Πλησιάζει η μέρα (7 Οκτωβρίου) που θα εκδικασθεί στο Πρωτοδικείο Πειραιά η προσφυγή της Εκκλησίας της Ελλάδος με την οποία διεκδικεί τμήμα της έκτασης του Ασκληπιείου Βούλας. Η υπόθεση αυτή φέρνει πάλι στην επικαιρότητα μέσα στην τούρλα του κορωνοϊού και των ελληνοτουρκικών το «καυτό» ζήτημα της τύχης της εκκλησιαστικής περιουσίας που ταλανίζει τη χώρα από το 1833 κιόλας, τότε που κηρύχθηκε το Αυτοκέφαλό της από το Φανάρι, μέχρι σήμερα.
Πριν προχωρήσουμε παρακάτω μια αναγκαία σημείωση για να καταλάβουμε τι τρέχει σήμερα: Οι μητροπολίτες δεν θέλουν με την προσφυγή τους να κάνουν σώνει και καλά τώρα έξωση στο Ασκληπιείο. Το λένε και σε ανακοίνωση που έβγαλε η Ιερά Σύνοδος: Θέλουν να κατοχυρώσουν ιδιοκτησιακό δικαίωμα στο επίμαχο οικόπεδο (και το δικαίωμα βαρβάτης αποζημίωσης, πολλά μπικικίνια, λέμε εμείς) , για την ώρα που θα κάνουν τη συνολική συμφωνία για όλη την περιουσία με την κυβέρνηση Μητσοτάκη.
Τα δικά μου δικά μου και τα δικά σου δικά μου
Η έναρξη διαπραγματεύσεων από μηδενική βάση είχε συμφωνηθεί στις συναντήσεις του Μητσοτάκη με τον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο μετά την εκλογή της κυβέρνησής του, αλλά καθυστέρησαν, λόγω των εξελίξεων με τον κορωνοϊό. Ήδη έχουν γίνει οι πρώτες επαφές , αλλά είναι άδηλο ακόμη πότε θα φτάσουν στο τελευταίο και καθοριστικό σημείο, οπότε το λόγο θα έχουν ο πρωθυπουργός και ο αρχιεπίσκοπος που θα βάλουν και τις τελευταίες πινελιές. Πάντως μια πρόγευση για το τι είδους συμφωνία μας δίνει η τροπολογία με την οποία η κυβέρνηση θα «εξυπηρετήσει» την Εκκλησία, μας δίνει η ρύθμιση στο φορολογικό νομοσχέδιο που δίνει τη δυνατότητα στα εκκλησιαστικά ΝΠΔΔ να διακανονίζουν μόνα τους τις ρυθμίσεις αποπληρωμής των χρηματικών αξιώσεών με τους οφειλέτες τους ιδιώτες ή τρίτους (σε δόσεις κ.λπ.).
Θυμίζουμε πως σε συμφωνία με τον αρχιεπίσκοπο είχε έρθει και ο Σαμαράς το 2013 , αλλά και αυτή η συμφωνία δεν προχώρησε.
Ιερώνυμος και Μητσοτάκης. Τα μιλήσανε και τα (κατ’ αρχήν) συμφωνήσανε.
Η συμφωνία, όπως τα κουβέντιασαν ο πρωθυπουργός με τον αρχιεπίσκοπο και δείχνει το μέχρι τώρα κλίμα μεταξύ των δύο πλευρών, θα είναι μέσες άκρες παρόμοια (με ρύθμιση ζητημάτων αγκαθιών όπως η μισθοδοσία του κλήρου) με αυτή των Ιερώνυμου –Τσίπρα το Νοέμβριο του 2018, που «πάγωσε» γιατί οι μητροπολίτες (με αριστεία στις μπίζνες και το Real Estate) πάτησαν πόδι για την μισθοδοσία του κλήρου και τα ήθελαν όλα παρά το ότι σχετικά με την εκκλησιαστική περιουσία και το ταμείο που θα έφτιαχναν από κοινού η δουλειά θα στηνόταν με βάση την αρχή «τα δικά μου δικά μου (της Εκκλησίας) και τα δικά σου (του Κράτους των Δήμων κ.λπ.) δικά μου κι αυτά». Μοναδικό θύμα αυτής της ιστορίας ήταν ο Νίκος Φίλης που θυσιάστηκε ως Ιφιγένεια όπως είχε γίνει και το 1988 με τον Αντώνη Τρίτση που πλήρωσε τη συμφωνία Ανδρέα Παπανδρέου-αρχιεπισκόπου Σεραφείμ.
