Διαβάζοντας τις θέσεις και τον προσυνεδριακό διάλογο για το 20ο Συνέδριο του ΚΚΕ

Κάθε συνέδριο του ΚΚΕ ήταν παλαιότερα ένα πολιτικό γεγονός για την Αριστερά και την εργατική τάξη της χώρας μας. Τα τελευταία, όμως, χρόνια τα συνέδριά του έχουν μετατραπεί, λόγω της πολιτικής του περιχαράκωσης, σε μία σχεδόν εσωτερική διαδικασία του χωρίς ευρύτερη πολιτική απήχηση και ενδιαφέρον. Είναι ένα εκ των ελάχιστων κομμουνιστικών κομμάτων πανευρωπαϊκά που διατηρεί σοβαρές δυνάμεις μετά την πτώση της ΕΣΣΔ το 1991 παρά την προσήλωσή του στα χαρακτηριστικά του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού και την ενίσχυση του δογματισμού του.

Τα τελευταία 15-20 χρόνια το ΚΚΕ κάνει σταδιακά, και με ταχύτερο ρυθμό μετά το 18^ο συνέδριο του 2009, σοβαρές αλλαγές σε επίπεδο πολιτικής στρατηγικής, φυσιογνωμίας και δράσης στο κίνημα. Εκ των υστέρων, ίσως μπορούμε να πούμε ότι η θεμελιακή αλλαγή ήταν η ίδρυση του ΠΑΜΕ (με το χαρακτήρα του «πόλου» στο συνδικαλιστικό κίνημα που ούτε παράταξη θεωρήθηκε ούτε νέα τριτοβάθμια συνδικαλιστική δομή) και η τακτική σταδιακού αλλά σχεδόν πλήρους διαχωρισμού από το υπόλοιπο εργατικό κίνημα. Μία αλλαγή που μετασχημάτισε σοβαρό μέρος του κομματικού δυναμικού και «εκπαίδευσε» ανεξαρτήτως αρχικών προθέσεων μία ολόκληρη γενιά νέων μελών σε μία ολοένα αυξανόμενη σεχταριστική κατεύθυνση στο εργατικό κίνημα. Και τελικά μεταφέρθηκε τόσο σε άλλα κινήματα με ανάλογες μορφές (ΠΑΣΥ, ΠΑΣΕΒΕ, ΜΑΣ) όσο και στο πολιτικό επίπεδο όπου από τη γραμμή του 15^ου συνεδρίου¹ για το αντιμονοπωλιακό-αντιιμπεριαλιστικό μέτωπο (ΑΑΔΜ) και τα αιτήματα-κρίκους ενός επί της ουσίας «μεταβατικού» προγράμματος (με υπαρκτό ενδεχόμενο και την στήριξη ή συμμετοχή σε μία κυβέρνηση αυτού του μετώπου) φτάσαμε στο 19^ο (προγραμματικό) συνέδριο του 2013² όπου πλέον στο νέο πρόγραμμα του κόμματος³ απαλείφεται πλέον κάθε αναφορά σε «μεταβατική» λογική, συμμαχίες ή συνεργασίες με άλλες πολιτικές δυνάμεις και απορρίπτεται κάθε ενδεχόμενο συμμετοχής ή στήριξης σε κυβέρνηση που θα προέλθει από αστικές εκλογές ανεξαρτήτως του προγράμματός της, του επιπέδου κοινωνικής οργάνωσης και προετοιμασίας και της διάθεσης ρήξης εκ μέρους της με το κεφάλαιο και τον ιμπεριαλισμό. Έτσι, από τις δειλές συνεργασίες σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο στα τέλη της δεκαετίας του ’90 με άλλες πολιτικές δυνάμεις (ΔΗΚΚΙ, Κομμ.Ανανέωση κλπ.) πλέον το ΚΚΕ δεν συνεργάζεται με καμία άλλη πολιτική δύναμη τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο. Από το 19^ο συνέδριο έχει «μεταφράσει» πλέον την έννοια του μετώπου ως μία καρικατούρα «μετώπου» με την επονομασία «λαϊκή συμμαχία» γύρω από τον εαυτό του, που πρακτικά είναι η συμπόρευση των οχημάτων έκφρασής του στο
υς διάφορους κοινωνικούς χώρους (ΠΑΜΕ στο εργατικό κίνημα, ΠΑΣΥ στους αγρότες, ΠΑΣΕΒΕ στους εμποροβιοτέχνες, ΜΑΣ στους φοιτητές, ΟΓΕ στις γυναίκες κλπ.). Διόλου τυχαία έχει δεχτεί συχνά κριτική ότι συμμαχεί πρακτικά με τον εαυτό του και τον κοινωνικοπολιτικό περίγυρό του⁴ και γενικότερα για μία στροφή από μία πιο «λαϊκομετωπική» γραμμή σε μία γραμμή που θυμίζει τη σεχταριστική «τρίτη περίοδο» της Γ’Διεθνούς στο μεσοπόλεμο⁵.

