αυτό διατρέχοντας το. Η φηφιοποίηση του εμπορίου θα το αποσπάσει ολοκληρωτικά από αυτό.
Το ηλεκτρονικό εμπόριο καθώς διεξάγεται στον ψηφιακό χώρο δεν γεφυρώνει τις αποστάσεις αλλά τις καταργεί εξ ολοκλήρου. Αποεδαφικοποιεί και ενοποιεί την αγορά, καθιστώντας την διεθνή και την εθνική αγορά, τοπική. Όπως η εξέλιξη στις μεταφορές και στις επικοινωνίες, οδήγησε στην διεθνοποίηση της παραγωγής, καθώς κατέστησε αδιάφορο το σημείο παραγωγής σε σχέση με αυτό της πώλησης, η ψηφιοποίηση οδηγεί στην διεθνοποίηση του εμπορίου της, καθιστώντας αδιάφορο το σημείο της πώλησης σε σχέση με εκείνο της κατανάλωσής του. Πρόκειται για τον εναρμονισμό του εμπορίου στην διεθνοποιημένη πια παραγωγή.
Η διαμεσολάβηση της τοπικής αγοράς μεταξύ της παραγωγής και του καταναλωτή θα πάψει να υφίσταται. Θα ακολουθήσει η καταστροφή του κεφαλαίου, του εισοδήματος και της εργασίας του λιανικού εμπορίου και μια άνευ προηγουμένου συγκέντρωση του, μέσω του ανταγωνισμού. Η δυνατότητα της μετατροπής του φυσικού καταστήματος σε ηλεκτρονικό και η συνέχεια της παραδοσιακής αγοράς στην ψηφιακή, που παρουσιάζεται ως ένας τρόπος επιβίωσης της λιανικής αγοράς στις συνθήκες της αποστασιοποίησης, δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση. Εφόσον καταργηθεί ο περιορισμός της απόστασης του καταναλωτή από το σημείο πώλησης, το ουσιώδες χαρακτηριστικό του λιανικού εμπορίου, η ελάχιστη απόκλιση στην τιμή θα οδηγήσει σε πτώχευση τις επιχειρήσεις που δεν θα καταφέρουν να ακολουθήσουν τον ανταγωνισμό. Η ιδιοκτησία τους επί της εμπορικής λειτουργίας θα απαλλοτριωθεί και θα συγκεντρωθεί σε λίγες μεγάλες επιχειρήσεις, με κεφάλαιο ικανό να ικανοποιήσει την ζήτηση στην εθνική και διεθνή αγορά.
Στην πραγματικότητα αυτό αφορά σχεδόν το σύνολο του λιανικού εμπορίου, που λειτουργεί σε συνθήκη οριακής κερδοφορίας με κεφάλαιο οριακά επαρκές και προσαρμοσμένο στην ζήτηση μιας τοπικής αγοράς. Αυτή στον ψηφιακό κόσμο, αποτελεί έναν ιστορικό αναχρονισμό που αργά η γρήγορα θα εκλείψει. Η διαδικασία μετάβασης από το παραδοσιακό στο ηλεκτρονικό εμπόριο, θα είναι φυσικά σταδιακή και σχετική, θα καταλήξει όμως απόλυτη και καθολική και στις μέρες μας επιταχύνεται.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός, πως μόλις πριν από λίγες μέρες, κυκλοφόρησε μια έρευνα από την Βρετανία, αμφίβολης αξίας και αντικειμενικότητας, που όριζε τα σούπερ μάρκετ ως την κυριότερη εστία μετάδοσης του κορονοϊού. Χαρακτηριστικό της αξιοπιστίας της είναι ότι τα μέσα μαζικής μεταφοράς απουσίαζαν εντελώς από την λίστα της. Αμέσως διάφοροι λοιμωξιολόγοι πρότειναν την μετατροπή των υπεραγορών, σε ιστοσελίδες ηλεκτρονικού εμπορίου που θα εξυπηρετούν τους καταναλωτές με την παράδοση των αγορών κατ’ οίκων. Ανεξάρτητα από τις προθέσεις αυτό δεν αποτελεί παρά μια απόπειρα περαιτέρω εμβάθυνσης και επέκτασης του ηλεκτρονικού εμπορίου στον χώρο της διατροφής, στο τελευταίο καταφύγιο του φυσικού λιανικού εμπορίου. Το αποτέλεσμα της απαλλοτρίωσης των μικρών καταστημάτων, που δεν θα μπορούν να ακολουθήσουν στο ηλεκτρονικό εμπόριο, τις τιμές και τις υπηρεσίες του μεγάλου κεφαλαίου, που στην περίπτωση των τροφίμων αποτελούν οι υπεραγορές, προκύπτει αβίαστα από την κοινή λογική και αντίληψη, χωρίς την απαίτηση της τεκμηρίωσης. Παρόλα αυτά είναι κρίσιμο να παρακολουθήσουμε τον μετασχηματισμό των κοινωνικών σχέσεων που προκαλεί η διαχείριση της πανδημίας, στα πλαίσια του υποδείγματος του ηλεκτρονικού εμπορίου, ούτως ώστε να αρχίσουμε να κατανοούμε το υποκειμενικό οικονομικό συμφέρον, που έχει μεταμορφωθεί σε υγειονομική αναγκαιότητα και κανοναρχεί την εποχή μας. Να αρχίσει να αποκαλύπτεται, πως εκ του αποτελέσματος, τα μέτρα περιορισμού θα οδηγήσουν στην πτώχευση την μικρή επιχείρηση και μεγάλο μέρος της εργασίας, με απώτερο σκοπό την συγκέντρωση της ιδιοκτησίας τους από το μεγάλο κεφάλαιο.