Τα χρυσόβουλα, τα σιγίλλια και τα φιρμάνια
Με αυτά τα δεδομένα οι μητροπολίτες θέλουν να κλείνουν τις επιμέρους εκκρεμότητες και να κατοχυρώνουν δικαστικά δικαιώματα, επικαλούμενοι βυζαντινά χρυσόβουλα, πατριαρχικά σιγίλλια και οθωμανικά φιρμάνια, ξεχνώντας πως το 1821 έγινε επανάσταση στην Ελλάδα που δημιουργεί Δίκαιο και άλλαξε το καθεστώς. Αυτό ξεχνάνε και οι κατά καιρούς κυβερνώντες που δεν τολμούν να ακουμπήσουν ένα από τα κυριότερα στηρίγματα του αστικού καθεστώτος.
Και όπως δείχνει η ιστορία ακόμη και σε περιπτώσεις διαφωνιών Πολιτείας και Εκκλησίας κερδισμένη έβγαινε η Εκκλησία με μόνη εξαίρεση την υπόθεση των ταυτοτήτων επί κυβέρνησης Σημίτη κι αυτή λόγω της ανάγκης συμμόρφωσης στα ευρωπαϊκά δεδομένα. Όπως στο ποδόσφαιρο ισχύει αυτό που λένε οι φίλαθλοι, πως όταν παίζει η Γερμανία με μια άλλη ομάδα κερδίζει πάντα η Γερμανία έτσι και στο «παιχνίδι» των σχέσεων Εκκλησίας και Πολιτείας κερδίζουν πάντα οι ρασοφόροι.
Γι’ αυτό και οι μητροπολίτες εκμεταλλευόμενοι παραθυράκια που τους αφήνει ευνοϊκό προς αυτούς νομικό καθεστώς που δέχθηκε κατά καιρούς τα φιρμάνια, τα χρυσόβουλα και τα σιγίλλια έσπευσαν τα τελευταία χρόνια «να δέσουν το γάιδαρό τους» εγγράφοντας στο κτηματολόγιο ακόμη και μια σειρά από κεντρικές πλατείες της Αθήνας (Μαβίλη , πλατεία Ευαγγελισμού, κ.α.).
Η πλατεία Μαβίλη. Ακόμη κι αυτή έχουν εγγράψει στο κτηματολόγιο ως ιδιοκτησία τους οι μητροπολίτες.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος φρόντισε έγκαιρα να εκλεγεί ο κατάλληλος άνθρωπος στη μητρόπολη Γλυφάδας (καλύπτει μεγάλο μέρος του παραλιακού μετώπου, Βούλα, Βουλιαγμένη κ.λπ.) όπου βρίσκονται τα καλύτερα εκκλησιαστικά «φιλέτα». Το Μάρτιο του 2019 μητροπολίτης Γλυφάδας εξελέγη μετά από μια ταραχώδη συνεδρίαση της Ιεραρχίας ο επίσκοπος Σαλώνων Αντώνιος. Από το 1988 υπηρετούσε στην υπηρεσία Οικονομικών της Εκκλησίας. Και από το 2011 ήταν διευθυντής της.
Ο μητροπολίτης Γλυφάδας Αντώνιος. Ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση.
Για να εκλεγεί ο Αντώνιος χρειάστηκαν δύο ψηφοφορίες. Στην πρώτη ήρθε πρώτος ο αρχιμανδρίτης Αλέξιος Ψωίνος με 38 ψήφους ενώ ο Αντώνιος πήρε 37 και βρέθηκε και ένα λευκό. Τότε ανακάλυψαν πως δεν βγαίνουν τα νούμερα (έλειπε ένα επί 77 παρόντων) και έτσι επαναλήφθηκε η ψηφοφορία. Οι δυο υποψήφιοι πήραν από 38 ψήφους και εξελέγη σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας, ο Αντώνιος γιατί ως επίσκοπος είχε τα «πρεσβεία της αρχιεροσύνης» (ήταν δηλαδή ανώτερος, ιεραρχικά).
Χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα
Εάν κάποιος προσπαθήσει να βγάλει άκρη και να απαντήσει στο ερώτημα «ποιά επιτέλους είναι η εκκλησιαστική περιουσία στη χώρα μας;» θα βρεθεί μπροστά σε ένα απερίγραπτο χάος με 10.000 εκκλησιαστικά νομικά πρόσωπα. Ποιος θα καταφέρει να μετρήσει, για παράδειγμα, την περιουσία που αφήνουν κάποιες γριούλες στην εκκλησία της γειτονιάς τους, ελπίζοντας έτσι να έχουν «ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου» και των Αγίων , ώστε να «καθαρίσουν» όταν βρεθούν μπροστά στον Άγιο Πέτρο; Χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα και λογαριασμός δεν βγαίνει. Κι ακόμη:
-Πόσα είναι τα χρήματα που στέλνουν στο Φανάρι οι μητροπόλεις των λεγόμενων «Νέων Χωρών» ( των περιοχών που πέρασαν στο ελληνικό κράτος μετά τους πολέμους του 1912-1913) στο Φανάρι (η «Λογία» σύμφωνα με την εκκλησιαστική ορολογία);
-Ποιός ελέγχει εκτός από τον επιχώριο μητροπολίτη τα μαγαζάκια που έχουν στήσει σε πολλά μοναστήρια διάφοροι χριστέμποροι καλόγεροι και πουλούν από παντοφλίτσες που φορέθηκαν σε σκήνωμα αγίου (μέχρι πριν από λίγο καιρό η ταρίφα ήταν 300 ευρώ το παντοφλάκι) ή σκουφάκια που φόρεσαν τάχα μου άγιοι; (Στην περίπτωση της κάρας του αγίου η ταρίφα μεγαλώνει και φτάνει και τα 1000 ευρώ. Άλλο το ποδάρι του αγίου και άλλο το κεφάλι του. Ίσα κι όμοια είναι;) Τα λεφτά είναι πολλά και αρκετές φορές γίνονταν άγριοι τσακωμοί για τα έσοδα από τέτοιες δραστηριότητες μεταξύ των μητροπολιτών και των καλογήρων. Οι μητροπολίτες τα ήθελαν όλα δικά τους και οι καλόγεροι τα ήθελαν για το μοναστήρι τους. Πριν από λίγα χρόνια δεν είχαμε τον άγριο καυγά του μακαρίτη πια μητροπολίτη Αττικής Παντελεήμονα (αυτός ντε που εἰχε μαζέψει εκατομμύρια για να τα έχει, όπως έλεγε για τα γεράματά του και είχε φτιάξει «ιερόν ησυχαστήριον» στα Μεσόγεια με… πισίνα για να αναπαύει το ταλαιπωρημένο σαρκίον του) με τις καλόγριες του χρυσοφόρου μοναστηριού του Οσίου Εφραίμ στη Νέα Μάκρη;
Δίνει κανείς λογαριασμό γι΄ αυτά; Και βεβαίως αυτό το μπάχαλο μόνο την Εκκλησία βολεύει.
Σε όλα αυτά προσθέστε και τους παλαιοημερολογίτες με τις διάφορες Εκκλησίες και αρχιεπισκόπους (στην ουσία φατρίες) που είναι ένα ξέφραγο αμπέλι και ουδείς μπορεί κι εκεί να βγάλει άκρη.
Στην Εκκλησία της Ελλάδος (και στην εκκλησιαστική υπηρεσία οικονομικών ΕΚΥΟ) , ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου υπάγονται η αρχιεπισκοπή Αθηνών, οι μητροπόλεις, οι ενορίες , η Αποστολική Διακονία (ασχολείται με τις εκκλησιαστικές εκδόσεις και την ιεραποστολή) και τα μοναστήρια. Ξεχωριστά με καθεστώς Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου είναι τα διάφορα ιδρύματα (π.χ. εκκλησιαστικό ορφανοτροφείο Βουλιαγμένης). Σε ανάλογο καθεστώς υπάγονται και η μητροπόλεις της ημιαυτόνομης Εκκλησίας της Κρήτης, και οι μητροπόλεις της Δωδεκανήσου (και η Κρήτη και τα Δωδεκάνησα υπάγονται στο πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης). Ξεχωριστή περίπτωση αποτελούν τα μοναστήρια του Αγίου Όρους και οι σταυροπηγιακές μονές (αυτές αν και επί ελληνικού εδάφους υπάγονται απευθείας στο Φανάρι).