Η παραπάνω σύντομη αναδρομή είναι αναγκαία για να δούμε την πορεία εξέλιξης των θέσεων και εκτιμήσεων του ΚΚΕ εν όψει του νέου συνεδρίου του. Οι βασικές θέσεις και οι εκτιμήσεις των συνεδρίων του ΚΚΕ κατά κανόνα δεν προκύπτουν ως κεραυνός εν αιθρία, αλλά σταδιακά ζυμώνονται στο εσωτερικό του κόμματος και προαναγγέλλονται μεταξύ συνεδρίων από αρθρογραφία στο Ριζοσπάστη, την ΚΟΜΕΠ και το δημόσιο λόγο των στελεχών του κόμματος. Το επερχόμενο συνέδριο δεν αποτελεί εξαίρεση για αυτό παράλληλα με αναφορές στο κείμενο των Θέσεων θα αναφερθούμε και σε αντίστοιχη αρθρογραφία. Θα επιχειρήσουμε μία κριτική στον πυρήνα της σκέψης και των Θέσεων του σημερινού ΚΚΕ χωρίς να μπορούμε για λόγους χώρου να επεκταθούμε σε πιο ειδικές θέσεις του^6.

Η συζήτηση εν όψει του επερχόμενου 20^ου συνεδρίου

Στον πρόλογο των Θέσεων διατυπώνεται ο κεντρικός στόχος του συνεδρίου ως εξής:

«Ολόπλευρη ισχυροποίηση του ΚΚΕ μπροστά στο καθήκον της ανασύνταξης του εργατικού κινήµατος και της ανάπτυξης της κοινωνικής συµµαχίας σε αντικαπιταλιστική – αντιμονοπωλιακή κατεύθυνση, στην πάλη κατά του ιμπεριαλιστικού πολέµου, για την εργατική εξουσία» (σελ.3)

Στη διατύπωση του στόχου διαφαίνονται ήδη οι πολιτικές ιεραρχήσεις και το πλαίσιο της γενικής γραμμής του ΚΚΕ. Θα ασχοληθούμε με αυτά σχολιάζοντας σύντομα τις σημερινές θέσεις του ΚΚΕ για κάποια κεντρικά ζητήματα: τον ιμπεριαλισμό, τον πόλεμο, την επαναστατική κατάσταση, τον κοινωνικό και πολιτικό συσχετισμό και τα ζητήματα των συμμαχιών και του κόμματος.

H θεώρηση του σημερινού ΚΚΕ για τον ιμπεριαλισμό

Η σημερινή ανάλυση του ΚΚΕ για τον ιμπεριαλισμό είναι σημαντικά αλλαγμένη σε σχέση με παλιότερες⁷. Έχει αποστασιοποιηθεί ρητά πλέον από τη θεωρία της “εξάρτησης”, τη διάκριση καθηκόντων ανάλογα με τη θέση και το ρόλο μίας χώρας στη διεθνή ιμπεριαλιστική αλυσίδα και την υιοθέτηση σε τέτοιες περιπτώσεις και αιτημάτων υπεράσπισης της λαϊκής κυριαρχίας, της ανεξαρτησίας και των δημοκρατικών δικαιωμάτων. Ενώ σε όψεις αυτή η μετατόπιση έχει και κάποια θετικά στοιχεία (απόρριψη θεωρήσεων “σταδίων” της επαναστατικής διαδικασίας, πιο σύγχρονη ανάλυση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων και μετασχηματισμών στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα), το βασικό είναι ότι πλέον το ΚΚΕ πρακτικά υιοθετεί ένα σχήμα, όπου οι περισσότερες χώρες παγκοσμίως έχουν εισέλθει πλέον στο ιμπεριαλιστικό στάδιο της καπιταλιστικής ανάπτυξης, και από αυτό συνάγει το συμπέρασμα ότι το καθήκον των κομμουνιστών είναι πλέον αντικειμενικά παντού και με τον ίδιο πάνω-κάτω τρόπο η διεξαγωγή της σοσιαλιστικής επανάστασης για την επίλυση της “βασικής” αντίθεσης κεφαλαίου και εργασίας.

