Συγκλονιστική υπήρξε η είδηση του θανάτου του Μανώλη Γλέζου, παρ’ όλο που στα 97 του χρόνια και με κάποια σοβαρά προβλήματα υγείας που είχαν παρουσιαστεί τελευταία, ήμασταν πολλοί αυτοί που περιμέναμε ότι μέρα με τη μέρα θα συμβεί το αναπόφευκτο.
Η είδηση υπήρξε, εντούτοις, συγκλονιστική ακριβώς γιατί ο Μανώλης Γλέζος ήταν από τους ανθρώπους εκείνους που έχουν κατακτήσει ήδη εν ζωή τον χαρακτηρισμό του αθάνατου. Με το όνομά τους να έχει προσλάβει διαστάσεις θρύλου και να ‘χει αναδειχθεί σε σύμβολο υψηλών πανανθρώπινων αξιών.
Ο Μανώλης Γλέζος ήταν πρωτοετής φοιτητής, μόλις δεκαεννιά χρονών, όταν, μαζί με τον συνομήλικό του Απόστολο Σάντα, πραγματοποίησε εκείνη την παράτολμη ενέργεια που χαρακτηρίστηκε ως η πρώτη συμβολική πράξη αντίστασης στην κατεχόμενη από τον φασιστικό Άξονα Ευρώπη.
Πρόκειται για το κατέβασμα της σημαίας με τον αγκυλωτό σταυρό του ναζιστικού Γ΄ Ράιχ, από τον βράχο της Ακρόπολης, τη νύχτα της 31ης Μαΐου 1941, ένα μήνα αφότου τα ναζιστικά στρατεύματα είχαν εισέλθει στην Αθήνα και μια μέρα από τον τερματισμό της Μάχης της Κρήτης, που σηματοδότησε την κατοχή ολόκληρης της Ελλάδας από τους φασίστες εισβολείς.
Η ενέργεια αυτή των δύο νεαρών φοιτητών συμβόλιζε τον αγώνα του πολιτισμού και της δημοκρατίας, που συνδέονται με τον βράχο της Ακρόπολης, ενάντια στη βαρβαρότητα του φασισμού. Και ως τέτοια χαιρετίστηκε από ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη.
Ο Γλέζος συνέχισε τον αγώνα κατά της φασιστικής κατοχής, μέσα από τις γραμμές του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου και του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Στον αγώνα αυτόν έχασε και τον μικρότερό του αδελφό, τον Νίκο, επίσης αντιφασίστα κομμουνιστή, που εκτελέστηκε στα δεκαεννιά του χρόνια στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.
Τι ήταν αυτό που ενέπνεε αυτούς τους νέους εκείνα τα μαύρα χρόνια της φασιστικής κατοχής και τους ωθούσε στην ένταξη στο κομμουνιστικό κίνημα;
Μα, η συνειδητοποίηση, μέσα από την ίδια τους την εμπειρία, ότι ο αγώνας κατά της φασιστικής βαρβαρότητας που κατέλυε τις ελευθερίες, τα δημοκρατικά δικαιώματα, την εθνική ανεξαρτησία και τον πολιτισμό, δεν μπορούσε να είναι αποτελεσματικός, παρά μόνο αν συνδυαστεί με τον αγώνα για έναν συνολικό κοινωνικό μετασχηματισμό. Ακριβώς γιατί ο φασισμός αποτελεί γέννημα του καπιταλισμού, του κοινωνικού συστήματος που εκτρέφει την κοινωνική ανισότητα και τη βαρβαρότητα των ανταγωνιστικών σχέσεων κυριαρχίας μεταξύ των ανθρώπων και των λαών, πάνω στις οποίες θεμελιώνεται και ο εθνικισμός και η άρνηση της δημοκρατίας, που αποτελούν ακρογωνιαίους λίθους του φρικιαστικού φασιστικού οικοδομήματος.
Επιπλέον, εκείνα τα χρόνια, για τη μεγάλη πλειονότητα των νέων που στρατεύονταν στον αντιφασιστικό αγώνα, η ένταξη στο κομμουνιστικό κίνημα ήταν σχεδόν μονόδρομος, καθώς ήταν η ΕΣΣΔ που σήκωνε το μεγαλύτερο βάρος της πολεμικής προσπάθειας κατά του ναζισμού και τα Κ.Κ. που είχαν τεθεί επικεφαλής των αντιστασιακών κινημάτων στις περισσότερες κατεχόμενες χώρες της Ευρώπης και της Άπω Ανατολής.
Παρά το ότι το ελληνικό αντιστασιακό κίνημα του ΕΑΜ ήταν ένα από τα ισχυρότερα εκείνων των χρόνων, οι εξελίξεις μετά την Απελευθέρωση της Ελλάδας από τους ναζί κατακτητές, το 1944, με τα τεράστια πολιτικά λάθη της ηγεσίας του και την ξένη ιμπεριαλιστική (βρετανική και κατόπιν αμερικανική) επέμβαση, οδήγησαν στην ήττα της Αριστεράς και της Αντίστασης.
