«Με τις φετινές καιρικές συνθήκες το κόστος παραγωγής είναι αβάσταχτο. Δεν μας έφτανε η ΔΕΗ, είχαμε και τα βυτιοφόρα, γιατί έπρεπε να ποτίζουμε κάθε μέρα. Για να καταλάβετε τι ζούμε, αυξήθηκε κατακόρυφα το κόστος μας και παράλληλα η παραγωγή μας μειώθηκε και σε ποιότητα αλλά και σε ποσότητα. Η πολιτεία δεν κάνει κάτι πάνω σε αυτό. Η κυβέρνηση δεν ενδιαφέρεται τι θα κάνουμε. Δεν θέλει να παράγουμε; Πιθανόν… Δεν ξέρω, ειλικρινά. Ο κόσμος ζορίζεται αλλά ακόμη μας προτιμάει, όσο όμως κι αν μειώσουμε τις τιμές δεν μπορούμε να ισοφαρίσουμε το κόστος παραγωγής».
Το απόλυτο αδιέξοδο που βιώνουν οι παραγωγοί περιγράφει στο Documento ο αγρότης Παναγιώτης Σαΐσανάς, παραγωγός από τη Νεμέα Κορινθίας. Ο ίδιος και να θέλει δεν μπορεί να σταματήσει να καλλιεργεί και να δουλεύει στην έβδομη δεκαετία της ζωής του. Τρέχοντα έξοδα, υποχρεώσεις και η οικογένειά του είναι οι λόγοι που κάθε εβδομάδα φορτώνει το φορτηγό του για να πουλήσει τα προϊόντα του στη λαϊκή αγορά της Νέας Σμύρνης. Την τελευταία τριετία που η ενεργειακή κρίση έχει πλήξει ανεπανόρθωτα τους παραγωγούς και με τη λειψυδρία να αποτελεί νέο γολγοθά, οι εργαζόμενοι των λαϊκών αγορών φοβούνται για το μέλλον της αγροτικής παραγωγής.
Η γιγάντωση του κόστους παραγωγής έχει ξεκινήσει εδώ και μια τριετία, όπως εξηγεί στο Documento ο Παντελής Μόσχος, πρόεδρος της Πανελλαδικής Ομοσπονδίας Παραγωγών Λαϊκών Αγορών, καθώς «βιώνουμε μια μεγέθυνση του κόστους παραγωγής που είναι δυσβάσταχτη. Εχουμε διπλασιασμό στο ηλεκτρικό ρεύμα. Το πετρέλαιο έχει αυξηθεί κατά 30% και 40% αύξηση στα αγροεφόδια – σε κάποια φάση αυτής της τριετίας είχαμε και αύξηση 100%. Μας έχει κάψει κυριολεκτικά το κόστος μεταφοράς. Οταν κάποιος για να πάει στη λαϊκή αγορά ξεκινάει από την Πελοπόννησο ή τον Ορχομενό ή τη Χαλκίδα και χρειάζεται να ανέβει πάνω από μία φορά την εβδομάδα γίνονται και τα διόδια ανασταλτικός παράγοντας. Τις προάλλες ένας συνάδελφος μου ανέφερε ότι με 150 ευρώ έξοδα και με τη βροχή που είχε αποφάσισε πως δεν θα κάνει τίποτε γιατί… δεν τον συμφέρει, πολύ απλά. Διόδια, καύσιμα και τα έξοδα των επαγγελματικών αυτοκινήτων μάς φέρνουν σε αδιέξοδο».