Η κριτική που ασκούμε δεν έγκειται στο αν η καπιταλιστική ανάπτυξη έχει βαθύνει σημαντικά συγκριτικά με ένα αιώνα πριν, περισσότερες χώρες παγκοσμίως έχουν αναβαθμιστεί στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα και οι μεταξύ τους συσχετισμοί αλλάζουν στο πλαίσιο της διεθνούς κρίσης και της ανισόμετρης ανάπτυξης. Αυτά είναι σωστά και γενικά ορθά αναλύονται στην αρχική ενότητα των θέσεων του συνεδρίου (θέσεις 1-6)⁸. Όμως η θέση του ΚΚΕ πλέον πρακτικά καταλήγει σε ένα διακρατικό σύστημα, όπου σχεδόν όλα τα κράτη είναι – ρητά ή άρρητα – ιμπεριαλιστές (με σχέσεις “ανισότιμης αλληλεξάρτησης”)⁹. Συνεπώς, δεν τίθεται ή υποτιμάται πλήρως το ζήτημα της θεμελίωσης κάποιας ιμπεριαλιστικής οικονομικής εκμετάλλευσης μεταξύ χωρών¹⁰ (δηλαδή μεταξύ συνολικών – κοινωνικών κεφαλαίων και στο πλαίσιο του μεταξύ τους ανταγωνισμού στο διεθνές επίπεδο) που μετακυλίεται και στις εργαζόμενες-λαϊκές τάξεις των υποδεέστερων χωρών, αλλά μόνο ζήτημα ανάλυσης των μεταξύ τους “ενδοϊμπεριαλιστικών” αντιθέσεων¹¹. Και ακριβώς για αυτό υποβαθμίζονται πλέον αισθητά τα καθήκοντα της αντιιμπεριαλιστικής πάλης για τους λαούς σε αντίστοιχες χώρες και δεν υιοθετούνται πλέον αιτήματα λαϊκής κυριαρχίας, δημοκρατίας και ανεξαρτησίας ως μεταβατικοί “κρίκοι” σε σύνδεση με την αντικαπιταλιστική πάλη για την εξουσία και το σοσιαλισμό. Και υποτιμώνται για τη χώρα μας τα ζητήματα της πάλης ενάντια στη μνημονιακή επιτροπεία, την ΟΝΕ και την ΕΕ. Υποτιμώνται εφόσον το ΚΚΕ ρητά λέει ότι δεν πρόκειται να έχουν σε καμία περίπτωση φιλολαϊκό αποτέλεσμα αν δεν προηγηθεί η κατάκτηση της (σοσιαλιστικής) εξουσίας. Ακόμα και έτσι να είναι, εφόσον όντως η επίτευξή τους από φιλολαϊκή σκοπιά απαιτεί τομές σε επίπεδο εξουσίας και σημαντικά μέτρα πρακτικά σοσιαλιστικού χαρακτήρα, ο τρόπος που το ΚΚΕ το εκφωνεί αυτό στην κοινωνία και κυρίως ο πρακτικός πολιτικός προσανατολισμός που προτείνει στο κίνημα και την κοινωνία περισσότερο παραλύει παρά τονώνει λαϊκά – κοινωνικά υπόγεια ρεύματα, που αναπτύσσονται σε τέτοιες κατευθύνσεις.

Αυτή η ρητή άρνηση τέτοιων “μεταβατικών” αιτημάτων, που παγιώθηκε στα προηγούμενα συνέδρια, επαναδιατυπώνεται και στις θέσεις του 20ου συνεδρίου (θέσεις 38 και 46). Σε αντιδιαστολή, προβάλλονται πρακτικά μόνο “καθαρά” ταξικά (οικονομικά) αιτήματα και σχεδόν όλα συνδέονται πλέον με τη σοσιαλιστική εξουσία, που προβάλλει σχεδόν ως άμεσο αίτημα για κάθε χώρα και συγκυρία, ακριβώς επειδή “αντικειμενικά” οι περισσότερες χώρες βρίσκονται στο ιμπεριαλιστικό στάδιο καπιταλιστικής ανάπτυξης. Έτσι η τακτική καταλήγει να είναι απλά η διεκδίκηση τέτοιων οικονομικών αιτημάτων με βάση τις σύγχρονες λαϊκές ανάγκες χωρίς την υιοθέτηση οποιουδήποτε πολιτικού αιτήματος και στόχου στο κίνημα είτε αυτό αφορά τα μνημόνια, το χρέος, την ΟΝΕ-ΕΕ μέχρι και τις εθνικοποιήσεις (που δεν υιοθετούνται ως αίτημα επειδή είναι “λαθεμένη συσχέτιση της κρατικής καπιταλιστικής επιχείρησης με τη σοσιαλιστική παραγωγική μονάδα”, βλ.θέση 45). Η απουσία τέτοιων στόχων πάλης, που θα μπορούσαν συσπειρώνοντας πλατιές μάζες σε αγωνιστική ριζοσπαστική κατεύθυνση να δημιουργήσουν πραγματικούς κινδύνους για τη σταθεροποίηση του συστήματος μεσα την κρίση, καθιστά το σημερινό ΚΚΕ πρακτικά ελάχιστα επικίνδυνο για το επίσημο πολιτικό σύστημα.

Στο ίδιο πλαίσιο, υιοθετείται συστηματικά και μία επί της ουσίας στάση ίσων αποστάσεων σε κρίσιμα μέτωπα που ξεδιπλώνεται η ιμπεριαλιστική επιθετικότητα στον πλανήτη (π.χ. Συρία, Ουκρανία). Ενώ αναλύονται γενικά ορθά οι επί μέρους ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις που ξεδιπλώνονται υποτιμώνται πλήρως οι εσωτερικές αντιθέσεις στα μέτωπα αυτά και πρακτικά το ΚΚΕ δεν καλεί σε κάτι άλλο πέρα από το να υπάρξει αυτόνομη ταξική παρέμβαση και να μην παλεύουν οι λαοί “κάτω από ξένη σημαία” θεωρώντας ότι κάθε άλλη στάση πρακτικά σημαίνει ακολουθητισμό σε κάποια ιμπεριαλιστική δύναμη¹². Αν μη τι άλλο μία στάση που μικρή σχέση έχει με την παράδοση των περισσότερων εκδοχών κομμουνιστικής αριστεράς στην αντιμπεριαλιστική αλληλεγγύη σε μαχόμενους λαούς παρά τις αντιφάσεις που υπήρχαν σε κάθε μέτωπο και ακόμα και αν οι ηγεσίες τους ήταν αστικές, ακόμα και αυταρχικές (π.χ. Γιουγκοσλαβία, Ιράκ¹³, Λιβύη κλπ.).

