Μετά τον τριπλό τόμο εξ ολοκλήρου αφιερωμένο στην Επανάσταση του 1821, το περιοδικό Τετράδια μόλις εμφανίστηκε στα βιβλιοπωλεία με το νέο τεύχος (τ. 79-80). Και αυτό το τεύχος έχει πλούσια και ενδιαφέρουσα ύλη. Πρωτίστως προσφέρεται στον αναγνώστη το μεγάλο θέμα της επικαιρότητας που δεν είναι άλλο από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Τα επακόλουθα που έχει αυτή η τρομερά ανησυχητική σύρραξη στις πάντα εύθραυστες ισορροπίες της Ανατολικής Μεσογείου εξετάζουν ο Σταύρος Λυγερός και ο Ρούντι Ρινάλντι. Δυο αναλύσεις σε βάθος, αποφεύγοντας απλουστευτικά σχήματα.
Στο εξώφυλλο του περιοδικού κυριαρχούν τα φωτογραφικά πορτρέτα τεσσάρων προσωπικοτήτων της Αριστεράς που υπήρξαν μεγάλοι φίλοι ή και συνεργάτες των Τετραδίων αλλά σήμερα δεν είναι πια κοντά μας. Πρώτος βεβαίως είναι ο μέγας Μανώλης Γλέζος, τον οποίο μας παρουσιάζει ο Λουκάς Αξελός, διευθυντής του περιοδικού, εκδότης της δίτομης ιστορίας της εθνικής αντίστασης του σπουδαίου αντιστασιακού, αλλά και στενός φίλος του.
Ο γνωστός Κύπριος δημοσιογράφος Κώστας Βενιζέλος ανέλαβε να συστήσει σε εμάς τους “καλαμαράδες” τον Βάσο Λυσσαρίδη, ιδρυτή και πρόεδρο του Σοσιαλιστικού Κόμματος ΕΔΕΚ. Ο “Γιατρός”, όπως τον αποκαλούσαν όλοι στη νήσο, ήταν κορυφαία προσωπικότητα του κυπριακού αγώνα, δυστυχώς λίγο γνωστή στην Ελλάδα, παρότι διαδραμάτισε καθοριστικής σημασίας ρόλο ήδη από την εποχή που οδήγησε την Ομάδα Αριστερών Πατριωτών να ενταχθεί στην ΕΟΚΑ του ακροδεξιού Γεωργίου Γρίβα προκειμένου να πολεμήσει τους Βρετανούς και να εξασφαλίσει την ένωση με την Ελλάδα.
Συνέχισε τη μάχη του και όταν, με ευθύνη της ελληνικής Δεξιάς, τα πράγματα δεν πήγαν όπως έπρεπε. Και αυτή την ανένδοτη στάση του κόντεψε να την πληρώσει με τη ζωή του όταν, κατά τη διάρκεια του χουντικού πραξικοπήματος, τρομοκράτες της ΕΟΚΑ Β’ αποπειράθηκαν να τον δολοφονήσουν. Ο Λυσσαρίδης γλύτωσε, αλλά στη θέση του δολοφονήθηκε ο συνεπιβάτης του γενναίος σοσιαλιστής αγωνιστής Δώρος Λοϊζου.
Μαρτυρίες και φωτογραφικά ντοκουμέντα
Με το Κυπριακό είναι συνδεδεμένο και το τρίτο βιογραφικό του αφιερώματος. Πρόκειται για το λαμπρό διπλωμάτη Θέμο Στοφορόπουλο, που ανέλαβε επικεφαλής της ελλαδικής Πρεσβείας στη Λευκωσία την περίοδο που ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε θέσει τη μεγαλόνησο στο κέντρο της εξωτερικής του πολιτικής. Μέχρις ότου το 1988 ο Έλληνας πρωθυπουργός δεν αποφάσισε να κάνει απότομη στροφή προς την παραδοσιακή κατεύθυνση των ελλαδικών κυβερνήσεων και στη συνάντηση του Νταβός με τον Τούρκο ομόλογο του αποδέσμευσε να ελληνοτουρκικά από το Κυπριακό. Ο Στοφορόπουλος ήταν ο μόνος διπλωμάτης που δεν περιορίστηκε στην κριτική, αλλά είχε το θάρρος να υποβάλει την παραίτηση του και να διακόψει έτσι μια λαμπρή σταδιοδρομία. Την ελάχιστα γνωστή αυτή ιστορία μάς την αφηγείται η Αθανασία Φωτιάδη, εμπλουτίζοντας την αφήγηση με ανέκδοτο κείμενο του Στοφορόπουλου.