Η Σοφία Μπουζινέλου, παραγωγός από τη Νεμέα Κορινθίας, συμπληρώνει: «Από τη Νεμέα έως την Αθήνα πληρώνουμε διόδια, για ένα φορτηγό 4,5 τόνων το οποίο θέλει 100-120 ευρώ πετρέλαιο. Υπολογίστε τα διόδια πηγαινέλα. Είναι 2,70 στο Σπαθοβούνι (επί δύο 5,40), ακόμη 1,90 στην Κόρινθο (άρα 3,80) και 2,30 στην Ελευσίνα (άρα 4,6)… Από πού θα βγάλουμε αυτά τα χρήματα; Αλλοι έρχονταν παλαιότερα από τη βόρεια Ελλάδα και τώρα δεν κατεβαίνουν γιατί δεν βγαίνουν. Να ξέρετε ότι στην Αττική είναι πολύ λίγοι αυτοί που έρχονται από τον νομό (Μαραθώνας, Ασπρόπυργος), οι περισσότεροι είμαστε από την Πελοπόννησο. Προσπαθούμε να κρατήσουμε τις τιμές όσο πιο χαμηλά γίνεται, αλλά για πόσο; Αμα δεν ανεβάσουμε έστω λίγο τις τιμές, δεν θα μπορέσουμε να έρθουμε την επόμενη εβδομάδα».
Μάλιστα η Σ. Μπουζινέλου, που στα 75 της παρά τις δυσκολίες ακόμη χαμογελάει, εκφράζει και ένα παράπονο στο Documento: «Γιατί δεν πάνε τα κανάλια στα σουπερμάρκετ, που το ίδιο ματσάκι που πουλάω εγώ 0,60 εκεί το πουλάνε 1 και 1,5 ευρώ; Δεν έχω δει να πάνε να ρωτήσουν τα σουπερμάρκετ, που ο κόσμος παίρνει τα μισά ή και το 1/3 από αυτά που παίρνει εδώ σε εμάς».
Μετά το ρεύμα… πληρώνουν και το νερό
Η λειψυδρία, που έχει κάνει παραπάνω από αισθητή την παρουσία της και στην ηπειρωτική Ελλάδα, απειλεί το μέλλον του πρωτογενούς τομέα. Ταυτόχρονα η κυβέρνηση έχει προαναγγείλει τις συγχωνεύσεις των κλονισμένων από τις αυξήσεις του ρεύματος δημοτικών επιχειρήσεων ύδρευσης αποχέτευσης (ΔΕΥΑ), χωρίς καν να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής, με στόχο την ιδιωτικοποίησή τους. Παράλληλα θα επαναφέρει ακόμη ένα μέτρο από το 1990, όταν επί κυβέρνησης Κωνσταντίνου Μητσοτάκη η τιμή του νερού της ΕΥΔΑΠ αυξήθηκε έως και 338%. Ο υιός Κυρ. Μητσοτάκης δήλωσε ότι «το μάξιμουμ το οποίο συζητάμε είναι αύξηση στα όρια του πληθωρισμού», όταν αντίστοιχες «καθησυχαστικές» δηλώσεις είχαν ακουστεί και για το ρεύμα.
Πόσο και πώς έχουν επηρεαστεί οι παραγωγοί επεξηγεί ο Παντ. Μόσχος: «Η κλιματική κρίση έχει φέρει τεράστια προβλήματα στην αγροτική οικονομία. Βλέπουμε τις ντομάτες να έχουν φτάσει στα 3-4 ευρώ, γιατί τώρα μπαίνουμε και στην περίοδο που υπάρχουν μόνο ντομάτες θερμοκηπίου. Κατά τόπους τα προβλήματα είναι μεγαλύτερα. Για παράδειγμα τεράστιο πρόβλημα στο νερό έχει γενικότερα η Πελοπόννησος, όπως η Κορινθία και η ευρύτερη περιοχή που έχουμε τα σταφύλια. Είδαμε πάλι στους πάγκους πανάκριβα τα σταφύλια γιατί οι συνάδελφοι αγόραζαν το νερό από βυτιοφόρα, πάρα πολύ ακριβά. Αλλού υπάρχουν γεωτρήσεις, αλλά ο μεγάλος καύσωνας το καλοκαίρι μάς δημιούργησε ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα. Πολλές από αυτές τις γεωτρήσεις φτάνουν σε μεγάλα βάθη και ενίοτε βγάζουν νερό αμφίβολης ποιότητας. Συνεπώς, είχαμε που είχαμε όλα τα προηγούμενα προβλήματα, με την κλιματική κρίση πλέον δεν βγαίνουν οι ποσότητες που έπρεπε να βγαίνουν».