Το ότι σε τελική ανάλυση και αντικειμενικά η βασική αντίθεση είναι η αντίθεση του κεφαλαίου και εργασίας είναι σωστό. Όπως είναι σωστό και ότι υπάρχει η ανάγκη και οι δυνατότητες σήμερα για τη μετάβαση στο σοσιαλισμό και αυτή δεν θα είναι ρόδινος δρόμος, αλλά ένας δρόμος ριζικών ανατροπών και ρήξεων επαναστατικού χαρακτήρα. Αυτά όμως υποδεικνύουν γενικά στρατηγικά κριτήρια για την πάλη μας και δεν λένε κάτι από μόνα τους για τη συγκεκριμένη κατάσταση και συγκυρία κάθε χώρας, το συσχετισμό, τις δυνατότητες και τις προϋποθέσεις που έχει κάθε ιδιαίτερη σοσιαλιστική μετάβαση. Δε λένε τίποτα δηλαδή για μία, αναγκαστικά γενική έστω, εκτίμηση των ιδιαίτερων πιθανών δρόμων για αυτή τη μετάβαση και άρα για τη χάραξη μίας συγκεκριμένης τακτικής για αυτή στη χώρα μας. Όλα αυτά πλέον υποτιμώνται συνειδητά από το ΚΚΕ¹⁴. Για αυτό άλλωστε άλλαξε το πρόγραμμα του Κόμματος στο 19ο συνέδριο. Στο πρόγραμμα του 15ου συνεδρίου¹⁵ πέραν της γενικής στρατηγικής αναφέρεται, με ένα γενικό τρόπο προφανώς, μία τακτική και ένα εύρος ενδεχομένων για την ιδιαίτερη πορεία μετάβασης στο σοσιαλισμό για τη χώρα μας. Αντιθέτως, στο πρόγραμμα που υιοθετήθηκε στο 19ο συνέδριο¹⁶ πλέον αναφέρονται τα καθήκοντα του Κόμματος αφού ξεσπάσει “αντικειμενικά” η επαναστατική κατάσταση και με γενικό τρόπο το πώς οικοδομείται ο σοσιαλισμός αφού εγκαθιδρυθεί η σοσιαλιστική εξουσία και απολύτως τίποτα για την πορεία, τις πιθανές καμπές και την τακτική με την οποία θα βελτιώνεται ο κοινωνικός και πολιτικός συσχετισμός και θα προσεγγιστεί η κατάκτηση της εξουσίας πριν και κατά τη διάρκεια της επαναστατικής κατάστασης. Σε μεγάλο βαθμό, λοιπόν, υπάρχει πρακτικά ολοένα και μεγαλύτερη ταύτιση τακτικής και στρατηγικής στο λόγο του ΚΚΕ¹⁷.

Η αντίληψη για την επαναστατική κατάσταση

Η απουσία “μεταβατικής” λογικής πλέον δημιουργεί ένα έλλειμμα απάντησης στο πώς προσεγγίζεται η δράση σε μη επαναστατικές συνθήκες για να επιχειρείται η βελτίωση του κοινωνικού και πολιτικού συσχετισμού και να προετοιμαστεί το κόμμα για την περίοδο μίας επαναστατικής κατάστασης. Το έλλειμμα αυτό απαντιέται πλέον από το ΚΚΕ με ένα τριπλό τρόπο: αφενός με την πλήρη “αντικειμενικοποίηση” της επαναστατικής κατάστασης αφετέρου με την καταφυγή σε ένα “εξωγενές” αίτιο, που θα λειτουργήσει καταλυτικά για το ξέσπασμά της, και τέλος με την υποτίμηση της δυνατότητας κατακτήσεων σήμερα και πριν τη σοσιαλιστική επανάσταση.

