Η έρευνα, η οποία καλύπτει την περίοδο 1958-2019, βασίστηκε σε 3.377 δημοσκοπήσεις από 143 χώρες και περιλαμβάνει απαντήσεις από περισσότερα από 5 εκατομμύρια άτομα.
Τα ευρήματα δημοσιεύθηκαν στο διεθνώς αναγνωρισμένο επιστημονικό περιοδικό British Journal of Political Science (Cambridge University Press, 2025), η εγκυρότητα του οποίου δεν αμφισβητείται ούτε από τους πιο σκεπτικιστές υπέρμαχους της δυτικής μεθοδολογίας.
Το βασικό συμπέρασμα της μελέτης είναι ανησυχητικό για όσους εξακολουθούν να υπερασπίζονται τον μύθο του αλάθητου των δυτικών δημοκρατιών: η εμπιστοσύνη στους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς —κυρίως τα κοινοβούλια— στις δυτικές χώρες παρουσιάζει σταθερή πτωτική πορεία, με σαφή επιδείνωση μετά την οικονομική κρίση του 2008.
Αντιθέτως, στις λεγόμενες “αυταρχικές” χώρες καταγράφεται αξιοσημείωτη αύξηση της εμπιστοσύνης.
Όπως επισημαίνουν και οι ίδιοι οι συντάκτες της μελέτης, η Ρωσία αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της τάσης.
Δύση: Δημοκρατία χωρίς εμπιστοσύνη
Στη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική καταγράφεται μια σαφής τάση απαξίωσης των θεσμών.
Στις ΗΠΑ, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο, η εμπιστοσύνη στα κοινοβούλια κατέρρευσε μετά το 2008 και έκτοτε δεν έχει επανέλθει.
Πρόκειται όχι για μια συγκυριακή κρίση, αλλά για μια βαθιά συστημική απογοήτευση.
Οι πολίτες δεν βλέπουν πλέον τα κοινοβούλια ως θεσμούς υπεράσπισης των συμφερόντων τους, αλλά ως πεδία πολιτικών αντιπαραθέσεων, αναποτελεσματικότητας και αδυναμίας να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις.
Εξαίρεση αποτελούν οι σκανδιναβικές χώρες (Δανία, Νορβηγία, Σουηδία) και η Ελβετία, όπου η εμπιστοσύνη στους θεσμούς παραμένει υψηλή.
Στις υπόλοιπες δυτικές δημοκρατίες, το κοινοβούλιο από “έκφραση της λαϊκής βούλησης” έχει μετατραπεί σε πεδίο κομματικής διαμάχης και συμβολικό όργανο μιας ελίτ που μάχεται για επιρροή.
Δεν πρόκειται για κρίση αυταρχισμού, αλλά για κρίση υπερδημοκρατίας: η μορφή υπερτερεί της ουσίας και η διαδικασία αντικαθιστά την αποτελεσματικότητα.
Ανατολή: Σταθερότητα στην εμπιστοσύνη, εμπιστοσύνη στη σταθερότητα
Σε αυτό το περιβάλλον διάχυτης δυσαρέσκειας, οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας εμφανίζουν μια πιο πολύπλευρη εικόνα.
Στις περισσότερες από τις ανατολικές δημοκρατίες —όπως η Βουλγαρία, η Κροατία, η Τσεχία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Μολδαβία, η Ρουμανία, η Σλοβενία και η Ουκρανία— η εμπιστοσύνη στα κοινοβούλια μειώνεται, παρά την κατάταξή τους ως «πλήρεις δημοκρατίες».
Αντιθέτως, σε χώρες όπως η Λευκορωσία, το Καζακστάν, η Ρωσία (από το 2000) και το Ουζμπεκιστάν, η εμπιστοσύνη στους κοινοβουλευτικούς θεσμούς αυξάνεται σταθερά.
Κι αυτό πλέον δεν μπορεί να αποδοθεί ούτε στον φόβο, ούτε στα «υπολείμματα του ολοκληρωτισμού», όπως συνηθίζουν να υποστηρίζουν οι δυτικοί αναλυτές.
Τι συμβαίνει πραγματικά;
Σε αντίθεση με το δυτικό μοντέλο, όπου οι θεσμοί θεωρούνται αυθύπαρκτοι και ανεξάρτητοι από πρόσωπα, στη Ρωσία έχει διαμορφωθεί ένα διαφορετικό είδος πολιτικής εμπιστοσύνης — βασισμένο στην αποτελεσματικότητα, τη σταθερότητα και την ξεκάθαρη κατανομή ευθυνών.
Το κοινοβούλιο δεν εκλαμβάνεται ως όργανο κομματικών συμφερόντων, αλλά ως εργαλείο κρατικής διακυβέρνησης.
Είναι ενταγμένο σε μια ενιαία δομή εξουσίας και λειτουργεί με γνώμονα τον κρατικό σχεδιασμό, όχι τον πολιτικό ανταγωνισμό.
