Την πραγματικότητα που βιώνουν καθημερινά τα ελληνικά νοικοκυριά αναδεικνύει πρόσφατη μελέτη του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών. Σύμφωνα με τα ευρήματά της, το υψηλό επίπεδο του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας στην Ελλάδα καταλήγει να επιβαρύνει τον τελικό καταναλωτή, ακόμη κι όταν οι επιχειρήσεις δεν μετακυλίουν εξ ολοκλήρου την αύξηση των συντελεστών στις τιμές.
Το φαινόμενο αυτό, που ονομάζεται υπομετακύλιση, αφορά την πρακτική των επιχειρήσεων να μην μεταφέρουν πλήρως την αύξηση του ΦΠΑ στις τιμές των προϊόντων ή των υπηρεσιών τους. Ιδίως οι μικρές επιχειρήσεις, προκειμένου να διατηρήσουν την πελατεία τους, συχνά απορροφούν μέρος της φορολογικής επιβάρυνσης. Αυτό σημαίνει πως, αρχικά τουλάχιστον, η τιμή στο ράφι δεν αυξάνεται όσο θα αναμενόταν.
Ωστόσο, το περιθώριο αυτής της τακτικής είναι περιορισμένο. Όταν οι επιχειρήσεις εξαντλήσουν τη δυνατότητα απορρόφησης, το βάρος περνά στον καταναλωτή με άλλους τρόπους. Είτε μέσω αυξημένων τιμών είτε μέσω υποβάθμισης της ποιότητας, είτε ακόμη και μέσω περιορισμού της προσφοράς. Στην πράξη, ο καταναλωτής καλείται να πληρώσει το κόστος με άμεσες ή έμμεσες συνέπειες.
Ιδιαίτερη επιβάρυνση διαπιστώνεται σε κρίσιμους τομείς της καθημερινότητας, όπως τα τρόφιμα και η εστίαση. Σε αυτές τις κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών, οι επιχειρήσεις έχουν ελάχιστα περιθώρια να συγκρατήσουν την αύξηση, με αποτέλεσμα η μετακύλιση να γίνεται πιο άμεση και το οικονομικό βάρος να καταλήγει απευθείας στον καταναλωτή.
Η μελέτη του ΚΕΠΕ υπενθυμίζει ότι ο ΦΠΑ αποτελεί έναν από τους πιο παθητικούς φόρους. Επιβάλλεται ανεξαρτήτως εισοδήματος, κάθε φορά που καταναλώνεται ένα προϊόν ή μια υπηρεσία. Αυτό σημαίνει ότι πλήττει εξίσου πλούσιους και φτωχούς, και μάλιστα με μεγαλύτερη ένταση στις ευάλωτες ομάδες, οι οποίες δεν έχουν τη δυνατότητα να απορροφήσουν τις αυξήσεις.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, τα φορολογικά έσοδα από τον ΦΠΑ κατέγραψαν αύξηση μέσα στο 2024, φτάνοντας τα 23,6 δισεκατομμύρια ευρώ. Η αύξηση αυτή αποδίδεται στην άνοδο της κατανάλωσης αλλά και στην ενίσχυση της χρήσης ηλεκτρονικών συναλλαγών.
Το θέμα όμως δεν είναι μόνο δημοσιονομικό. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη απευθύνει προειδοποίηση προς την ελληνική κυβέρνηση, καλώντας την να ευθυγραμμίσει τη νομοθεσία της με τις ενιαίες κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον ΦΠΑ. Ειδικότερα, η Ελλάδα καλείται να συμμορφωθεί με την Οδηγία 2006/112/ΕΚ, η οποία θέτει αυστηρούς περιορισμούς στη χρήση εξαιρέσεων και μειωμένων συντελεστών.
Η Κομισιόν έχει δώσει στην ελληνική πλευρά προθεσμία δύο μηνών για να λάβει τα αναγκαία μέτρα. Σε περίπτωση που δεν υπάρξει συμμόρφωση, η υπόθεση αναμένεται να οδηγηθεί ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.