Και όλα τα παραπάνω με τα ξεχωριστά τους ταμεία. Παρ’ τ’ αυγό και κούρευτο…
Οι σταθμοί μιας ατέλειωτης ιστορίας
Στο σημείο αυτό ας θυμηθούμε μερικές καθοριστικές ημερομηνίες αυτής της μεγάλης και ατελείωτης ιστορίας της εκκλησιαστικής περιουσίας:
1833: Ανακηρύσσεται το Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ελλάδος. Απογαλακτισμός από το Φανάρι, δικαιολογημένος λόγω της εχθρικής στάσης των Φαναριωτών απέναντι στην Επανάσταση. Από την άλλη μεριά όμως στήθηκε μια Εκκλησία απόλυτα υποταγμένη στο κράτος με κεφαλή της τον… καθολικό στο θρήσκευμα βασιλιά Όθωνα! Την ίδια χρονιά διαλύονται 412 από τα 545 ανδρικά μοναστήρια και 15 από τα 18 γυναικεία και δημεύεται η περιουσία τους για να δοθεί λύση στο αγροτικό ζήτημα.
Ο βασιλιάς Όθων.Ένας καθολικός στην κορυφή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ελλάδα.
Μέτρο δικαιολογημένο γιατί τα περισσότερα μοναστήρια είχαν καταντήσει τεμπελχανία και άντρα κάθε είδους παρανομίας. Όμως το μέτρο εφαρμόστηκε από τα βαυαρικά στρατεύματα με απίστευτη αγριότητα και περιφρόνηση του θρησκευτικού αισθήματος του λαού, γεγονός που προκάλεσε εξεγέρσεις.
1900: Καταλήγουν σε αποτυχία οι συνομιλίες κυβέρνησης-Εκκλησίας για την τύχη της εκκλησιαστικής περιουσίας.
1917-1930: Διαδοχικές απαλλοτριώσεις εκκλησιαστικών εκτάσεων για την αποκατάσταση των εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων. Το 1919 ο Ελευθέριος Βενιζέλος ενεργοποιεί Διάταγμα που είχε πάρει η κυβέρνηση της Εθνικής Άμυνας με το οποίο απαλλοτριώθηκαν μεγάλες εκτάσεις (εκκλησιαστικές και τσιφλίκια) και διανεμήθηκαν σε ακτήμονες. Τα μοναστηριακά κτήματα απαλλοτριώθηκαν «εν τω συνόλω» τους. Το 1921 η κυβέρνηση της φιλοβασιλικής παράταξης προχώρησε σε αναγκαστική απαλλοτρίωση των εκκλησιαστικών κτημάτων με τον αγροτικό νόμο. Ο τότε αρχιεπίσκοπος Θεόκλητος Μηνόπουλος συγκάλεσε την Ιεραρχία για να διαμαρτυρηθεί αλλά η κυβέρνηση την διέλυσε με βίαιο τρόπο. Από το 1923 άρχισε η απαλλοτρίωση μεγάλων κτημάτων για την αποκατάσταση των προσφύγων.
1925: Η δικτατορία του Πάγκαλου δημεύει μέρος της εκκλησιαστικής περιουσίας για την ενίσχυση της Πολεμικής Αεροπορίας (το μεγάλο σκάνδαλο με φαγοπότι που φαγώθηκαν χρήματα του λαού για την ενίσχυση τάχα μου της Αεροπορίας). Μετά την πτώση της δικτατορίας οι εκτάσεις που απαλλοτριώθηκαν «υπέρ Αεροπορίας» δόθηκαν πίσω στην Εκκλησία.
Ο δικτάτορας Θεόδωρος Πάγκαλος. Έστησε το μεγάλο σκάνδαλο με τον έρανο για την τάχα μου ενίσχυση της ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας.