Το ΚΚΕ πλέον αναφέρεται συχνά και μονόπλευρα στο γνωστό χωρίο από το έργο “Η χρεωκοπία της Β’ Διεθνούς” του Λένιν για τα χαρακτηριστικά και την αντικειμενικότητα της επαναστατικής κατάστασης¹⁸. Ο πλήρως αντικειμενικοποιημένος τρόπος που το κάνει όμως αφαιρεί σχεδόν κάθε ενεργητικό ρόλο παρέμβασης στη συγκυρία και τις καμπές της για το πολιτικό υποκείμενο. Περιορίζοντάς το πρακτικά σε ένα ρόλο εκφώνησης της γενικής στρατηγικής του στην κοινωνία και κινητοποιήσεων ρουτίνας με πρακτικά προπαγανδιστικό ρόλο για να στρατολογεί, να “οικοδομεί” και να συντηρεί το δυναμικό του αναμένοντας την εντελώς αντικειμενικοποιημένη επαναστατική κατάσταση που κάπως εξωγενώς θα προκύψει. Δεν πιστεύουμε προφανώς ότι η επαναστατική κατάσταση είναι προϊόν κάποιου βολονταρισμού της “πρωτοπορίας”. Ούτε όμως θεωρούμε επαρκή πολιτική παρέμβαση στη συγκυρία απλά την “ανάδειξη των υπευθύνων” για την κρίση και τις αντιδραστικές μεταρρυθμίσεις και τη γενική προβολή οικονομικών αιτημάτων παράλληλα με το σύνθημα της λαϊκής εξουσίας – σοσιαλισμού είτε ως ζύμωση είτε υπόρρητα ως άμεση λύση ειδικά αν θεωρούμε (και εμείς και το ΚΚΕ) ότι βρισκόμαστε σε μη επαναστατικές συνθήκες. Η σχέση Κόμματος και τάξης (και γενικότερα Αριστεράς και κινήματος) είναι διαλεκτική και έχει ένα στοιχείο αντικειμενικότητας του ενός ως προς το άλλο μέσα σε μία πολιτική συγκυρία. Δηλαδή, η κατάσταση της τάξης (και του κινήματος) επάγει αποτελέσματα στα πολιτικά υποκείμενα της Αριστεράς όπως και το ανάποδο, η κατάσταση και η ποιότητα της παρέμβασης των πολιτικών υποκειμένων της Αριστεράς επάγει αποτελέσματα και τροποποιεί την κατάσταση του κινήματος. Και αυτό σε περιόδους κρίσης όπου οι παλιές βεβαιότητες και συσχετισμοί κλονίζονται αποκτά κρίσιμη σημασία, η υποκειμενική παρέμβαση μπορεί να είναι καταλυτική σε περιόδους όπου συμπυκνώνεται ο ιστορικός χρόνος, μπορεί να τροποποιήσει άρδην κοινωνικούς και πολιτικούς συσχετισμούς¹⁹. Και σε περίπτωση ξεσπάσματος επαναστατικής κατάστασης να έχει διαμορφώσει καλύτερους όρους στην κοινωνία ήδη από πριν ώστε η μορφή και το βάθος της να έχουν καλύτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Και για αυτό το αν ο συσχετισμός παραμένει δυσμενής ή χειροτερεύει κιόλας δεν πρέπει να αποδίδεται κυρίως ή μόνο στις (προφανώς δύσκολες) αντικειμενικές συνθήκες αλλά αναγκαστικά υποδεικνύει και σημαντικές υποκειμενικές ευθύνες για όλα τα πολιτικά υποκείμενα, στο βαθμό που αναλογεί στο καθένα φυσικά. Σε απόσταση από μία τέτοια ανάγνωση το ΚΚΕ αναπτύσσει εκ νέου την άποψή του για τη σχέση κόμματος και κινήματος (θέσεις 64-67²⁰) επιμένοντας στην άρνηση ορισμού “μεταβατικών” αιτημάτων και στόχων πάλης και στην προβολή βασικά της στρατηγικής αντίληψής του ως κύριο στοιχείο.

Το ζήτημα του πολέμου

Το έλλειμμα “μεταβατικής” λογικής απαντιέται από το ΚΚΕ, όπως είπαμε, τόσο με την υιοθέτηση του σχήματος για την επαναστατική κατάσταση που αναφέραμε παραπάνω όσο όμως και με μία αναγκαία καταφυγή σε ένα “εξωγενές” αίτιο που θα λειτουργήσει καταλυτικά για το ξέσπασμά της (ελλείψει οποιασδήποτε σημαντικής αναφοράς πλέον στην “ενδογενή” κινηματική και πολιτική τακτική του υποκειμένου για την προετοιμασία της). Και αυτό το αίτιο ολοένα και πιο καθαρά είναι ο πόλεμος για τις αναλύσεις του Κόμματος τα τελευταία χρόνια²¹ κάτι για το οποίο έχει δεχτεί λίγη κριτική έως τώρα²².

Το σχήμα που εμφανώς υιοθετεί το ΚΚΕ πλέον είναι ένα σχήμα άρρητης παρομοίωσης της σημερινής συγκυρίας με τη συγκυρία πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και από αυτό θεωρεί ότι εξάγει παρόμοια καθήκοντα με τα καθήκοντα των μπολσεβίκων τότε. Στο πλαίσιο αυτό, ασκεί σταδιακά όλο και μεγαλύτερη κριτική στη στάση των κομμουνιστών στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο²³ και εμφανώς πλέον έχει υποβαθμίσει τις αναφορές στο πιο “αντιφατικό” μετωπικό ΕΑΜ αναβαθμίζοντας όλο και περισσότερο τις αναφορές στον “ταξικό” χαρακτήρα του ΔΣΕ, που πάλεψε ένοπλα για την εξουσία²⁴.

