Είτε μας αρέσει είτε όχι, ζούμε σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Ο τρόπος με τον οποίο ορίζει κανείς την παγκοσμιοποίηση ή μετρά την πρόοδό της μπορεί να ποικίλλει, ωστόσο γενικά τείνει να σημαίνει απλώς μεγαλύτερη οικονομική ενοποίηση μεταξύ των χωρών, καθώς και περισσότερη πολιτική συνεργασία, μετανάστευση και εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών.
Σε όλους αυτούς τους τομείς, η παγκοσμιοποίηση βρισκόταν σε άνοδο μέχρι πρόσφατα.
Ορισμένοι οικονομολόγοι, ειδικοί και πολιτικοί υποστηρίζουν ότι η παγκοσμιοποίηση έχει κορυφωθεί και πλέον θα αρχίσει να αντιστρέφεται. Ο Niall Ferguson βλέπει αυτή την περίοδο της παγκοσμιοποίησης, χάρη στην πανδημία, να ξεθωριάζει, έστω και με μικρό πάταγο. Ο οικονομολόγος του Χάρβαρντ Dani Rodrick ανακοινώνει “το τέλος του νεοφιλελευθερισμού”.
Δυναμική
Ωστόσο η παγκοσμιοποίηση δεν είναι μια φάση. Είναι μια δυναμική τάση την οποία δεν μπορεί κανείς απλώς να σταματήσει.
Υπήρξε μια συντονισμένη ώθηση προς μια πιο παγκόσμιου τύπου ολοκλήρωση σε όλη την εποχή η οποία ακολούθησε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Καθώς τελείωνε ο πόλεμος, η παγκόσμια κοινότητα δημιούργησε αρκετούς μεγάλους θεσμούς (την Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τα Ηνωμένα Έθνη και άλλους παρόμοιους) προκειμένου να ανοίξουν τον δρόμο σε περισσότερη συνεργασία και εμπόριο και να αποφευχθούν τα λάθη του παρελθόντος. Ωστόσο, η παγκοσμιοποίηση πραγματικά απογειώθηκε μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου.
Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η βελτίωση της τεχνολογίας η οποία διευκόλυνε το εμπόριο (ιδιαίτερα των υπηρεσιών και των πληροφοριών) και ένα πνευματικό περιβάλλον του είδους της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον, ευνόησε όλα τα “παγκόσμια” πράγματα.
Οι χώρες καταργούσαν ολοένα και περισσότερους δασμούς και περισσότερα κεφάλαια και αγαθά από οποτεδήποτε στην ιστορία διακινούνταν πέρα από τα σύνορα. Μπορείτε να το διαπιστώσετε μέσω του δείκτη KOF της παγκοσμιοποίησης, ο οποίος περιλαμβάνει διάφορους υπο-δείκτες οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης.
Εάν όμως κοιτάξετε προσεκτικά τον δείκτη, θα διαπιστώσετε μια επιβράδυνση του ρυθμού της παγκοσμιοποίησης την τελευταία δεκαετία. Η τελευταία κορυφώθηκε το 2008 εάν τη μετρήσει κανείς ως ποσοστό εμπορίου επί του ΑΕΠ.
Προβλήματα και αμφισβήτηση
Τα τελευταία χρόνια μάς έκαναν να αμφισβητήσουμε την αξία της παγκοσμιοποίησης. Εκείνη τήρησε πολλές από τις υποσχέσεις της: περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι δεν ζουν πλέον στη φτώχεια, τα αγαθά και οι υπηρεσίες είναι πολύ φθηνότερα και η διαφοροποίηση έχει κάνει την οικονομία λιγότερο επικίνδυνη.
Υπήρξαν όμως και προβλήματα. Η είσοδος δισεκατομμυρίων χαμηλόμισθων εργαζομένων στην παγκόσμια αγορά πολύ γρήγορα εκτόπισε πολλούς ανθρώπους σε πλουσιότερες χώρες από τις δουλειές τους και επιδείνωσε την ανισότητα στο εσωτερικό κάθε χώρας.
Η δολαριοποίηση σήμαινε ότι ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες θα αντιμετώπιζαν αστάθεια των νομισμάτων τους, καθώς οι ξένοι επενδυτές απέσυραν τα χρήματά τους με την πρώτη ένδειξη προβλημάτων.
Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι υπήρξε μια αντίδραση κατά της παγκοσμιοποίησης, η οποία συνοδεύτηκε από πολιτικές για την επιβράδυνση ή και την αναστροφή της. Η πανδημία, η οποία οδήγησε σε ελλείψεις όταν το εμπόριο επιβραδύνθηκε, απλώς ενίσχυσε την απογοήτευση για τις παγκόσμιες ενοποιημένες εφοδιαστικές αλυσίδες. Και τα δύο κυρίαρχα πολιτικά κόμματα στις ΗΠΑ πιέζουν για βιομηχανικές πολιτικές οι οποίες θα επιδοτούν περισσότερη εγχώρια παραγωγή ορισμένων αγαθών.
Υπάρχουν περισσότεροι δασμοί σε ορισμένα αγαθά και περιορισμοί για τα κεφάλαια. Το ΔΝΤ, κάποτε ο μεγαλύτερος πρωταθλητής της παγκοσμιοποίησης, τώρα υποστηρίζει τους κεφαλαιακούς ελέγχους.