Ο Παναγιώτης Σαΐσανάς, παραγωγός από τη Νεμέα Κορινθίας, επισημαίνει πόσο ζορίζεται και αυτός με τη λειψυδρία, που φέτος ήταν έντονη στην περιοχή του: «Την Τρίτη, ύστερα από τόσο καιρό, επιτέλους έβρεξε. Ολο τον Σεπτέμβρη και τον Οκτώβρη ήμασταν με βυτιοφόρα για να μπορέσουμε να παραγάγουμε. Τι περιμένουν να βγει από τη γη με τόσο λίγο νερό; Σε λίγο δεν θα έχουμε νερό να πιούμε και το επόμενο Σαββατοκύριακο οι μετεωρολόγοι είπαν ότι θα κάνει 25 βαθμούς. Αμα φτάσει τόσο ψηλά για την εποχή η θερμοκρασία, ό,τι νερό έπεσε θα εξατμιστεί. Πώς θα βγάλουμε τα προϊόντα;».
Ο νόμος του Αδωνη έκοψε πάγκους
Ο θεσμός της λαϊκής αγοράς αποτέλεσε εμβληματική παρέμβαση του Ελευθέριου Βενιζέλου το 1929, μέτρο που τόνωσε την κατανάλωση των προϊόντων του πρωτογενούς τομέα και βοήθησε τους πρόσφυγες και τους μικροπαραγωγούς να αναπτυχθούν οικονομικά και κοινωνικά. Ακόμη και σε αυτό τον θεσμό η κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να μην κάνει… μεταρρυθμιστική παρέμβαση. Διά του ν. 4849/2021, που μεταξύ άλλων θα αναμόρφωνε και θα εκσυγχρόνιζε το ρυθμιστικό πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίας του υπαίθριου εμπορίου, έφερε το απόλυτο γραφειοκρατικό χάος στις λαϊκές. Το αποτέλεσμα; Περίπου δύο στους δέκα παραγωγούς από το 2021 έχουν φύγει και οδηγούνται στη χονδρική.
Ο Παντ. Μόσχος επισημαίνει μιλώντας στο Documento: «Εδώ και 95 χρόνια οι παραγωγοί έπαιρναν την άδεια από τον δήμο όπου διαμένουν και πήγαιναν στο ΟΣΔΕ, δηλαδή το αντίστοιχο κτηματολόγιο των αγροτών. Μόνο στην Αθήνα πριν από τον νόμο κάθε δεκαπενθήμερο που διεξαγόταν διοικητικό συμβούλιο έρχονταν τουλάχιστον πέντε καινούργιοι παραγωγοί. Ο νόμος έκοψε τους παραγωγούς από τις λαϊκές. Μας είχαν πει ότι θα έβγαινε προκήρυξη από τον φορέα λειτουργίας της περιφέρειας ή τους δήμους όταν υπάρχουν θέσεις και θα κάνουν αίτηση ηλεκτρονικά οι παραγωγοί. Αυτός ήταν ένας γραφειοκρατικός όρος. Δεν λειτούργησε ποτέ και δυόμισι χρόνια δεν έχει γίνει ποτέ ούτε μία προκήρυξη! Κάπως έτσι δεν έχει έρθει κανένας παραγωγός στις λαϊκές της χώρας. Το τελευταίο δίμηνο γίνονται συναντήσεις με τον υπουργό κ. Θεοδωρικάκο, του ζητάμε να άρει αυτό το κομμάτι του νόμου και να βγάλει μια τροπολογία για να επιτρέψει σε παραγωγούς να έρθουν. Αυτοί που δεν έρχονται το πουλάνε χονδρικώς ανεξάρτητα αν τους συμφέρει ή όχι, γιατί δεν μπορούν να πάνε ούτε στις τοπικές λαϊκές. Μειώνονται οι πάγκοι, πέφτει ο ανταγωνισμός και ο καταναλωτής μένει με λιγότερες επιλογές στην αγορά».