Η αντίληψη αυτή συμπυκνώνεται και στη θέση 44 για το επερχόμενο συνέδριο και αποτελεί και σημείο αρκετής συζήτησης και στον προσυνεδριακό διάλογο που διεξάγεται. Αυτή η γενική θέση που έχει πλέον το ΚΚΕ αναγορεύει κάθε πόλεμο σε “ιμπεριαλιστικό”, πόλεμο μεταξύ ιμπεριαλιστικών χωρών (εφόσον πρακτικά σχεδόν όλες οι χώρες έχουν περάσει στο ιμπεριαλιστικό στάδιο) και φυσικά και εδώ καταλήγει λιγότερο ή περισσότερο ρητά σε καθήκοντα πάλης του κινήματος για ήττα όλων των εμπλεκόμενων αστικών τάξεων. Εμείς επισημαίνουμε ότι δεν διαφωνούμε με την εκτίμηση ότι σε καιρούς κρίσης και όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων αναβαθμίζεται το ενδεχόμενο αρχικά περιφερειακών και προοπτικά ίσως και γενικευμένου ιμπεριαλιστικού πολέμου. Και αυτό φυσικά απαιτεί ανάλογη αντιμπεριαλιστική-αντιπολεμική παρέμβαση και προετοιμασία του κινήματος και της Αριστεράς ήδη από τώρα. Η κριτική μας αφορά στον τρόπο που αρθρώνεται πλέον στην αντίληψη του ΚΚΕ το ζήτημα της επαναστατικής κατάστασης, του χαρακτήρα των πολέμων και άρα τα αντίστοιχα καθήκοντα προετοιμασίας του κινήματος και του κόμματος για αυτά²⁵. Σημειώνουμε επίσης ότι η γενική θέση αντιφάσκει εμφανώς με τις πιο “προσεκτικές” θέσεις για το ενδεχόμενο ελληνοτουρκικής σύρραξης (θέση 12) που αποφεύγουν να καταλήξουν ρητά στο ίδιο συμπέρασμα, κάτι που έχει αναδειχτεί κριτικά και στον προσυνεδριακό διάλογο²⁶.

Η υποτίμηση των κοινωνικών και πολιτικών μετασχηματισμών

Το τρίτο στοιχείο που συνάδει με το κενό και την αδυναμία αντίληψης της ανάγκης μίας “μεταβατικής” λογικής είναι η υποτίμηση των λαϊκών κινηματικών αντιδράσεων διεθνώς και στη χώρα μας και των πολιτικών μετασχηματισμών που συντελούνται.

Το ΚΚΕ υποτίμησε σε όλη την περίοδο της κρίσης το σημαντικό κύκλο κινητοποιήσεων που ξέσπασαν διεθνώς και στη χώρα μας (απεργιακός κύκλος 2010-’12, κίνημα πλατειών, αντιφασιστικό-αντιρατσιστικό κίνημα κλπ.) όπως υποτίμησε και μία σειρά νεολαϊστικων κινητοποιήσεων πριν από αυτή την περίοδο (κίνημα κατά του άρθρου 16, Δεκέμβρης ’08). Η προσέγγιση του κόμματος καταλήγει στο ότι δεν υπάρχει καμία δυνατότητα απόσπασης κατακτήσεων στην περίοδο που διανύουμε και άρα οι κινητοποιήσεις έχουν πρακτικά προπαγανδιστικό χαρακτήρα και χαρακτήρα συγκέντρωσης δυνάμεων γύρω από την κατεύθυνση που προτείνει το κόμμα μέσω των οχημάτων έκφρασής του στους αντίστοιχους κοινωνικούς χώρους (ΠΑΜΕ, ΠΑΣΥ, ΜΑΣ κλπ.) στη λογική συσσώρευσης δυνάμεων εν όψει μελλοντικών εξελίξεων που περιγράψαμε παραπάνω.

Επίσης, θεωρεί ότι κινήματα όπου η μορφή οργάνωσης απέχει από την κλασική σωματειακή μορφή και το περιεχόμενο πάλης των κινητοποιήσεων δεν είναι το πλαίσιο πάλης που προτείνεται από τις δυνάμεις του κόμματος ενισχύουν πολιτικά αστικές ή “οπορτουνιστικές” δυνάμεις τελικά. Και για αυτό επιλέγει συχνά την πλήρη απαγκίστρωση και απουσία από αυτά χωρίς να δίνει τη μάχη της ηγεμονίας εντός τους. Στο πλαίσιο αυτής της αντίληψης, που ακολουθεί χρόνια, στις θέσεις 49-50 του επερχόμενου συνεδρίου κεντρικοποιεί ως στόχους την μεγαλύτερη κομματική οικοδόμηση στο εργατικό κίνημα και την πάλη κατά του “οπορτουνισμού” (σε βαθμό που αναρωτιέται κανείς αν δεν υπερισχύουν ακόμα οι συνδικαλιστικές δυνάμεις των ΠΑΣΚΕ-ΔΑΚΕ που δεν συγκαταλέγονται στις “οπορτουνιστικές” αλλά στις αστικές δυνάμεις στο εργατικό κίνημα). Αυτή η λογική όμως νομιμοποιεί την πλήρη άρνηση κοινής δράσης και συνεργασιών με συνδικαλιστικές δυνάμεις της ριζοσπαστικής και αντικαπιταλιστικής αριστεράς, εφόσον τις θεωρεί “οπορτουνιστικές”. Και καταλήγει στη λογική της “Κοινωνικής Συμμαχίας”²⁷ (βλ. θέσεις 56-63) που είναι πρακτικά η συμπόρευση των οχημάτων έκφρασής του στους διάφορους κοινωνικούς χώρους όπως αναφέραμε.

