Τα τελευταία εννέα χρόνια οι ξένες επενδύσεις στην ΕΕ έχουν υποχωρήσει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, αποκαλύπτοντας μια βαθιά κρίση εμπιστοσύνης προς την ευρωπαϊκή οικονομία και τους θεσμούς της.
Ταυτόχρονα, οι ρυθμοί ανάπτυξης παραμένουν απογοητευτικά χαμηλοί, επιβεβαιώνοντας πως η ήπειρος βρίσκεται αντιμέτωπη με συστημικά προβλήματα που απειλούν την ίδια τη βιωσιμότητα του ευρωπαϊκού μοντέλου.
Η Ευρώπη του φόβου και της αβεβαιότητας
Στην ΕΕ έχει διαμορφωθεί μια «τεράστια ατμόσφαιρα φόβου και τρόμου», που διαπερνά τόσο τις επιχειρήσεις όσο και τα νοικοκυριά, σημειώνει το Euractiv.
Δεν πρόκειται απλώς για έναν κύκλο οικονομικής δυσπραγίας, αλλά για ένα σύνδρομο συλλογικής ανασφάλειας.
Οι επιχειρήσεις αποφεύγουν να επενδύσουν, οι πολίτες περιορίζουν την κατανάλωση, και οι κυβερνήσεις κινούνται αμήχανα ανάμεσα στην ανάγκη για κοινωνική προστασία και τις πιέσεις της αγοράς.
Οι υψηλές τιμές ενέργειας, οι εμπορικοί φραγμοί των ΗΠΑ και ο ανελέητος ανταγωνισμός της Κίνας έχουν διαλύσει τις παραδοσιακές αλυσίδες εφοδιασμού και υπονομεύουν την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων.
Ταυτόχρονα, τα νοικοκυριά βλέπουν τα εισοδήματά τους να καθηλώνονται ενώ οι τιμές βασικών αγαθών αυξάνονται.
Το αποτέλεσμα είναι ένας φαύλος κύκλος φόβου και στασιμότητας: η έλλειψη κατανάλωσης μειώνει τη ζήτηση, γεγονός που αποτρέπει τις επιχειρήσεις από το να επενδύσουν — και έτσι η ανάπτυξη «στεγνώνει» εκ των έσω.
Ο φόβος της παρακμής: Η ψυχολογία μίας καταρρέουσας Ευρώπης
Ο Philip Lausberg, ανώτερος αναλυτής του European Policy Centre, επισημαίνει πως η Ευρώπη υποφέρει από τον φόβο της παρακμής.
Δεν πρόκειται απλώς για οικονομικό πεσιμισμό, αλλά για μια πολιτισμική ανασφάλεια: οι Ευρωπαίοι συνειδητοποιούν ότι το μεταπολεμικό μοντέλο ευημερίας —βασισμένο στη βιομηχανική σταθερότητα, την κοινωνική πρόνοια και την εξωστρέφεια των εξαγωγών— δεν μπορεί πλέον να σταθεί όρθιο σε έναν κόσμο όπου η ισχύς μετατοπίζεται προς την Ασία και τη Βόρεια Αμερική.
Αυτή η αίσθηση απώλειας παγκόσμιου ρόλου τροφοδοτεί μια συλλογική ψυχολογία παραίτησης.
Η Ευρώπη μοιάζει να φοβάται περισσότερο το μέλλον παρά να το σχεδιάζει.
Και αυτός ο φόβος, όπως σημειώνουν οι αναλυτές, έχει γίνει πλέον η κινητήρια δύναμη της στασιμότητας.
Αντιφατικές πολιτικές και στρατηγικά αδιέξοδα
Οι κυβερνήσεις της ΕΕ προσπαθούν να ισορροπήσουν ανάμεσα σε αντικρουόμενες απαιτήσεις.
Από τη μία, ενίσχυση των αμυντικών προϋπολογισμών λόγω των γεωπολιτικών απειλών• από την άλλη, διατήρηση της δημοσιονομικής πειθαρχίας. Οι περικοπές στη γραφειοκρατία, που υποτίθεται θα ενίσχυαν την επιχειρηματικότητα, προκαλούν αντιδράσεις από τα συνδικάτα, τα οποία βλέπουν να υπονομεύονται τα εργασιακά δικαιώματα και η κοινωνική προστασία.
