Έξι χρόνια από το ξέσπασμα της αιγυπτιακής επανάστασης

Στις 25 Γε­νά­ρη συ­μπλη­ρώ­θη­καν 6 χρό­νια από το ξέ­σπα­σμα της αι­γυ­πτια­κής επα­νά­στα­σης. Φέτος στην Αί­γυ­πτο ελά­χι­στοι συ­ζη­τούν δη­μό­σια την επέ­τειο και λι­γό­τε­ροι είναι αυτοί που ελ­πί­ζουν πως θα λει­τουρ­γή­σει ως «σπίθα» για νέους αγώ­νες.
Η εποχή που η μνήμη της 25ης Γε­νά­ρη ήταν πα­νί­σχυ­ρη στη χώρα, που όλοι ανα­ρω­τιό­μα­σταν –καθώς αυτή η ημε­ρο­μη­νία πλη­σί­α­ζε– τι θα συμ­βεί στους δρό­μους της Αι­γύ­πτου στην επέ­τειο, δεί­χνει μα­κρι­νή. Και αυτό είναι ένα απο­τύ­πω­μα της ήττας του κύ­μα­τος που ξέ­σπα­σε το 2011.
Αλλά αυτή η εποχή υπήρ­ξε. Και δεν είναι τόσο μα­κρι­νή όσο δεί­χνει. Το αντί­θε­το. Ο Γε­νά­ρης του 2012, του 2013, ακόμα και του 2014 (μετά το πρα­ξι­κό­πη­μα του Σίσι) ήταν γε­μά­τοι από γε­γο­νό­τα που γέ­μι­ζαν ανη­συ­χία το κα­θε­στώς και έδι­ναν την ευ­και­ρία στους «από κάτω» να δη­λώ­σουν πως τί­πο­τα δεν τε­λεί­ω­σε. Και δεν ήταν απλές «εορ­τα­στι­κές» εκ­δη­λώ­σεις. Την τριε­τία 2011-2013, οι επε­τεια­κές κι­νη­το­ποι­ή­σεις συν­δέ­ο­νταν με υπαρ­κτούς, πα­ρα­τε­τα­μέ­νους αγώ­νες, που ξε­σπού­σαν σε δια­δο­χι­κά κύ­μα­τα, κάθε φορά που οι προσ­δο­κί­ες των μαζών δια­ψεύ­δο­νταν, επι­διώ­κο­ντας να πάνε την επα­νά­στα­ση ένα βήμα πα­ρα­κά­τω.
Ήταν το κύμα που μετά την ανα­τρο­πή του Μου­μπά­ρακ βάλ­θη­κε να χτί­σει πο­λι­τι­κές, κοι­νω­νι­κές ορ­γα­νώ­σεις και ανε­ξάρ­τη­τα συν­δι­κά­τα. Που όταν κα­τά­λα­βε ότι το σύν­θη­μα του Γε­νά­ρη «λαός και στρα­τός ένα χέρι!» ήταν του­λά­χι­στον αφε­λές, εξε­γέρ­θη­κε ενά­ντια και στην εξου­σία του Ανώ­τα­του Στρα­τιω­τι­κού Συμ­βου­λί­ου (που είχε ανα­τρέ­ψει τον Μου­μπά­ρακ κι είχε ανα­λά­βει ως «σω­τή­ρας» τη δια­κυ­βέρ­νη­ση), υπο­χρε­ώ­νο­ντας να γί­νουν άμεσα κοι­νο­βου­λευ­τι­κές εκλο­γές. Που όταν η κυ­βέρ­νη­ση και η κοι­νο­βου­λευ­τι­κή πλειο­ψη­φία των Αδελ­φών Μου­σουλ­μά­νων απο­δεί­χτη­κε εχθρι­κή στις λαϊ­κές προσ­δο­κί­ες, έδωσε με­γά­λους αγώ­νες ενα­ντί­ον της.