Σαν συνέχεια της υποτίμησης των κινηματικών διεργασιών των τελευταίων χρόνων, το ΚΚΕ υποτιμά και το βάθος των πολιτικών διεργασιών, που συντελούνται στις λαϊκές και εργαζόμενες τάξεις. Αναλύει τους πολιτικούς μετασχηματισμούς θεωρώντας τους ως αποκρυστάλλωση αποκλειστικά ενδοαστικών αντιθέσεων στο πλαίσιο ενός ευρύτερου μετασχηματισμού του αστικού πολιτικού συστήματος που γίνεται για να ενσωματώσει τις λαϊκές αντιδράσεις λόγω της κρίσης (θέσεις 27-32). Θεωρεί συλλήβδην όλες τις αντιφατικές μεν αλλά σχετικά ριζοσπαστικές μετατοπίσεις στη λαϊκή συνείδηση ως προϊόν απλής χειραγώγησης και όχι αποτέλεσμα των τεκτονικών αλλαγών της κρίσης²⁸. Και τελικά τις απαξιώνει θεωρώντας τις απλή ενσωμάτωση σε νέα “αστικά” ρεύματα σκέψης που αναπτύσσονται. Στο πλαίσιο αυτό, όπως απαξιώνει γενικά κάθε άρθρωση “μεταβατικών” αιτημάτων και ειδικότερα γύρω από τα ζητήματα της ΟΝΕ και της ΕΕ, έτσι ασκεί κριτική συνολικά στο ρεύμα του “ευρωσκεπτικισμού”²⁹ που αναπτύσσεται διεθνώς και στη χώρα μας θεωρώντας το συλλήβδην ως αστικό ρεύμα (έστω με δεξιά και αριστερή εκδοχή όπως αναγκαστικά παραδέχεται, βλ.θέση 30-31, στη θέση 30 μάλιστα θεωρεί δυνάμεις όπως η ΛΑΕ και η ΑΝΤΑΡΣΥΑ μέρος του αστικού πολιτικού συστήματος!). Δεν θεωρούμε τον όρο “ευρωσκεπτικισμός” δόκιμο και πιστεύουμε ότι πρέπει να διακρίνονται σαφώς ένα (ακρο)δεξιό ρεύμα “προστατευτισμού” και κριτικής στην “παγκοσμιοποίηση” από ένα ρεύμα λαϊκής αριστερόστροφης κριτικής στις συνέπειες του νεοφιελελευθερισμού και της διεθνοποίησης του κεφαλαίου. Το ΚΚΕ, ενώ σχηματικά διακρίνει μεταξύ δεξιού και αριστερού “ευρωσκεπτικισμού”, θεωρεί και τα δύο αστικά ρεύματα και δεν διαβλέπει θετικές δυνατότητες για περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση εντός του δεύτερου.

Η υποτίμηση από το ΚΚΕ του βάθους των κοινωνικών και πολιτικών μετασχηματισμών και των δυνατοτήτων που αναδεικνύονται από αυτούς στην περίοδο της κρίσης καταλήγει στην υποτίμηση όχι μόνο της ανάγκης κοινής δράσης στο κίνημα και κοινωνικών συμμαχιών όπως αναφέραμε ήδη, αλλά συνεπάγεται και την άρνηση πολιτικών συμμαχιών. Καταλήγει δηλαδή στην πλήρη άρνηση της ανάγκης μίας ενιαιομετωπικής τακτικής στο κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο και σε μία κατεύθυνση ακραίου σεχταρισμού.

Το «κόμμα παντός καιρού»