Οι προοπτικές φαίνονται ακόμη πιο σκοτεινές. Η άλλοτε ασυγκράτητη οικονομία της Κίνας – μια μεγάλη δύναμη όσον αφορά την ανάδυση της παγκοσμιοποίησης – δεν φαίνεται σε τόσο καλή κατάσταση. Ο κόσμος ίσως να μην μπορεί πλέον να υπολογίζει στην Κίνα για φθηνά και άφθονα αγαθά. Εν τω μεταξύ, το ολοένα και ενισχυόμενο δολάριο και τα αυξανόμενα επιτόκια θα ασκήσουν πίεση στις αναδυόμενες οικονομίες, γεγονός που θα τις κάνει ακόμη πιο δύσπιστες όσον αφορά τις παγκόσμιες αγορές.
Κοινή μοίρα
Τίποτε δεν διαρκεί για πάντα. Η ανθρώπινη πρόοδος σκοντάφτει και μπορεί κάποτε να βαλτώνει. Ωστόσο η παγκοσμιοποίηση δεν πρόκειται να εξαφανιστεί. Πρώτον, είναι πολύ δύσκολο να χαλαρώσεις πολλές από τις σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί. Είμαστε όλοι μαζί στην ίδια “βάρκα”, τα περιουσιακά στοιχεία και τα εμπορεύματα εξακολουθούν να κοστολογούνται σε δολάρια και οι ξένοι εξακολουθούν να κατέχουν μεγάλο χρέος των ΗΠΑ.
Η μεταποίηση εξαρτάται από ενδιάμεσα προϊόντα τα οποία κατασκευάζονται σε όλο τον κόσμο και τα οποία όχι μόνο είναι φθηνότερα, αλλά και παράγονται με δεξιότητες τις οποίες οι ΗΠΑ δεν κατέχουν πια. Η πρόσφατη προσπάθεια της Αμερικής να επαναφέρει στο εσωτερικό της την κατασκευή ημιαγωγών δείχνει γιατί η βιομηχανική πολιτική είναι πολύ πιο δύσκολη απ’ όσο φαίνεται και δεν αποτελεί καλή λύση για τη διαρθρωτική απώλεια θέσεων εργασίας.
Δεύτερον, τα οφέλη από την παγκοσμιοποίηση είναι πολύ μεγάλα για να τα εγκαταλείψουμε. Πολλοί άνθρωποι δεν ζουν πλέον στη φτώχεια και ο κόσμος έχει συνηθίσει σε φθηνότερα πράγματα. Βλέπουμε πόσο ανατρεπτική και επώδυνη αποδεικνύεται η επιστροφή του πληθωρισμού, τόσο από οικονομική όσο και από πολιτική άποψη. Η αποπαγκοσμιοποίηση θα έκανε τον πληθωρισμό πολύ χειρότερο και κανείς δεν θέλει κάτι τέτοιο.
Αποδεικνύεται επίσης ότι οι πολιτικοί είναι αρκετά ευέλικτοι ως προς τις απόψεις τους (βλ. σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων) εάν μια μετατόπισή τους μπορεί να προσφέρει φθηνότερες τιμές. Τα μεγάλα λόγια για μια υποχώρηση από την παγκοσμιοποίηση μπορεί να είναι η επόμενη λαϊκιστική θέση που θα καταρρεύσει.
Οι οικονομικές και πολιτικές τάσεις οι οποίες απειλούν την παγκοσμιοποίηση δεν χρειάζεται να είναι τόσο δυσοίωνες. Ο Ken Moelis, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Moelis & Co., ανησυχεί ότι θα υπάρξει οπισθοδρόμηση στην παγκοσμιοποίηση επειδή ο πόλεμος στην Ουκρανία αποκάλυψε πόσο ευάλωτοι είμαστε σε τρίτες χώρες. Αυτό ωστόσο δείχνει μονάχα πόσο επικίνδυνο είναι να εξαρτάσαι από οποιαδήποτε μεμονωμένη χώρα, συμπεριλαμβανομένης της δικής σου.
Διαφοροποίηση
Στο μέλλον, οι χώρες χρειάζονται περισσότερη διαφοροποίηση όσον αφορά το από πού προμηθεύονται τα αγαθά και τα εμπορεύματά τους, όχι λιγότερη. Μπορεί να μην είμαστε σε θέση να βασιζόμαστε στην Κίνα, με τη γήρανση του πληθυσμού της και το αβέβαιο οικονομικό μέλλον της, ωστόσο περισσότερη παραγωγή μπορεί να προέλθει από νεότερες χώρες της αφρικανικής ηπείρου, οι οποίες εξακολουθούν να μπορούν να επωφεληθούν από περισσότερη οικονομική ολοκλήρωση.
Η παγκοσμιοποίηση απέχει πολύ από το να είναι τέλεια, συνολικά ωστόσο κάνει τη ζωή μας καλύτερη. Οι νέοι δασμοί και οι νεόκοπες βιομηχανικές πολιτικές θα μας πάνε μερικά βήματα πίσω προς τον προστατευτισμό, ωστόσο το ακόμη πιο διευρυμένο εμπόριο μπορεί να ανακουφίσει την πίεση των τιμών και να διατηρήσει την ορμή προς περισσότερη ολοκλήρωση.
Ο τόνος της συζήτησης για την παγκοσμιοποίηση μπορεί να έχει αλλάξει, όμως το τζίνι είναι έξω από το λυχνάρι και δεν πρόκειται να δεχτεί να ξαναπεριοριστεί εκεί.