Αυτό το κύμα τσα­κί­στη­κε από τον στρα­τη­γό Σίσι, που έχει επι­βά­λει μια τρο­μο­κρα­τία αγριό­τε­ρη της επο­χής Μου­μπά­ρακ. Το 2015 οι ηρω­ι­κές προ­σπά­θειες να γίνει δια­δή­λω­ση κατά την επέ­τειο αντι­με­τώ­πι­σαν άγρια κα­τα­στο­λή, την οποία δεν είχαν τη δύ­να­μη (πο­λι­τι­κά και αριθ­μη­τι­κά) να αντέ­ξουν. Το 2016 η πλα­τεία Τα­χρίρ ήταν απο­λύ­τως «ήρεμη», ενώ είχε προη­γη­θεί ένα κύμα «προ­λη­πτι­κών συλ­λή­ψε­ων» τις βδο­μά­δες πριν από την επέ­τειο. Αυτοί οι τε­λευ­ταί­οι Γε­νά­ρη­δες αντα­να­κλούν την ει­κό­να στην Αί­γυ­πτο του Σίσι.
Η ήττα δεν ήταν απο­κλει­στι­κά στρα­τιω­τι­κή. Η κα­τα­στο­λή μόνη της δεν μπο­ρεί πάντα να εξα­φα­νί­σει τε­λεί­ως από τον χάρτη ένα κί­νη­μα που απο­λαμ­βά­νει ακόμα μα­ζι­κή στή­ρι­ξη. Δεν είναι τυ­χαία η ιδε­ο­λο­γι­κή αντε­πί­θε­ση του κα­θε­στώ­τος τα χρό­νια μετά το 2014: όταν πέ­ρα­σε από την αρ­χι­κή ανά­γκη να εμ­φα­νί­ζε­ται ως «προ­στά­της κι αυ­θε­ντι­κός εκ­φρα­στής του 2011» στην ορ­γα­νω­μέ­νη εκ­στρα­τεία αμαύ­ρω­σης και σπί­λω­σης του 2011 και των πρω­τα­γω­νι­στών του (έργο ξένων πρα­κτό­ρων, εγ­χώ­ριοι «εχθροί του κρά­τους», γε­γο­νό­τα που «απο­διορ­γά­νω­σαν και απο­δυ­νά­μω­σαν την Αί­γυ­πτο» κλπ). Της κα­τα­σταλ­τι­κής αντε­πί­θε­σης του κρα­τι­κού μη­χα­νι­σμού, είχε προη­γη­θεί η πο­λι­τι­κή ήττα.
Τα λάθη, οι προ­δο­σί­ες και οι αδυ­να­μί­ες των υπαρ­κτών δυ­νά­με­ων της αντι­πο­λί­τευ­σης απαι­τούν ένα άλλο, με­γα­λύ­τε­ρο άρθρο για να κα­τα­γρα­φούν. Εδώ θα αρ­κε­στού­με μόνο να υπο­γραμ­μί­σου­με πως η τρα­γι­κή έλ­λει­ψη του πο­λι­τι­κού υπο­κει­με­νι­κού πα­ρά­γο­ντα έπαι­ξε κα­θο­ρι­στι­κό ρόλο. Οι επα­να­στα­τη­μέ­νες μάζες μπό­ρε­σαν να «γκρε­μί­σουν» δια­δο­χι­κές κα­θε­στω­τι­κές λύ­σεις, αλλά δεν κα­τά­φε­ραν να «χτί­σουν» τη δική τους εναλ­λα­κτι­κή. Και αυτό τε­λι­κά βά­ρυ­νε. Βο­ή­θη­σε το κα­θε­στώς να κάνει την «επα­νά­στα­ση» συ­νώ­νυ­μο της «απο­διορ­γά­νω­σης» (οι επα­να­στά­σεις όντως «απο­διορ­γα­νώ­νουν» την υπαρ­κτή κοι­νω­νία, αλλά για να νι­κή­σουν πρέ­πει να την «ορ­γα­νώ­σουν» σε νέες βά­σεις) και τη «συ­νέ­χεια της επα­νά­στα­σης» συ­νώ­νυ­μο του «χάους και της κα­τα­στρο­φής».