1930: Ιδρύεται ο Οργανισμός Διοικήσεως Εκκλησιαστικής Περιουσίας (ΟΔΕΠ) και η εκκλησιαστική περιουσία χωρίζεται σε διατηρητέα και εκποιητέα.
1931: Ιδρύεται το Ταμείο Ασφαλίσεως Ορθοδόξου Εφημεριακού Κλήρου Ελλάδος (ΤΑΚΕ). Το 1993 οι ασφαλισμένοι του υπήχθησαν στο Δημόσιο.
1945: Με Αναγκαστικό Νόμο τη μισθοδοσία των κληρικών αναλαμβάνει το Δημόσιο Ταμείο. Συζητήσεις με την κυβέρνηση για την εκκλησιαστική περιουσία. Η Ιερά Σύνοδος καλεί τους μητροπολίτες να προχωρήσουν στη σύνταξη του κτηματολογίου της μοναστηριακής και εκκλησιαστικής περιουσίας.
Η αξιοποίηση της «υπαρχούσης κρίσεως στέγης»
1947: Το Μάρτιο εκείνης της χρονιάς ο Οργανισμός Διοικήσεως Εκκλησιαστικής Περιουσίας (ΟΔΕΠ) σε έγγραφό του προς τη Γενική Διεύθυνση Λογιστικού παρουσιάζει αναλυτικά στοιχεία για την περιουσία του, που την αποτελούσαν εκείνη τη στιγμή 8.000 κτήματα, τα περισσότερα από τα οποία παρέμεναν ανεκμετάλλευτα λόγω του Εμφυλίου Πολέμου. Η αξία των κτημάτων, των ακινήτων στο κέντρο της Αθήνας, των μεγάλων εκτάσεων στο Πέραμα τη Βουλιαγμένη, τον Άγιο Ανδρέα, την Πάρνηθα και την Πεντέλη, ξεπερνούσε κατά τον ΟΔΕΠ, τις 600. 000.000 προπολεμικές δραχμές. Όσο για τα μετρητά αναφερόταν ότι «εξηνεμίσθησαν δια του νόμου 18/1944 περί νομισματικής διαρρυθμίσεως».
Ο Δαμασκηνός Παπανδρέου. Αρχιεπίσκοπος από το 1941 έως το 1949. Για ένα διάστημα συγκέντρωσε στο πρόσωπό του τρία αξιώματα αρχιεπίσκοπος, αντιβασιλιάς και (για ένα μικρό διάστημα) πρωθυπουργός.
Στο ίδιο έγγραφο αναφέρονταν και τα εξής: «Μας εζητήθη η πώλησις οικοπέδου μας επί της πλατείας Ρηγίλλης εκ 2.500 τ. πήχεων περίπου, δια την ανέγερσιν Μεγάρου της Αμερικανικής Πρεσβείας, ούτινος η αξία υπερβαίνει τας 15.000.000 προπολεμικών δραχμών». Και σαν αδίστακτοι μεσίτες ανέφεραν ότι άμα πάρουν τα δολάρια θα τα αξιοποιήσουν με σίγουρα έσοδα… «λόγω της υπαρχούσης κρίσεως στέγης»! Κι όλα αυτά ενώ εκατομμύρια Ελληνες στέναζαν στο καμίνι του Εμφυλίου σε μια χώρα ρημαδιό και την πλειοψηφία των Ελλήνων να μην έχει στον ήλιο μοίρα και ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι τους.. (Οι Αμερικάνοι έχτισαν την πρεσβεία στα Παλαιά Στρατιωτικά Παραπήγματα εκεί που είναι σήμερα και το άγαλμα του Βενιζέλου και το Μέγαρο Μουσικής, έκταση για την οποία η Εκκλησία παραπονείται πως δεν πληρώθηκε από το κράτος παρά το ότι είχαν συμφωνηθεί ως τίμημα τα 68.000.000 προπολεμικών δραχμών).