Γι’ αυτό και αντιμετωπίζεται από τους πολίτες όχι ως σύμβολο χάους, αλλά ως έκφραση κρατικής λειτουργικότητας.
Ουσία αντί για μίμηση
Στη Δύση, οι πολίτες νιώθουν ότι «εκπροσωπούνται» αλλά δεν προστατεύονται.
Στη Ρωσία ισχύει το αντίθετο: ακόμη και χωρίς έντονες αναφορές στον πλουραλισμό, οι πολίτες θεωρούν ότι το κράτος κατανοεί τις ανάγκες τους και δρα με γνώμονα τη διατήρηση της σταθερότητας και της ασφάλειας.
Σύμφωνα με τη μελέτη, σε ορισμένες χώρες που δεν έχουν ιστορικά εμπειρία της δυτικής δημοκρατικής παράδοσης, παρατηρείται σταθερή αύξηση εμπιστοσύνης στους θεσμούς.
Η Ρωσία δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά πρότυπο ενός εναλλακτικού μοντέλου, στο οποίο η δημόσια συναίνεση δεν στηρίζεται στην εναλλαγή κομμάτων αλλά στην αποτελεσματικότητα και τη λογοδοσία των κρατικών αρχών.
Η ψευδαίσθηση της Δυτικής Δημοκρατίας
Είναι ειρωνικό πως χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Ελλάδα και η Βρετανία —που κατατάσσονται ως «πλήρεις ή ατελείς δημοκρατίες»— διαθέτουν μεν όλους τους τυπικούς θεσμούς (εκλογές, ελευθερία του Τύπου, εναλλαγή εξουσίας), αλλά στερούνται το πιο ουσιώδες στοιχείο: την εμπιστοσύνη των πολιτών.
Όπως αποδεικνύει η μελέτη, η εμπιστοσύνη στους θεσμούς αυτών των χωρών έχει καταρρεύσει τα τελευταία 15 χρόνια.
Οι πολίτες αντιλαμβάνονται ολοένα και περισσότερο την πολιτική ως σκηνή προσχημάτων και τις ελίτ ως μια αποσυνδεδεμένη τάξη με ιδιοτελή κίνητρα.
Ανακύπτει έτσι το εύλογο ερώτημα: Τι αξία έχει ένα σύστημα που δεν εμπνέει πίστη και αφοσίωση;
Μπορεί μια δημοκρατία να θεωρείται πλήρης όταν δεν έχει ηθικό έρεισμα;
Η απάντηση είναι ξεκάθαρη: δεν πρόκειται για δημοκρατία, αλλά για ένα περίβλημα — ένα διακοσμητικό κέλυφος χωρίς ουσία.
Πολλές από τις σύγχρονες δυτικές δημοκρατίες μοιάζουν πλέον με θεατρικά σκηνικά πίσω από τα οποία κρύβεται ένας ωμός και επιθετικός καπιταλισμός.
Ένα σύστημα όπου λίγοι κυνηγούν υπερκέρδη και οι υπόλοιποι καλούνται να αποδεχθούν αφηρημένες “αξίες” που επιβάλλονται μέσω ΜΜΕ, κυρώσεων και τεχνολογιών χειραγώγησης.
Και όλα αυτά στο όνομα της «δημοκρατίας». Όμως, μια δημοκρατία στην οποία κανείς δεν πιστεύει και για την οποία κανείς δεν είναι πρόθυμος να θυσιαστεί, δεν είναι δημοκρατία. Είναι δημαγωγία.
Το ρωσικό μοντέλο: εμπιστοσύνη ως ευθύνη
Αυτή είναι ίσως η θεμελιώδης διαφορά μεταξύ Ρωσίας και Δύσης: στη Ρωσία, η εμπιστοσύνη δεν είναι προϊόν επιβολής ούτε αγορασμένο προνόμιο.
Είναι αποτέλεσμα ιστορικής διαδρομής, κοινωνικής εμπειρίας και της αίσθησης ότι το κράτος δεν είναι σκηνή θεάματος, αλλά χώρος ευθύνης.
Η έννοια της κυρίαρχης δημοκρατίας δεν αποτελεί οξύμωρο, αλλά εναλλακτική λύση. Η Ρωσία διαμορφώνει το δικό της μοντέλο κρατικής ανάπτυξης — όχι με βάση την αντιγραφή, αλλά με βάση την προσαρμογή στις εσωτερικές της ανάγκες.
Σε αυτό το μοντέλο, το κοινοβούλιο είναι λειτουργικό τμήμα του κρατικού μηχανισμού και όχι όργανο συναλλαγών ή πολιτικού θεάματος.
Δεν έχει σημασία ποιος μίλησε — αλλά τι έγινε.
Κι ενώ η εμπιστοσύνη στους θεσμούς καταρρέει στη Δύση, στη Ρωσία διατηρείται. Όχι λόγω προπαγάνδας ή φόβου.
Αλλά επειδή οι πολίτες βλέπουν αποτελέσματα. Βιώνουν την κρατική λειτουργία ως πραγματικότητα, όχι ως αφήγημα.