Η εξέ­λι­ξη των πραγ­μά­των στη Συρία ήταν ένα ακόμα πλήγ­μα. Η άνο­δος του Σίσι πά­τη­σε και στην πί­ε­ση-μπα­μπού­λα-απει­λή «να μη γί­νου­με Συρία». Προ­τού ο Σίσι επι­τε­θεί κα­τα­σταλ­τι­κά στις φυ­σι­κές «πρω­το­πο­ρί­ες», είχε γίνει κα­τορ­θω­τό αυτές να απο­μο­νω­θούν από τις πλα­τύ­τε­ρες μάζες, στο έδα­φος κυ­νι­σμού, κό­πω­σης, πα­ραί­τη­σης, επι­θυ­μί­ας για «επι­στρο­φή σε μια κα­νο­νι­κό­τη­τα», που είχε δη­μιουρ­γη­θεί μετά από 3 χρό­νια διαρ­κών αγώ­νων χωρίς χει­ρο­πια­στό απο­τέ­λε­σμα.
Αν το ένα κρα­τού­με­νο αυτού του μι­κρού «απο­λο­γι­σμού» είναι ο κα­θο­ρι­στι­κός ρόλος που έπαι­ξε η έλ­λει­ψη ορ­γα­νω­μέ­νης πο­λι­τι­κής εναλ­λα­κτι­κής, το δεύ­τε­ρο είναι πως κατά τα με­γά­λα χρό­νια 2011-2013 οι μάζες της Αι­γύ­πτου –χωρίς τον υπο­κει­με­νι­κό πα­ρά­γο­ντα– έκα­ναν θαύ­μα­τα, ξε­περ­νώ­ντας τον εαυτό τους.
Το 2011 υπήρ­ξε ο πει­ρα­σμός να απο­θε­ώ­σει κα­νείς τη δύ­να­μη του «αυ­θόρ­μη­του» (αν υπάρ­χει τέ­τοιο), ξε­χνώ­ντας τα όριά του. Μόνο που στη διε­θνή συ­ζή­τη­ση, και τότε, και πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο σή­με­ρα, στο υπό­βα­θρο της ήττας είναι πολύ ισχυ­ρό­τε­ρος ο πει­ρα­σμός να υπο­τι­μη­θεί/χλευα­στεί/κα­ταγ­γελ­θεί το «αυ­θόρ­μη­το».
Είναι μια αντί­λη­ψη που λέει λί­γο-πο­λύ πως οι αρα­βι­κές μάζες κακώς εξε­γέρ­θη­καν, «δε­δο­μέ­νων των δυ­σκο­λιών» ή «της πο­λυ­πλο­κό­τη­τας της κα­τά­στα­σης». Μια αντί­λη­ψη που αν την προ­ε­κτεί­νει κα­νείς διε­θνώς, λέει λί­γο-πο­λύ να μην κι­νού­νται οι μάζες, «αν δεν είναι έτοι­μο το σωστό πο­λι­τι­κό ερ­γα­λείο». Μόνο που η ιστο­ρία δεν πε­ρι­μέ­νει «τα πο­λι­τι­κά ερ­γα­λεία» να χτι­στούν. Συ­νή­θως μας προ­λα­βαί­νει. Και συ­νή­θως μά­χι­μα «πο­λι­τι­κά ερ­γα­λεία» μπο­ρούν να χτί­σουν μόνο όσοι ανα­λαμ­βά­νουν το ρίσκο να κο­λυ­μπή­σουν στον τα­ραγ­μέ­νο ωκε­α­νό του «αυ­θόρ­μη­του». Αυτοί συχνά θα­λασ­σο­πνί­γο­νται, γιατί είχαν το θρά­σος και την αφέ­λεια να το επι­χει­ρή­σουν με μια μικρή σχε­δία. Αλλά ακόμα κι έτσι, είναι πο­λυ­τι­μό­τε­ροι από όσους στέ­κο­νται στην άκρη, με­λε­τώ­ντας τα άγρια κύ­μα­τα (συχνά πλάι στο «βράχο» που τα τσα­κί­ζει, προ­τι­μώ­ντας τη «σι­γου­ριά» του).
