Είτε επειδή κρίνει ότι δεν υπήρχαν αρκετές συγκρούσεις στην υδρόγειο είτε πειδή θέλει να μας κάνει να αναρωτιόμαστε αν είναι καλύτερα να προεδρεύει στις ΗΠΑ ένας ανοϊκός ή ένας ημιπαράφρων, ο εκλεγμένος πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος εξελέγη με πρόγραμμα να σταματήσει τους πολέμους του προκατόχου του Μπάιντεν, απειλεί, στα καλά καθούμενα, να καταλάβει τη Διώρυγα του Παναμά.
“Η Διώρυγα του Παναμά θεωρείται ζωτικής σημασίας εθνικός πόρος για τις Ηνωμένες Πολιτείες, λόγω του κρίσιμου ρόλου της για την οικονομία και την εθνική ασφάλεια της Αμερικής. Μια ασφαλής διώρυγα του Παναμά είναι ζωτικής σημασίας για το εμπόριο των ΗΠΑ και την ταχεία ανάπτυξη του Πολεμικού Ναυτικού, από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό, και μειώνει δραστικά τους χρόνους αποστολής στα λιμάνια των ΗΠΑ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ο νούμερο ένα χρήστης του καναλιού, με πάνω από το 70 τοις εκατό όλων των διελεύσεων να κατευθύνονται προς ή από τα λιμάνια των ΗΠΑ. Θεωρούμενη ένα από τα θαύματα του σύγχρονου κόσμου, η διώρυγα του Παναμά άνοιξε για τις επιχειρήσεις πριν από 110 χρόνια και χτίστηκε με ΤΕΡΑΣΤΙΟ κόστος για τις Ηνωμένες Πολιτείες σε ζωές και θησαυρούς – 38.000 Αμερικανοί πέθαναν από μολυσμένα κουνούπια στις ζούγκλες κατά τη διάρκεια της κατασκευής. Ο Τέντι Ρούσβελτ ήταν Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών την εποχή της κατασκευής της και κατανοούσε τη δύναμη της Ναυτικής Δύναμης και του Εμπορίου. Όταν ο Πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ την έδωσε ανόητα έναντι ενός δολαρίου, κατά τη διάρκεια της θητείας του, ήταν αποκλειστικά για να την διαχειρίζεται ο Παναμάς, όχι η Κίνας ή οποιοσδήποτε άλλος. Ομοίως, δεν δόθηκε στον Παναμά για να χρεώνει τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ναυτικό τους και τις εταιρείες, που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας, υπέρογκες τιμές και τέλη διέλευσης. Το Ναυτικό και το Εμπόριο μας αντιμετωπίστηκαν με πολύ άδικο και αλόγιστο τρόπο. Τα τέλη που χρεώνει ο Παναμάς είναι γελοία, ειδικά αν γνωρίζουμε την εξαιρετική γενναιοδωρία που έχει παραχωρηθεί στον Παναμά από τις ΗΠΑ. Αυτή η πλήρης εκμετάλλευση της χώρας μας θα σταματήσει αμέσως….”
Σύντομη ιστορία της διώρυγας
Η κατασκευή της διώρυγας ξεκίνησε από τη Γαλλική εταιρεία του Φερντινάν ντε Λεσέπς (του ίδιου που είχε πρωτοστατήσει στην δημιουργία της διώρυγας του Σουέζ), σε συμφωνία με την κυβέρνηση της Κολομβίας, στην οποία ανήκε τότε ο Παναμάς. Η κατασκευή συνάντησε πολλά προβλήματα, ιδιαίτερα από τις επιδημίες που αποδεκάτιζαν τους εργάτες (ελονοσία, κίτρινος πυρετός), με αποτέλεσμα η εταιρία να χρεοκοπήσει, αφού όμως είχε ολοκληρώσει μεγάλο μέρος του έργου.
Το πρότζεκτ κληρονόμησαν οι ΗΠΑ του Θήοντορ Ρούσβελτ. Αρχικά προσπάθησαν να διαπραγματευτούν με την κυβέρνηση της Κολομβίας, αλλά οι αποικιακοί όροι της συμφωνίας στην οποία κατέληξαν απορρίφθηκαν ομόφωνα από τη γερουσία της τελευταίας. Κατόπιν αυτού, ο στρατός των ΗΠΑ αποβιβάστηκε στο έδαφος του Παναμά και στήριξε την απόσχισή του. Με το στρατό τους να ελέγχει τη χώρα, η οποία για τα επόμενα 35 χρόνια ήταν και επίσημα προτεκτοράτο τους, οι ΗΠΑ δε δυσκολεύτηκαν να “πείσουν” την κυβέρνηση της “ανεξάρτητης” πλέον χώρας να υπογράψει συμφωνία που τους παραχωρούσε στο διηνεκές τον έλεγχο της διώρυγας και της ζώνης που την περιβάλλει, έναντι πινακίου φακής.