Αντικειμενικά λόγο της φύσης της, ο νόμος της συγκέντρωσης κεφαλαίου μπορεί να εφαρμοστεί ιδανικά στην ψηφιακή αγορά. Το σύνολο του εμπορίου, θα συγκεντρωθεί σταδιακά σε λίγες δεκάδες διαδικτυακές επιχειρήσεις που θα δραστηριοποιούνται ταυτόχρονα σε διάφορες χώρες. Στην εξέλιξη του θα οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερη αποεθνικοποίηση της οικονομίας που ξεκίνησε με την διεθνοποίηση της βιομηχανικής παραγωγής και θα ολοκληρωθεί με την διεθνοποίηση του εμπορίου της. Όσο και αν μας φαίνονται πρωτόγνωροι και υπερβολικοί αυτοί οι περιγραφόμενοι μετασχηματισμοί, η δυνατότητα τους έχει προ πολλού εξηγηθεί.
Η Μαρξιστική σκέψη μας έχει δώσει το αναλυτικό εργαλείο για να παρακολουθήσουμε τους μετασχηματισμούς του καπιταλισμού. Οι τεχνολογικές εξελίξεις, η κατασκευή του ψηφιακού, αλλάζει τα μέσα παραγωγής στο εμπόριο που εξετάζουμε εδώ. Το φυσικό κατάστημα δύναται να αντικατασταθεί από την συγκεντρωτική αποθήκη που θα ικανοποιεί την ζήτηση σε έκταση μιας ολόκληρης περιφέρειας ή και μερικών χωρών, με μόνο περιορισμό το μέγεθος του υπενδεδυμένου κεφαλαίου. Με λίγες δεκάδες σημεία συγκέντρωσης και αποθήκευσης των προϊόντων κατάλληλα τοποθετημένα στο δίκτυο μεταφορών μια εμπορική επιχείρηση θα μπορεί να καταστεί μονοπώλιο σε παγκόσμιο επίπεδο.
Τα νέα μέσα παραγωγής του εμπορίου, απαιτούν την προσαρμογή των παραγωγικών σχέσεων σε αυτά. Η τοπική αγορά θα καταστεί περιττή στο σύνολο της καθώς η εγγύτητα του σημείου πώλησης καθίσταται άνευ σημασίας για τον καταναλωτή. Ο μικρός ιδιοκτήτης θα εξαφανιστεί όπως και η εργασία που υποστήριζε την λειτουργία. Αμφότεροι αντικαθίστανται από τον υπάλληλο της αποθήκης και τους μεταφορείς σε αριθμό που θα αποτελεί ένα μικρό κλάσμα της εργασίας που θα απαλλοτριωθεί, εφόσον η μέση παραγωγικότητα της εργασίας θα εκτιναχτεί στην νέα μορφή οργάνωσης της εμπορικής διαδικασίας.
Για να έχουμε ένα μέτρο των επιπτώσεων της αύξησης του ηλεκτρονικού εμπορίου στην κοινωνία αρκεί να αναφέρουμε πως στο λιανικό εμπόριο δραστηριοποιούνται 144.000 με περισσότερους από 450.000 απασχολούμενους σε αυτές. Πρόκειται για την περισσότερο επιμερισμένη σε μικρούς ιδιοκτήτες, λειτουργία της καπιταλιστικής οικονομίας. Μία ενδεχόμενη πτώση του φυσικού εμπορίου κατά 30%, που μπορεί να θεωρηθεί ως εκτίμηση αρκετά μετριοπαθής, θα οδηγήσει σε απώλειες περίπου 150.000 θέσεων εργασίας. Σε συνδυασμό με την πλήρη καταστροφή που αναμένεται για τους κλάδους της εστίασης και της ψυχαγωγίας η κοινωνική κρίση που θα προκληθεί αναμένεται να είναι πιο βαθιά ακόμα και από εκείνη που προκάλεσε η χρεωκοπία το 2010.
Αυτό που στην πραγματικότητα συμβαίνει, σε αυτήν την περίοδο της πανδημίας, είναι η βίαιη πολιτική ρύθμιση των κοινωνικών σχέσεων, που επιβάλλει η 4η βιομηχανική επανάσταση, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, ανομολόγητα και συγκεκαλλυμένα από το πλήθος των ανθρώπων που αφορά. Χρέος της αριστεράς, που διαθέτει τα αναλυτικά εργαλεία δεν μπορεί να είναι άλλο από την αποκάλυψη αυτού που δεν πρόκειται να ομολογηθεί. Ότι ένας καινούργιος κόσμος κατασκευάζεται για εμάς, χωρίς εμάς και δεν έχουμε καμία εγγύηση ότι δεν σχεδιάζεται εναντίον μας.
Σταμάτης Κωνσταντίνος
