Ως τραγική ειρωνεία μπορεί να ακουστεί μετά από το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη, το γεγονός ότι το έργο που θα έφερνε τους ελληνικούς σιδηροδρόμους στο 21ο αιώνα, εκσυγχρονίζοντας τη σηματοδότηση και την κίνηση των συρμών, αναμένεται να παραδοθεί σε 24 ημέρες από σήμερα, δηλαδή στις 26 Μαρτίου 2023.
Το έργο είχε ενταχθεί στο ΕΣΠΑ 2014-2020, με την αρχική σύμβαση για την υλοποίησή του να υπογράφεται στις 26 Δεκεμβρίου του 2016. Το έργο είχε αρχικό προϋπολογισμό σε όρους δημόσιας δαπάνης (δηλαδή κοινοτικής και εθνικής συμμετοχής) ύψους 65,87 εκατ. ευρώ.
Το φυσικό αντικείμενο του έργου αφορούσε:
• Την ανάταξη και αναβάθμιση του υφιστάμενου συστήματος συμβατικής σηματοδότησης – τηλεδιοίκησης, σε εντοπισμένα τμήματα του άξονα Αθήνα-Θεσσαλονίκη-Προμαχώνας (πλην του τμήματος Τιθορέα-Δομοκός) μήκους 519.4 χλμ. και αντικατάσταση 70 αλλαγών τροχιάς επί του ίδιου άξονα.
• Την εγκατάσταση και προσωρινή παραλαβή του συστήματος ελέγχου – χειρισμού σηματοδότησης ETCS level 1 σε 402 χλμ. του σιδηροδρομικού άξονα Αθήνα-Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα: Εγκατάσταση της καλωδίωσης και προσωρινή παραλαβή του στο τμήμα Λάρισα – Πλατύ Εγκατάσταση και προσωρινή παραλαβή ETCS level 1 στα τμήματα:
– Σιδηροδρομικού Σταθμού Οινόης – Σ.Σ. Τιθορέας
– Σ.Σ. Πλατέως – Σ.Σ. Προμαχώνα
• Εκπαίδευση, ανταλλακτικά, συντήρηση μετά άρσης βλαβών και τεκμηρίωση του συστήματος ETCS για όλα τα τμήματα του άξονα Αθήνα – Θεσσαλονίκη – Προμαχώνα (πλην Τιθορέα – Δομοκός) και του τμήματος Οινόη – Χαλκίδα συνολικού μήκους 541 χλμ.
Το σύστημα ETCS (European Train Control System), είναι το σύστημα που αναλαμβάνει τον αυτόματο έλεγχο της κυκλοφορίας των τρένων, ελέγχοντας συνεχώς την κίνηση των συρμών με δυνατότητα να αποτρέπει το ανθρώπινο λάθος. Το σύστημα έχει τη δυνατότητα όχι μόνο να καθοδηγεί τη σηματοδότηση αλλά και σε ακραία περίπτωση που ο μηχανοδηγός δεν έχει τον έλεγχο του τρένου (λόγω κάποιας βλάβης) και σε περίπτωση που δύο τρένα βρεθούν στην ίδια γραμμή (όπως έγινε το βράδυ της Τρίτης) έχει τη δυνατότητα να φρενάρει σταδιακά και τα δύο τρένα, για να αποφεύγονται τραγωδίες όπως αυτή της Τρίτης.
Η ημερομηνία παράδοσης του έργου με βάση την αρχική σύμβαση ήταν η 26η Δεκεμβρίου του 2020. Ήταν όμως μοιραίο να μην ξεφύγει από τη διαδικασία υλοποίησης των περισσότερων έργων του ΕΣΠΑ.
Οι 5 τροποποιήσεις της σύμβασης
Παρά το ότι το έργο άπτονταν της ασφαλούς διακίνησης επιβατών σε ένα δίκτυο που τα τρένα κινούνταν “τυφλά” σε κάποια σημεία με το ανθρώπινο λάθος να απειλεί κάθε μέρα τις μετακινήσεις με τρένο, η περίφημη σύμβαση 717 του ΟΣΕ κατάντησε άλλο ένα “γεφύρι της Άρτας”. Η αρχική σύμβαση είχε συνολικά 5 τροποποιήσεις, οι οποίες άλλαξαν τον προϋπολογισμό, το φυσικό αντικείμενο και τελικά τον χρόνο παράδοσης του έργου.