Οι Έλληνες κομμουνιστές και αγωνιστές της Αντίστασης τέθηκαν, ήδη από το 1945, υπό διωγμό, χιλιάδες απ’ αυτούς δολοφονήθηκαν ή εκτελέστηκαν, δεκάδες χιλιάδες μαρτύρησαν στις φυλακές και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, δεκάδες χιλιάδες άλλοι έπεσαν κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο του 1946-49 και άλλοι υποχρεώθηκαν να ζήσουν ως πολιτικοί πρόσφυγες στις χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού».
Ο Μανώλης Γλέζος συμμερίστηκε την τύχη όλου αυτού του κόσμου της Αριστεράς και της Αντίστασης, μένοντας επί σειρά χρόνων φυλακισμένος, ενώ οι σε βάρος του θανατικές καταδίκες δεν μπορούσαν να εκτελεστούν, καθώς ήταν βέβαιο πως θα ξεσήκωναν την παγκόσμια κατακραυγή. Ακριβώς γιατί το όνομά του είχε συνδεθεί με τον αγώνα κατά της φασιστικής βαρβαρότητας και ο λαϊκός αυθορμητισμός τού είχε αποδώσει ήδη τον τίτλο του «πρώτου παρτιζάνου της Ευρώπης».
Αντιμέτωπος με το μετεμφυλιακό καθεστώς της Αμερικανοκρατίας, της αστυνομοκρατίας, των δολοφονιών, των φυλακίσεων και εξοριών, της τεράστιας κοινωνικής ανισότητας, με τους πλούσιους (στη μεγάλη τους πλειονότητα συνεργατών των δυνάμεων κατοχής στα 1941-44) να γίνονται πλουσιότεροι και τους φτωχούς να ζουν σε συνθήκες που έφταναν και την εξαθλίωση, ενώ ενάμισι εκατομμύριο ήταν αυτοί που ξενιτεύτηκαν στα 1950-1975 (αριθμός τεράστιος σε μια χώρα οχτώ εκατομμυρίων κατοίκων τότε), ο Μανώλης Γλέζος συνέχισε τον αγώνα του και μέσα από τις φυλακές και έξω απ’ αυτές, όταν αποφυλακιζόταν.
Διευθυντής αριστερών εφημερίδων, βουλευτής της Αριστεράς, μέλος της παράνομης ηγεσίας του ΚΚΕ και της ηγεσίας της ΕΔΑ (του νόμιμου, αν και σταθερά διωκόμενου, αριστερού κόμματος), θα αγωνιστεί εκείνα τα χρόνια για τη δημοκρατία, την ειρήνη, την αποφυλάκιση των αγωνιστών της Αντίστασης, την κοινωνική δικαιοσύνη. Και στα 1958-62 θα φυλακιστεί και πάλι, με την κατηγορία ότι ήταν… κατάσκοπος της ΕΣΣΔ! Η οποία τον τίμησε με το Βραβείο Λένιν για την ειρήνη.
Ο Γλέζος θα πιαστεί και πάλι με την επιβολή της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967 και θα μείνει εξόριστος μέχρι το 1971. Ως εξόριστος, θα ζήσει και τη διάσπαση του ΚΚΕ, το 1968, που τον οδηγεί στην αποστασιοποίηση και από τις δύο πτέρυγες, που συγκρότησαν δύο διαφορετικά κόμματα.
Ο Γλέζος θα υποστηρίξει ότι η Αριστερά στην Ελλάδα πρέπει να συνεχίσει τον δρόμο που άνοιξε με την ίδρυση και δράση της προδικτατορικής ΕΔΑ, υπερβαίνοντας τα όρια και τις αντιπαραθέσεις του κομμουνιστικού κινήματος.
Συνεπής προς τη θέση αυτή, θα συμμετάσχει μετά την πτώση της δικτατορίας στην ανασύσταση της ΕΔΑ, αν και τώρα, πια, επρόκειτο περισσότερο για κύκλο στελεχών χωρίς κομματική βάση και λαϊκή επιρροή, καθώς η πλειονότητα των κομμουνιστών είχε ενταχθεί στο νόμιμο, πλέον, ΚΚΕ και δευτερευόντως στο ΚΚΕ εσωτερικού, και ένας ευρύτερος κόσμος αριστερής προέλευσης προσανατολίστηκε προς το ΠΑΣΟΚ.
Ο Γλέζος και στις νέες συνθήκες της Μεταπολίτευσης, θα συνεχίσει να αγωνίζεται κυρίως για την υπεράσπιση και διεύρυνση των δημοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, αναπτύσσοντας δραστηριότητα που ξεπερνούσε τα ελληνικά σύνορα. Μεταξύ άλλων, ήταν και ηγετικό στέλεχος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Αντιστασιακών.