Κατόπιν αυτού, οι ΗΠΑ εξαγόρασαν για ψίχουλα τα δικαιώματα από τη γαλλική εταιρεία και προχώρησαν στην ολοκλήρωση του έργου. Η λειτουργία της διώρυγας ξεκίνησε το 1914.
63 χρόνια μετά, ο Αμερικανός πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ υπέγραψε με τον πρόεδρο του Παναμά συμφωνία σύμφωνα με την οποία ο Παναμάς θα ανακτούσε τον έλεγχο της διώρυγας και της ζώνης που την περιβάλλει στο τέλος του 1999.
Μετά από πολλές περιπέτειες (οι οποίες περιελάμβαναν την εισβολή των ΗΠΑ στον Παναμά για να συλλάβουν τον πράκτορά τους Μανουέλ Νοριέγα, δικτάτορα του Παναμά, ο οποίος είχε ζητήσει την επίσπευση της επιστροφής) η μεταβίβαση του ελέγχου έγινε στην ώρα της.
Η διώρυγα σήμερα και οι απειλές του Τραμπ
Ο έλεγχος της διώρυγας ασκείται πλέον από δημόσια επιχείρηση του Παναμά. Τα πλοία που περνάνε πληρώνουν διόδια, τα οποία φαίνεται ότι γυάλισαν στον Τραμπ. Φυσικά, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και τη συμφωνία την οποία έχουν προσυπογράψει οι ΗΠΑ, η διώρυγα ανήκει στον Παναμά. Αυτό όμως δε λέει πολλά. Ο Τραμπ, όπως έδειξε η προηγούμενη θητεία του, δε θεωρεί ότι δεσμεύεται ούτε από το διεθνές δίκαιο ούτε από τις συμφωνίες που έχει συνάψει η χώρα του. Δείχνει να θεωρεί ότι η κληρονομιά επιφανών Αμερικανών όπως ο Αλ Καπόνε είναι η καλύτερη παρακαταθήκη στην οποία μπορεί να στηριχτεί για να “ξανακάνει της Αμερική σπουδαία”. Και επίσημα άλλωστε, οι ΗΠΑ στη θέση του διεθνούς διακαίου βάζουν τη “στηριγμένη σε κανόνες τάξη” – στην πραγματικότητα σε έναν μόνο κανόνα: “κάνουμε ότι γουστάρουμε και όποιον αντιστέκεται προσπαθούμε να τον ανατρέψουμε και να τον σκοτώσουμε”.
Πρόσφατα δείγματα της “βασισμένης σε κανόνες παγκόσμιας τάξης” έχουν ζήσει στο πετσί τους οι Παλαιστίνιοι, οι Λιβανέζοι, οι Υεμενίτες, οι Σύριοι, οι Ρώσοι, οι Ρουμάνοι, οι Γεωργιανοί, οι Μολδαβοί και οι Σλοβάκοι.
Για όποιον θέλει να ονειρεύεται ότι ο Τραμπ είναι διαφορετικός, να θυμίσουμε ότι το 2017 και ενώ η Συρία με τη βοήθεια του Ιράν και της Ρωσίας ανακτούσε τα εδάφη της από τους υποστηριζόμενους από τις ΗΠΑ τζιχαντιστές του ISIS, ο Τραμπ έδωσε εντολή με αστραπιαία επιχείρηση να θέσει ο στρατός των ΗΠΑ υπό την κατοχή του την περιοχή που βρίσκονται οι Συριακές πετρελαιοπηγές. Ο ίδιος δύο χρόνια μετά και ενώ αξιωματούχοι της κυβέρνησής του ισχυριζόντουσαν ότι ο στρατός των ΗΠΑ επιχειρεί στη Συρία ενάντια στην τρομοκρατία, δήλωσε ξεδιάντροπα ότι στην πραγματικότητα είναι εκεί μόνον για τη λεηλασία του πετρελαίου, το οποίο σύμφωνα με τον ίδιο αντιστοιχεί σε 45 εκατομμύρια δολάρια το μήνα. Η λεηλασία του πλούτου της Συρίας βέβαια συνεχίζεται και έπαιξε σημαντικό ρόλο στη φτωχοποίηση του πληθυσμού της, η οποία – μαζί με άλλους παράγοντες βέβαια – διευκόλυνε τις πρόσφατες εξελίξεις στην πολύπαθη χώρα.
Για την περιφρόνηση του Τραμπ προς τις συνθήκες που έχει υπογράψει η χώρα του, το κλασικό παράδειγμα βέβαια είναι η υπαναχώρηση από τη συμφωνία JCPOA με την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιραν και η επανεπιβολή κυρώσεων εναντίον της, παρότι η τελευταία τηρούσε όλους τους όρους της συμφωνίας. Δεν είναι βέβαια το μόνο παράδειγμα, απλά το πιο χαρακτηριστικό. Εννοείται ότι και σε αυτή την περίπτωση, οι διάδοχη κυβέρνηση συνέχισε την πολιτική Τραμπ.