Οι «ανώ­ρι­μες» μάζες της Αι­γύ­πτου μας χά­ρι­σαν γε­γο­νό­τα βγαλ­μέ­να από το έν­δο­ξο πα­ρελ­θόν, γε­γο­νό­τα που μια ολό­κλη­ρη γενιά (μπο­ρεί και δύο) ήξερε μόνο από τα βι­βλία ιστο­ρί­ας κι ίσως πί­στε­ψε πως ανή­κουν εκεί μέχρι να τα δει να γί­νο­νται μπρο­στά στα μάτια της: Εκα­τομ­μύ­ρια άν­θρω­ποι στους δρό­μους, ηρω­ι­κές οδο­μα­χί­ες και πο­λι­τι­κή-στρα­τιω­τι­κή «ήττα» της αστυ­νο­μί­ας και των πα­ρα­κρα­τι­κών μπρά­βων, συ­να­δέλ­φω­ση μου­σουλ­μά­νων-χρι­στια­νών, ενερ­γή διεκ­δί­κη­ση στο δρόμο, η λέξη «επα­νά­στα­ση» ξανά στα χείλη όλων.
Αυτή η εμπει­ρία δεν ήταν απλά ιδε­ο­λο­γι­κή. Η «Τα­χρίρ» ήταν μια πλα­τεία άγνω­στη στους πε­ρισ­σό­τε­ρους στη Δύση. Δεν έγινε απλά διά­ση­μη. Έγινε πηγή έμπνευ­σης. Από την κα­τά­λη­ψη της Τα­χρίρ «γεν­νή­θη­κε» η κα­τά­λη­ψη της Ντελ Σολ στη Μα­δρί­τη κι από εκεί η κα­τά­λη­ψη της πλα­τεί­ας Συ­ντάγ­μα­τος, το Occupy Wall Street, σε μια εποχή που διε­θνώς το κί­νη­μα αντί­στα­σης βρι­σκό­ταν σε άνοδο.
Σή­με­ρα αυτό το κί­νη­μα βρί­σκε­ται σε υπο­χώ­ρη­ση. Κι ο πει­ρα­σμός να «δια­γρα­φεί» όλη αυτή η εμπει­ρία ως «μά­ταιη» είναι με­γά­λος. Αλλά όποιος υπο­κύ­πτει σε αυτόν τον πει­ρα­σμό, όποιος δεν στέ­κε­ται κρι­τι­κά, αλλά απορ­ρι­πτι­κά απέ­να­ντι στα ιστο­ρι­κά γε­γο­νό­τα του 2011, κα­τα­πί­νει την ΤΙΝΑ.
Άπει­ροι ακτι­βι­στές, που ρί­χτη­καν στη φωτιά και ητ­τή­θη­καν και με­τέ­πε­σαν από τον άκρα­το οπτι­μι­σμό στον ακραίο πε­σι­μι­σμό, δι­καιού­νται στη φε­τι­νή επέ­τειο να ανα­ρω­τιό­νται «αν άξιζε τον κόπο». Όχι όμως και αγω­νι­στές της πο­λι­τι­κής Αρι­στε­ράς που ξέ­ρουν ότι δεν είναι σπριντ, αλλά μα­ρα­θώ­νιος. Ότι χρειά­ζο­νται τα «1905» για να έρ­θουν τα «1917».
Όσον αφορά την ίδια την Αί­γυ­πτο… Ένα χρόνο πριν γρά­φα­με πως «Τάξη βα­σι­λεύ­ει στο Κάιρο», προ­σθέ­το­ντας ένα ερω­τη­μα­τι­κό στον τίτλο. Σή­με­ρα δεν υπάρ­χει ερω­τη­μα­τι­κό. Αλλά η ρήση της Ρόζας είχε και συ­νέ­χεια: «Ηλί­θιοι δή­μιοι… Η τάξη σας είναι χτι­σμέ­νη στην άμμο…». Και αν κάπου αυτό ισχύ­ει, είναι στον σύγ­χρο­νο αρα­βι­κό κόσμο και την Αί­γυ­πτο του Σίσι…
*Δη­μο­σιεύ­τη­κε στο φύλλο 376 της “Ερ­γα­τι­κής Αρι­στε­ράς”