Οι εκπρόσωποι της Εκκλησίας διαμαρτύρονταν ακόμη γιατί: «Αντιπαρερχόμενοι τας απαλλοτριώσεις αστικών κτημάτων δια την αποκατάστασιν γηγενών και προσφύγων, δια τας οποίας ουδεμία σχεδόν αποζημίωσις κατεβλήθη, τας παραχωρήσεις, αντί ευτελεστάτων τιμημάτων, αστικών ακινήτων δια φιλανθρωπικούς σκοπούς, και το γεγονός ότι αι περισσότεραι πλατείαι και αλσύλια των Αθηνών αξίας εκατομμυρίων προπολεμικών δραχμών, διεμορφώθησαν εις βάρος της Μοναστηριακής Περιουσίας…»
Ένα μήνα μετά, τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς δημοσιεύεται αιφνιδιαστικά στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως Διάταγμα που προβλέπει την αναγκαστική μίσθωση της μοναστηριακής περιουσίας υπέρ των ακτημόνων αγροτών για δέκα χρόνια. Το Διάταγμα δεν εφαρμόστηκε τελικά μετά την έντονη αντίδραση της Ιεραρχίας της Εκκλησίας.
Και απειλές για αφορισμούς
1948: Στη διάρκεια των συζητήσεων για την αναθεώρηση του Συντάγματος στη Βουλή κατατίθεται υπόμνημα της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος με το οποίο αφού αναφέρει ότι η Ιερά Σύνοδος θα προτείνει στην κυβέρνηση την ανταλλαγή της περιουσίας της με δημόσια κτήματα απειλεί πως οι μητροπολίτες θα προειδοποιούν όλους τους υποψήφιους αγοραστές μοναστηριακών κτημάτων ότι θα αφορισθούν!
1952: Συμφωνία του αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνος με τους υπουργούς της κυβέρνησης Πλαστήρα. Η Εκκλησία παραχωρεί 600.000 στρέμματα βοσκοτόπων και 150.000 καλλιεργήσιμης αγροτικής γης και λαμβάνει ως αντάλλαγμα 15.000.000 δισεκατομμύρια δραχμών της εποχής εκείνης (σε τρεις δόσεις) και το «φιλέτο» οικοπεδικών εκτάσεων στην Αττική που και σε άλλες πόλεις, η αξία των οποίων, σύμφωνα με τους υπολογισμούς των μητροπολιτών έφτανε τα 82,6 δισεκατομμύρια δραχμές. Στην υλοποίηση αυτής της συμφωνίας προέκυψαν προβλήματα (στο μέτρημα των οικοπέδων στην αξία των ακινήτων στις πόλεις κ.λπ.) με τους μητροπολίτες να παραπονούνται πως δεν πήραν τα ποσά και τα κτίρια που είχαν συμφωνηθεί.
1987-1988: Μεγάλη κρίση στις σχέσεις Εκκλησίας Πολιτείας για την εκκλησιαστική περιουσία.
Ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου, ο αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ, ο Γιώργος Παπανδρέου που πήρε τη θέση του υπουργού Παιδείας μετά την εκπαραθύρωση του Αντώνη Τρίτση και ο σύμβουλος του πρωθυπουργού καθηγητής Γ. Κασιμάτης, στο Καστρί.
Η κρίση τελειώνει με υποχώρηση της κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου και την Εκκλησία να διατηρεί ουσιαστικά την περιουσία της. Οκτώ μονές που προσέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατά του νόμου Τρίτση (1700/του 1987) δικαιώθηκαν και το ελληνικό κράτος κλήθηκε να πληρώσει τρία τρισεκατομμύρια δραχμές (πάλι καλά να λέμε γιατί τα μοναστήρια αυτά αποτιμούσαν την περιουσία τους στα 8 τρισεκατομμύρια δραχμές).
1998: Ιδρύεται η Εκκλησιαστική Κεντρική Υπηρεσία Οικονομικών (στη θέση του ΟΔΕΠ ) με αντικείμενο «τη διοίκηση, διαχείριση, αξιοποίηση των χρημάτων, χρεωγράφων και της εν γένει κινητής και ακίνητης εκκλησιαστικής περιουσίας, και συγκεκριμένα εκείνης που ανήκε στον καταργηθέντα Ο.Δ.Ε.Π. καθώς και της εκποιητέας μοναστηριακής περιουσίας».