Συγκεκριμένα:
• Η πρώτη τροποποίηση ήρθε στις 6 Σεπτεμβρίου 2018 και είχε να κάνει με μια εσωτερική ανακατανομή δαπανών του έργου.
• Στις 11 Οκτωβρίου του 2018 έγινε η δεύτερη τροποποίηση με μια αλλαγή με την οποία απλώς ενσωμάτωναν τη δυνατότητα που είχε δοθεί από την Κομισιόν να χρηματοδοτούνται τα έργα του ΕΣΠΑ που υλοποιούσε η Ελλάδα με χρηματοδότηση 100% από κοινοτικούς πόρους.
• Πιο κρίσιμη ήταν η 3η τροποποίηση της σύμβασης, η οποία έγινε στις 25 Μαΐου 2019 λίγο πριν τις προηγούμενες εκλογές. Με αυτήν, εκτός από τη νέα αύξηση του προϋπολογισμού στα 83 εκατ. ευρώ, μειώθηκε το φυσικό αντικείμενο του έργου. Ειδικότερα, ο εκσυγχρονισμός σιδηροδρομικών γραμμών με συστήματα σηματοδότησης, τηλεδιοίκησης, τηλεπικοινωνιών αντί για τα 519,4 χιλιόμετρα θα κάλυπτε τελικά 402 χιλιόμετρα σιδηροδρομικής γραμμής.
• Στην 4η τροποποίηση στις 23 Δεκεμβρίου του 2020, η ολοκλήρωση του έργου παρατάθηκε κατά 16 μήνες ως τις 26 Μαρτίου του 2023, αφού σύμφωνα με την ΕΡΓΟΣΕ προέκυψαν ανάγκες επιπλέον εργασιών για την ολοκλήρωση του έργου και ενώ υπήρχαν διαβεβαιώσεις ότι είχε ολοκληρωθεί το 85% του φυσικού αντικειμένου.
• Στην 5η τροποποίηση της σύμβασης, στις 20 Οκτωβρίου του 2021, έγινε δεύτερη αναθεώρηση του προϋπολογισμού του έργου προς τα πάνω στα 87,3 εκατ. ευρώ.
Οι συνέπειες της καθυστέρησης
Η αποσπασματική ολοκλήρωση του έργου είχε ως αποτέλεσμα να μη λειτουργεί στο σύνολό του με τη διαχείριση κυκλοφορίας να επαφίεται στην ευσυνειδησία των σταθμαρχών. Ακολούθησε τον Απρίλιο του 2022 η παραίτηση του προέδρου του εν Ελλάδι ETCS κ. Χρήστου Κατσιούλη, με μια επιστολή – καταγγελία προς τη διοίκηση του ΟΣΕ, ότι στην περιοχή του δυστυχήματος θα κινούνταν τρένα με μεγάλη ταχύτητα χωρίς να έχουν κανένα δείγμα της κατάστασης της γραμμής.
Πριν από λίγες ημέρες, στις 13 Φεβρουαρίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι αποφάσισε να παραπέμψει την Ελλάδα στο Δικαστήριο της EE, επειδή δεν εκπλήρωσε τις υποχρεώσεις που υπέχει δυνάμει της οδηγίας για ενιαίο ευρωπαϊκό σιδηροδρομικό χώρο. Στην ουσία, η Επιτροπή παρέπεμψε την Ελλάδα γιατί οι εθνικές αρχές δεν υπέγραψαν ως όφειλαν συμφωνία με τον ΟΣΕ που αφορά τη διαφάνεια των δαπανών που γίνονται στο εθνικό δίκτυο και των στόχων για τη βελτίωσή του. Με τον στόχο για Αθήνα – Θεσσαλονίκη σε 3 ώρες και κάτι να αποτελεί μακρινό όνειρο, όπως επίσης και η λειτουργία ολοκληρωμένου συστήματος ETCS, θα ήταν δύσκολη η υπογραφή μιας τέτοιας συμφωνίας.