Το δικό του παράδειγμα από τη λαϊκή των Κάτω Πετραλώνων φέρνει ο παραγωγός από τα Μέγαρα Παναγιώτης Δημακόπουλος: «Συνολικά μόνο στην Αττική πρέπει να έχουν παραδώσει επαγγελματικές άδειες πάνω από 250 άτομα. Αν εδώ στα Κάτω Πετράλωνα είχαμε 150 παραγωγούς πριν από δύο χρόνια, σήμερα έχουμε 60-70. Κυρίως έχουμε μείνει εδώ από Αθήνα, Μέγαρα, Μαραθώνα και κάποτε έρχονταν και από βόρεια Ελλάδα. Σταμάτησαν εξαιτίας του πετρελαίου και των διοδίων. Πολύ απλά, δεν βγαίνουν».
Ο κόσμος τις προτιμά για τις τιμές αλλά και για την ποιότητα
Πολλοί πολίτες ανεξαρτήτως ηλικίας «ψηφίζουν» λαϊκή αγορά για τα ψώνια τους και πάνε στο σουπερμάρκετ μόνο για τα απολύτως απαραίτητα που δεν βρίσκουν στους υπαίθριους πάγκους. Ο συνταξιούχος Κωνσταντίνος Μπάνοβιτς εξηγεί γιατί προτιμά σταθερά τη λαϊκή αγορά: «Στο σουπερμάρκετ τι να πάω να πάρω; Είναι φωτιά οι τιμές ακόμη και στα μακαρόνια. Τις προάλλες με ένα 20άρικο στο σουπερμάρκετ πήρα ίσα ίσα δυο καθαριστικά και λίγο τυρί και σκεφτείτε είμαι μόνος μου διότι έχω χάσει τη γυναίκα μου. Με ένα 20άρικο στη λαϊκή αγορά πήρα στο καρότσι μου αυγά, πατάτες, ντομάτες, φασόλια φρέσκα, ελιές και δεν συγκρίνονται ούτε σε ποιότητα ούτε σε ποσότητα, σε καμία περίπτωση. Πάω σταθερά μία φορά την εβδομάδα γιατί με συμφέρει με όλους τους λογαριασμούς που έχω και ειδικά το ρεύμα που έχει φτάσει στα ύψη».
Συνήθως στη λαϊκή δεν περιμένει κανείς να δει νεαρούς καταναλωτές. Τα πράγματα όμως έχουν αλλάξει. Η Αννα Παπαγιαννοπούλου, φοιτήτρια του ΟΠΑ, εξηγεί στο Documento γιατί πλέον την προτιμά από το σουπερμάρκετ: «Η ποικιλία και η υψηλή ποιότητα των περισσότερων προϊόντων τής δίνουν μεγάλο προβάδισμα σε σχέση με τα σουπερμάρκετ. Εδώ στα Κάτω Πετράλωνα είναι μια από τις μεγαλύτερες και έχουμε πολλές επιλογές ως προς τι και από ποια περιοχή θα πάρουμε. Επίσης παίζουν μεγάλο ρόλο και οι τιμές, ειδικά σε μια εποχή που το φοιτητικό budget μένει ίδιο αλλά οι ανάγκες αυξάνονται. Σκεφτείτε ότι έχουμε το ενοίκιο που είναι από μόνο του μεγάλο έξοδο, το σουπερμάρκετ ακόμη και για ένα άτομο δεν πέφτει κάτω από 50 ευρώ την εβδομάδα».