Όλα τα παραπάνω πρακτικά συνάδουν με τη συνεχή επίκληση τα τελευταία χρόνια του καθήκοντος της “αφομοίωσης” της στρατηγικής του νέου προγράμματος του 19ου συνεδρίου τόσο για τον κοινωνικό και πολιτικό περίγυρο του ΚΚΕ όσο και για το ίδιο το κομματικό δυναμικό του (βλ. και θέση 43). Οι όποιες αδυναμίες αλλαγής συσχετισμών ή πολιτική και οργανωτική στασιμότητα αποδίδονται συστηματικά στην αδυναμία να επιτευχθεί αυτή η “αφομοίωση”. Αυτό το σχήμα σκέψης δεν μπορεί να οδηγήσει σε ουσιαστική αποτίμηση για το αν η πολιτική γραμμή και η στρατηγική είναι ορθή ή λάθος παρά μόνο σε ένα (ιδεαλιστικού τύπου σχεδόν) κυκλικό σχήμα ότι δεν έχει γίνει επαρκώς κτήμα των μελών και στελεχών και δεν έχει δοκιμαστεί επαρκώς, άρα πρέπει να υπάρξει εκ νέου επιμονή σε αυτή εφόσον a priori θεωρείται ορθή. Διόλου τυχαία η εκτενής αναφορά στην αποτίμηση της κομματικής λειτουργίας που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος των θέσεων (4ο κεφάλαιο) για το 20ο συνέδριο, αλλά και σημαντικό μέρος του προσυνεδριακού διαλόγου, εστιάζει συχνά σε τέτοιου τύπου αποτιμήσεις.

Τελικά, αυτή η λογική συνεπάγεται μία διαφοροποιημένη αντίληψη για το κόμμα γενικά και το κομμουνιστικό κόμμα ειδικότερα. Και διόλου τυχαία αυτό έχει κωδικοποιηθεί στην κομματική ιδιόλεκτο με το νεολογισμό “κόμμα παντός καιρού” αντί του κλασικού όρου του “κόμματος νέου τύπου” των κομμουνιστικών κομμάτων. Ο σχετικός προβληματισμός έχει αρχίσει ήδη πριν το 19ο συνέδριο³⁰ και ο νέος όρος “παντός καιρού” χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά σε λόγο της Αλέκας Παπαρήγα λίγο πριν εκείνο το συνέδριο³¹. Τελικά όμως απέκτησε και θεωρητική έκφραση με ειδική έκδοση της Ιδεολογικής Επιτροπής του κόμματος³² ενάμιση χρόνο μετά περίπου³³. Ο όρος αυτός τελικά συμπυκνώνει τη φυσιογνωμία ενός κόμματος που παρεμβαίνει στο κίνημα βασικά εκφωνώντας τη στρατηγική του και στη βάση αυτή κάνοντας διαρκώς μία ιδιόμορφη αυτόκεντρη κομματική οικοδόμηση. Ενός κόμματος που έχει μία εσωτερική γραφειοκρατική και αντιδημοκρατική λειτουργία σε πλήρη διάσταση με τις σημερινές ανάγκες για ένα κομματικό φορέα της αριστεράς και ειδικά της κομμουνιστικής. Όπου η ηγεσία-”καθοδήγηση” έχει πρακτικά περισσότερα δικαιώματα από την “βάση”, κάτι που συμπυκνώθηκε χαρακτηριστικά στην ανοιχτή επίθεση μελών της (με άρθρα στο Ριζοσπάστη και ομιλίες³⁴) σε άρθρα διαφωνούντων στον προσυνεδριακό διάλογο του 19ου συνεδρίου, καταστρατηγώντας κάθε έννοια ισοτιμίας στον καταστατικά προβλεπόμενο προσυνεδριακό διάλογο.

Σαν συνέχεια αυτών, εντύπωση προκάλεσε η πιο αυστηρή οριοθέτηση του διαλόγου για πρώτη φορά από την επιτροπή προσυνεδριακού διαλόγου^35\για το επερχόμενο συνέδριο. Αφενός με εξομοίωση του ορίου λέξεων για τα άρθρα προσυνεδριακού διαλόγου στην ΚΟΜΕΠ με το όριο που τίθεται και στο Ριζοσπάστη, ενώ παλιότερα το όριο για την ΚΟΜΕΠ ήταν μεγαλύτερο δίνοντας τη δυνατότητα για πιο αναλυτικά άρθρα. Αφετέρου με τη δυνατότητα της επιτροπής να αποφασίσει πού θα δημοσιευτεί κάθε άρθρο (Ριζοσπάστης ή ΚΟΜΕΠ) και κυρίως να μην το δημοσιεύσει, αν κρίνει ότι είναι “εκτός των θεμάτων των Θέσεων του 20ου συνεδρίου” ως προς το περιεχόμενο. Εφόσον για παράδειγμα η νέα στρατηγική συζητήθηκε στο προηγούμενο προγραμματικό συνέδριο και θεωρείται πλέον δεδομένη είναι στη διακριτική ευχέρεια της επιτροπής προσυνεδριακού διαλόγου να θεωρήσει “εκτός θέματος” ένα άρθρο που την αποτιμά και της ασκεί κριτική;³⁶ Εύλογα αυτή η αλλαγή δέχτηκε κριτική από πρώην και νυν μέλη³⁷. Ίσως όμως πέτυχε το σκοπό της, αφού ο σημερινός οριοθετημένος προσυνεδριακός διάλογος εξαντλείται σχεδόν σε άρθρα στήριξης της γραμμής (συχνά από νεότερα στελέχη του κομματικού μηχανισμού) με κριτικές που καλούν σε μεγαλύτερη “αφομοίωση” και επιμονή σε αυτή και ελάχιστα άρθρα που εκθέτουν προσεκτικά μία συνολικότερη διαφωνία³⁸.