Με τον Δαμιανό Βασιλειάδη περνάμε σε άλλη ομάδα αριστερών πατριωτών. Ο ποντιακής καταγωγής Βασιλειάδης υπήρξε ένα από τα ηγετικά στελέχη του ΠΑΚ στην Γερμανία κατά την περίοδο της δικτατορίας και αργότερα ένας από τους ιδρυτές του ΠΑΣΟΚ, με τη σημαντική συμβολή του στην συγγραφή της διακήρυξης της 3ης Σεπτεμβρίου. Παρέμεινε στο ΠΑΣΟΚ έως το 1977, όταν παραιτήθηκε καταγγέλλοντας τον προσωποπαγή χαρακτήρα του κόμματος και την έλλειψη εσωκομματικής δημοκρατίας. Από τότε συμμετείχε σε διάφορα κινήματα της Αριστεράς και έγραψε βιβλία, κυρίως για το ΠΑΣΟΚ και τα προβλήματα του. Σε αυτή τη φάση της ζωής του ήρθαν σε στενότερη επαφή με τον Βασιλειάδη και οι δύο συγγραφείς της σύντομης βιογραφίας του, ο Αριστομένης Συγγελάκης και ο Βασίλης Ασημακόπουλος.
Η ευχάριστη έκπληξη είναι πως και τα τέσσερα σημειώματα συνοδεύονται από ανέκδοτες ή σπάνιες φωτογραφίες των σημαντικών αυτών προσωπικοτήτων, πράγμα πραγματικά ασυνήθιστο για ένα περιοδικό σαν τα Τετράδια. Επίσης, στο τεύχος αυτό δημοσιεύεται άρθρο του Λουκά Αξελού με θέμα την αντιμετώπιση από μέρους του Σεραφείμ Μάξιμου του φασιστικού φαινομένου στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Ακολουθεί η πολύ ενδιαφέρουσα μαρτυρία του Ηλία Ι. Νικολόπουλου για τη δολοφονία του φίλου και συντρόφου του Σωτήρη Πέτρουλα κατά την περίοδο της “αποστασίας”.
Από το βασιλικό πραξικόπημα περνάμε στην 21η Απριλίου με εκτενές άρθρο του Ιταλού δημοσιογράφου Silvano De Prospo, που αποκαλύπτει ανέκδοτες ή λιγότερο γνωστές λεπτομέρειες αναφορικά με τον τραγικό θάνατο των αντιστασιακών αγωνιστών Γιώργου Τσικουρή και Έλενα Αντζελόνι. Ευρύτερης εμβέλειας το ενδιαφέρον άρθρο του καθηγητή Ευαγόρα Ευαγόρου, που τιτλοφορείται “Το δυναμικό ισχύος ενός έθνους. Η περίπτωση του ελληνικού κράτους”.
Τέλος, το τεύχος δημοσιεύει δύο άρθρα για τον Αντόνιο Γκράμσι. Ο Αλέξανδρος Παπαδημητρίου εξετάζει σε βάθος την αντίληψη και την ερμηνεία που έδινε ο Σαρδηνός στην μαρξιανή ιδέα περί βάσης κι εποικοδομήματος. Ενώ η γνωστή Αμερικανίδα συγγραφέας Τζούμπα Λαχίρι αντιμετωπίζει με μεγάλη οξυδέρκεια τις γλωσσολογικές και μεταφραστικές μελέτες του μεγάλου κομμουνιστή στοχαστή.