Οι δικαιολογίες που προέβαλε ο Τραμπ είναι
α) Ότι τα διόδια που επιβάλλει ο Παναμάς στα πλοία των ΗΠΑ είναι ακριβά. Στην πραγματικότητα είναι τα ίδια για όλα τα πλοία, ανεξαρτήτως σημαίας και πλοιοκτήτριας εταιρίας.
β) Ότι η διώρυγα ελέγχεται από την Κίνα. Στην πραγματικότητα βρίσκεται υπό τον απόλυτο έλεγχο της κρατικής Αρχής Διώρυγας του Παναμά, της οποίας ο πρόεδρος έχει βαθμό υπουργού στην κυβέρνηση, είναι όμως γεγονός ότι η κυβέρνηση του Παναμά έχει εκχωρήσει τη διαχείριση λιμανιών σε Κινεζικές εταιρείες. Από το 2017 που ο Παναμάς ήρε τη διπλωματική αναγνώριση της Ταϊβάν και αναγνώρισε τη ΛΔΚ, οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες έχουν προχωρήσει πολύ και πλέον ο Παναμάς αποτελεί στρατηγικό εταίρο της Κίνας, ιδιαίτερα στα πλαίσια του “νέου δρόμου του μεταξιού”.
και κυρίως,
γ) Ότι τη θέλει (δεν το διατύπωσε ακριβώς έτσι, αλλά αυτή είναι η ουσία). Εδώ κανείς δε μπορεί να διαφωνήσει. Τα έσοδα της διώρυγας αυξάνονται σταθερά τα τελευταία χρόνια – για το 2021 αναφέρεται ότι ήταν 3 δις δολάρια – περίπου 6 φορές περισσότερα από τις πετρελαιοπηγές της Συρίας. Πως να μην τα εποφθαλμιά ο εκλεγμένος πρόεδρος των χρεοκοπημένων ΗΠΑ;
Εν όψει της αυξανόμενης – σε βαθμό παράνοιας – επιθετικότητας των ΗΠΑ και των συμμάχων τους σε όλο τον πλανήτη, θα ήταν μεγάλο λάθος, ιδιαίτερα για τον Παναμά, να αγνοήσει τις απειλές του Τραμπ, θεωρώντας ότι αποτελούν απλά γραφική δημαγωγία. Οι ΗΠΑ έχουν ήδη χρησιμοποιήσει στρατιωτική ισχύ για να ελέγξουν τη διώρυγα τουλάχιστον δύο φορές. Αν ο σημερινός πρόεδρος του Παναμά δε θέλει να καταλήξει σε μια φυλακή του Μαϊάμι, σαν τον προκάτοχό του Νοριέγκα, καλά θα κάνει να πάρει μέτρα για να προστατέψει τη χώρα του.
Η Κίνα έχει σημαντικά συμφέροντα στην Νοτιοαφρικανική χώρα. Με την επικείμενη ανάληψη της προεδρίας από τον Τραμπ, με τη γνωστή αντι-σινική παράνοια, τα συμφέροντα αυτά μπαίνουν σε κίνδυνο. Η πιο λογική πορεία για τις δύο χώρες θα ήταν να υπογράψουν πριν τις 20 Ιανουαρίου σύμφωνο στρατιωτικής συνεργασίας που να προβλέπει και τη χρήση των λιμενικών εγκαταστάσεων που μισθώνει ήδη η Κίνα σαν στρατιωτικές βάσεις. Ιδανικά η υπογραφή της συμφωνίας θα έπρεπε να συμπέσει με την άφιξη ενός Κινεζικού στολίσκου,
Θα το πράξουν άραγε; Η μέχρι τώρα πορεία της Κίνας, που στέκεται στο περιθώριο των συγκρούσεων και περιμένει τη σειρά της, δε δημιουργεί πολλές ελπίδες για κάτι τέτοιο. Η μόνη αντίδραση που γνωρίζουμε από τη μεριά της Κίνας στις απειλές Τραμπ είναι ανώδυνες δηλώσεις του εκπροσώπου του κινέζικου υπουργείου εξωτερικών:
“Η Κίνα θα παραμείνει προσηλωμένη στο σεβασμό της κυριαρχίας του Παναμά στη διώρυγα και αναγνωρίζει τη διώρυγα ως μόνιμα ουδέτερη διεθνή δίοδο. Πιστεύουμε ότι υπό την αποτελεσματική διαχείριση του Παναμά, η Διώρυγα του Παναμά θα συνεχίσει να συμβάλλει στη συνδεσιμότητα και την επικοινωνία μεταξύ των λαών διαφόρων χωρών και να ενισχύει την ανθρώπινη ευημερία”.
Το γενικότερο κλίμα που δημιουργούν οι συναγωνιζόμενες σε παράνοια κυβερνήσεις των ΗΠΑ καθιστά απαραίτητη τη δημιουργία ενός πειστικού αντιπάλου δέους. Η δημιουργία μίας στρατιωτικής αμυντικής συμμαχίας δίπλα στην οικονομική συμμαχία των BRICS έχει ήδη καθυστερήσει.