“Οι Αρταμάνοφ“, το εμβληματικό μυθιστόρημα του Μαξίμ Γκόρκι, επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις “Πατάκη” σε μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου. Και θεωρούμε σημαντικό που οι εκδοτικοί οίκοι βάζουν στον σχεδιασμό τους επανέκδοση ή έκδοση κλασικών βιβλίων συγγραφέων, που μέχρι σήμερα είναι ανυπέρβλητοι.
“Οι Αρταμάνοφ” (1924) είναι η ιστορία μίας οικογένειας τριών γενεών από το 1861, την απελευθέρωση των μουζίκων από τον τσάρο Αλέξανδρο Β’, μέχρι την Επανάσταση του 1917, που δείχνει την άνοδο του ρωσικού καπιταλισμού κατά το συγκεκριμένο διάστημα. Ο πατριάρχης της οικογένειας, Ηλίας Αρταμάνοφ, είναι ένας απελευθερωμένος μουζίκος ενός Ρώσου πρίγκηπα, πανέξυπνος, δυναμικός, δυνατός και θιασώτης της προόδου. Με την αποζημίωση που έλαβε, προσπαθεί να συστήσει μία βιοτεχνία υφασμάτων, με την βοήθεια των τριών γιών του, του Πέτρου, του Νικήτα και του Αλεξέι. Ο δυναμισμός του, η αφοσίωσή του στον σκοπό του και η αγωνιστικότητά του τον αποζημιώνουν και σιγά-σιγά αποκτά περιουσία και φήμη μεταξύ των νέων συμπολιτών του, που καταρχήν τον αμφισβητούσαν και τον απαξίωναν. Μετά τον θάνατό του οι γιοί του συνεχίζουν το έργο του που διογκώνεται, παρόλο που οι απόγονοί του, παιδιά και εγγόνια, δεν δείχνουν τον δικό του ζήλο, αλλά παρασύρονται, οι περισσότεροι, από το δέλεαρ του πλούτου και της εξουσίας, ενώ ένας στρέφεται στον μοναχισμό και ο πιο ενδιαφέρων ως προσωπικότητα εγγονός στην σοσιαλιστική θεωρία και μετά στην Επανάσταση.
Το σημαντικό στο μυθιστόρημα είναι ότι με την πάροδο των χρόνων και με την συμβολή της ευμάρειας, η νεότερη γενιά αποκτά γνώσεις και ενδιαφέροντα πολιτικά, ώστε να αναλύει το πολιτικοκοινωνικό γίγνεσθαι, παρόλο που δεν προβλέπει τις νέες συνθήκες και δεν ενσωματώνεται. Παράλληλα οι πιο προοδευτικοί από αυτούς, όπως και η ανερχόμενη αστική τάξη της χώρας τους, βλέπουν την αναγκαιότητα της ανάπτυξης της βιομηχανίας, την εξέλιξη της τεχνολογίας και του εκσυγχρονισμού και ότι η δύναμη πρέπει να περιέλθει στα χέρια των εμπόρων και των βιομηχάνων σε σχέση με τους ευρισκόμενους σε παρακμή ευγενείς γαιοκτήμονες.
Ο Γκόρκι, εκτός από τον κεντρικό του στόχο, την ανάδειξη του πρόσκαιρου ρωσικού καπιταλισμού και την πτώση του από την επερχόμενη εργατική Επανάσταση, πλάθει θαυμάσιους χαρακτήρες χρησιμοποιώντας με ρεαλισμό τους ήρωές του με τα πάθη τους, του έρωτές τους, τις φιλίες και τις έχθρες τους. Περιγράφει με μεγάλη ζωντάνια και ενάργεια την ζωή στο πλουσιόσπιτο, αλλά και την επίπονη δουλειά στο εργοστάσιο, τα γλέντια των ιδιοκτητών με τους εργάτες, τις κραιπάλες τους με τους αστούς, τις χαρές τους και τις θλιβερές στιγμές τους. Οι διάλογοί του είναι πάντα φιλοσοφημένοι, ακόμη και οι πιο απλοϊκοί, και η επιλογή κάποιων δευτερευόντων ηρώων γίνεται, για να προσθέσει τις σκέψεις του για την θρησκεία, την τέχνη, τον έρωτα στην αγνότητά του ή στην αγοραία μορφή του. Σε κάποια μάλιστα από τις συζητήσεις ομνύει στον ομότεχνό του Λέοντα Τολστόι, που ασφαλώς θεωρεί μέντορά του.
Ενδιαφέρον είναι τέλος το Επίμετρο του Γιώργου Τσακνιά για τον συγγραφέα, τον μεταφραστή και το έργο, παρόλο που δεν με βρήκε σύμφωνη η άποψή του για τις πολιτικές κατευθύνσεις του Γκόρκι και τις αντιθέσεις του με τον Λένιν και τον Στάλιν.