Αποτέλεσμα: κάθε βήμα προς τη μία κατεύθυνση αναιρεί την πρόοδο προς την άλλη.
Οι πολιτικές στήριξης επιχειρήσεων επιβαρύνουν τα δημόσια οικονομικά, ενώ τα υψηλά επιτόκια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που στοχεύουν στην καταπολέμηση του πληθωρισμού, στραγγαλίζουν τις επενδύσεις.
Η Ευρώπη χάνει το τεχνολογικό στοίχημα
Πίσω από την επενδυτική ύφεση κρύβονται δομικές αδυναμίες.
Η Ευρώπη χάνει έδαφος στην τεχνολογική κούρσα απέναντι στις ΗΠΑ και την Κίνα, ιδιαίτερα στους τομείς της τεχνητής νοημοσύνης, της μικροηλεκτρονικής και της πράσινης ενέργειας.
Η γραφειοκρατική ακαμψία, η κατακερματισμένη εσωτερική αγορά και η εξάρτηση από εξωτερικές πηγές ενέργειας υπονομεύουν τη στρατηγική της αυτονομία.
Πολλές ευρωπαϊκές εταιρείες, απογοητευμένες από το ασφυκτικό ρυθμιστικό περιβάλλον και την αβεβαιότητα, μεταφέρουν δραστηριότητες εκτός ΕΕ – εκεί όπου οι όροι επένδυσης είναι πιο σταθεροί και τα κίνητρα πιο ελκυστικά.
Η πολιτική διάσταση της οικονομικής κρίσης
Η οικονομική ανασφάλεια μετατρέπεται σε πολιτική κρίση εμπιστοσύνης.
Οι πολίτες θεωρούν ότι οι θεσμοί της ΕΕ δεν μπορούν να τους προστατεύσουν από τις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης και του πολέμου.
Έτσι, ενισχύονται πολιτικά σχήματα και κινήματα, που υπόσχονται επιστροφή στον «οικονομικό πατριωτισμό» και ανάκτηση του εθνικού ελέγχου.
Αλλά αντί η κρίση να οδηγήσει σε συσπείρωση, εντείνει τον διχασμό: άλλοι επιθυμούν μεγαλύτερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ως λύση, ενώ άλλοι ζητούν αποδέσμευση από τις Βρυξέλλες.
Το αποτέλεσμα είναι μια ένωση παραλυμένη από αντιφάσεις, όπου κάθε κράτος-μέλος προσπαθεί να διασώσει τον εαυτό του.
Η ήπειρος της στασιμότητας
Η σημερινή Ευρώπη, παρά το υψηλό επίπεδο διαβίωσης και την ισχυρή βιομηχανική της βάση, έχει μετατραπεί σε σύμβολο στασιμότητας και φόβου.
Ο φόβος δεν είναι πια συνέπεια της κρίσης — είναι η ίδια η κρίση.
Είναι η εσωτερική ψυχολογική παράμετρος που τρέφει τον οικονομικό μαρασμό και επιτείνει τη δυσπιστία προς το μέλλον.
Αν η Ευρώπη δεν καταφέρει να ξαναβρεί την αυτοπεποίθηση, την καινοτομία και το όραμά της, κινδυνεύει να παραμείνει παρατηρητής της παγκόσμιας ιστορίας, εγκλωβισμένη σε μια αέναη «ισορροπία φόβου» — μια ήπειρος που ζει από το παρελθόν της, ενώ αδυνατεί να οικοδομήσει το μέλλον της.
Η κρίση της Ευρώπης δεν είναι μόνο οικονομική.
Είναι υπαρξιακή. Και μέχρι να αντιμετωπιστεί ο φόβος —όχι μόνο ως συναίσθημα αλλά ως συστημικό φαινόμενο— η γηραιά ήπειρος θα συνεχίσει να στέκεται, με δισταγμό και ανασφάλεια, στο κατώφλι του ίδιου της του μέλλοντος.