Στο πλαίσιο αυτών του των δραστηριοτήτων εντάσσεται και η παρουσία του, το 1977, στην κηδεία των αγωνιστών της ένοπλης γερμανικής επαναστατικής οργάνωσης RAF, Μπάαντερ, Ένσλιν και Ράσπε, που δολοφονήθηκαν στα «λευκά κελιά» του Σταμχάιμ. Ο Γλέζος και ο Γάλλος φιλόσοφος Σαρτρ ήταν οι μόνοι από τις γνωστές προσωπικότητες που παραβρέθηκαν στην κηδεία, εν μέσω ελάχιστων που τόλμησαν να συμμετάσχουν, τονίζοντας με την παρουσία τους ότι ο αγώνας κατά της βαρβαρότητας συνεχίζεται στη «δημοκρατική» μεταπολεμική Ευρώπη.
Ανάλογη στάση κράτησε και σε περιπτώσεις διώξεων αγωνιστών, κυρίως του αντιεξουσιαστικού χώρου, και στην Ελλάδα, με αποκορύφωμα την παρέμβασή του για την αποτροπή της βίαιης αστυνομικής καταστολής των καταληψιών του Χημείου τον Ιούνιο 1985.
Χαρακτηριστική της προσωπικότητας του Γλέζου ήταν η σχέση του με το βουλευτικό αξίωμα και εν γένει τα όποια αξιώματα. Έχοντας εκλεγεί βουλευτής με το ΠΑΣΟΚ το 1981 και το 1985, ελπίζοντας πως έτσι θα συνέβαλε στην πραγματοποίηση της «Αλλαγής» που αυτό επαγγελλόταν ή έστω κάποιου μέρους της, θα παραιτηθεί το 1986, διαφωνώντας με την αντιλαϊκή πολιτική λιτότητας που υιοθέτησε η κυβέρνηση Παπανδρέου μετά από τις εκλογές του 1985.
Έχοντας παραιτηθεί από το βουλευτικό αξίωμα, θα εκλεγεί πρόεδρος της Κοινότητας Απειράνθου, του χωριού του στη Νάξο, όπου επιδίωξε την καθιέρωση θεσμών άμεσης δημοκρατίας.
«Άμεση Δημοκρατία» θα ονομαστεί και το σχήμα, επικεφαλής του οποίου θα συμμετάσχει στις εκλογές του Ιουνίου 1989, θεωρώντας πως ο Συνασπισμός της Αριστεράς που είχαν συγκροτήσει το ΚΚΕ, η ΕΑΡ κ.ά. είχε δεξιόστροφο προσανατολισμό. Κάτι που θ’ αποδειχθεί αμέσως μετά, με τη συμμετοχή στις κυβερνήσεις Τζανετάκη και Ζολώτα.
Μένοντας επί χρόνια μακριά από την κεντρική πολιτική σκηνή, ο Γλέζος θα επανέλθει αργότερα, συμμετέχοντας στο εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ και θα εκλεγεί και πάλι βουλευτής και ευρωβουλευτής. Για να αποχωρήσει από τον ΣΥΡΙΖΑ, αμέσως μετά τη μνημονιακή στροφή του καλοκαιριού του 2015, τιμώντας για μια ακόμη φορά την αγωνιστική του ταυτότητα.
Την οποία είχε τιμήσει, άλλωστε, και με την ενεργή συμμετοχή του στις μαζικές κινητοποιήσεις κατά των μνημονίων. Είναι γνωστές και έχουν κάνει τον γύρο του κόσμου οι φωτογραφίες με τον γηραιό αγωνιστή να ψεκάζεται με χημικά από τα ΜΑΤ, στην πλατεία Συντάγματος.
Πρωταγωνιστής επί δεκαετίες στον αγώνα για την απόδοση στην Ελλάδα των γερμανικών αποζημιώσεων για την κατοχική περίοδο, ο Γλέζος βρισκόταν σταθερά στην πρώτη γραμμή του αγώνα ενάντια στην επανεμφάνιση της φασιστικής απειλής σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
Οποιαδήποτε αναφορά στην προσωπικότητά του θα ήταν λειψή, αν δεν γινόταν λόγος και για το πλούσιο συγγραφικό του έργο, καθώς ο Γλέζος ήταν ένας αγωνιστής διανοούμενος. Τα βιβλία του, για το ζήτημα της γλώσσας, για την Εθνική Αντίσταση κ.ά., συνιστούν σημαντική συμβολή στην κατανόηση των ζητημάτων που πραγματεύονται και στον διάλογο στον οποίο συμβάλλουν.
Ο Μανώλης Γλέζος έφυγε από κοντά μας, αλλά θα μένει για πάντα αθάνατος, στην καρδιά και στη σκέψη όλων όσοι αγωνίζονται για το δίκιο και λευτεριά.
