Οι τεχνολογικοί κολοσσοί Microsoft και Alphabet/Google έχουν σημαντικό προβάδισμα στη διαμόρφωση του ενδεχομένως κυριαρχούμενου από την τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) μέλλοντός μας. Αυτό δεν αποτελεί θετική εξέλιξη. Η ιστορία έχει δείξει ότι όταν η διάθεση της πληροφορίας αφήνεται στα χέρια ολίγων, οδηγεί σε πολιτική και οικονομική καταπίεση. Και αν δεν υπάρξει κάποια παρέμβαση, η ιστορία θα επαναληφθεί.
Μέσα σε μόλις λίγους μήνες, η Microsoft “έσπασε τα κοντέρ” εδραιώνοντας στην αγορά το ChatGPT, τη μορφή γενετικής τεχνητής νοημοσύνης στην οποία σχεδιάζει να επενδύσει 10 δισ. δολάρια. Παράλληλα, τον προηγούμενο μήνα, ο Σούνταρ Πιτσάι, διευθύνων σύμβουλος της Alphabet/Google, αποκάλυψε μια σουίτα εργαλείων ΑΙ – για email, υπολογιστικά φύλλα και τη σύνταξη κάθε είδους κειμένου. Και παρότι η πρόσφατη απόφαση της Meta να παραχωρήσει των κώδικα ΑΙ που ανέπτυξε δημιουργεί ενδεχομένως τις προϋποθέσεις να ανεβάσει επίσης ρυθμούς στον τομέα αυτό, η πραγματικότητα είναι ότι η Alphabet και Microsoft έχουν αφήσει πολύ πίσω τους ανταγωνιστές τους.
Το γεγονός δε ότι οι δύο αυτές επιχειρήσεις προσπαθούν να ξεπεράσουν η μία την άλλη, ελλείψει μάλιστα εξωτερικών δικλείδων ασφαλείας, θα πρέπει να μας προκαλεί ανησυχία, δεδομένης της δυνατότητας που έχει η τεχνητή νοημοσύνη να πλήξει σφόδρα την απασχόληση, την ιδιωτικότητα και την κυβερνοασφάλεια. Οι κούρσες εξοπλισμού χωρίς περιορισμούς εν γένει δεν έχουν καλό τέλος.
Η ιστορία έχει επανειλημμένως αποδείξει ότι ο έλεγχος της πληροφορίας παίζει καταλυτικό ρόλο στο ποιος έχει την εξουσία και τι μπορεί να κάνει με αυτήν. Όταν δημιουργήθηκε η γραφή, στην αρχαία Μεσοποταμία, οι περισσότεροι γραφείς ήταν γόνοι των ελίτ οικογενειών, κυρίως γιατί η εκπαίδευση κόστιζε ακριβά. Στη μεσαιωνική Ευρώπη, η εκπαίδευση ήταν κυρίως προνόμιο του κλήρου και των ευγενών, και όχι του απλού κόσμου, το οποίο μάλιστα εκμεταλλεύονταν προκειμένου να βελτιώσουν την κοινωνική τους θέση και τη νομιμοποίησή τους.
Το ποσοστό της εκπαίδευσης του κόσμου αυξήθηκε παράλληλα με την εκβιομηχάνιση, ωστόσο αυτοί που αποφάσιζαν τι θα γράψουν οι εφημερίδες και τι επιτρεπόταν να ειπωθεί στο ραδιόφωνο, και αργότερα στην τηλεόραση, είχαν στα χέρια τους μεγάλη εξουσία. Αλλά με τη διεύρυνση της επιστημονικής γνώσης και τη διάδοση των τηλεπικοινωνιών φτάσαμε σε μια εποχή όπου οι πηγές γνώσης έχουν πολλαπλασιαστεί και υπάρχουν πλέον πολλοί εναλλακτικοί τρόποι επεξεργασίας των γεγονότων και αιτιολόγησης των συνεπειών. Η πρόσβαση σε γεγονότα που αφορούν τον έξω κόσμο αποδυνάμωσε και τελικά βοήθησε στην εξάλειψη του ελέγχου της Σοβιετικής Ένωσης στην Πολωνία, την Ουγγαρία, την Ανατολική Γερμανία και την υπόλοιπη σφαίρα επιρροής της.
Μπαίνοντας στη δεκαετία του 1990, το διαδίκτυο προσέφερε ακόμη φθηνότερους τρόπους έκφρασης των απόψεών μας. Αλλά με την πάροδο του χρόνου τα κανάλια επικοινωνίας συγκεντρώθηκαν στα χέρια ολίγων, όπως το Facebook, του οποίου ο αλγόριθμος επιδείνωσε την πολιτική πόλωση και σε ορισμένες, τεκμηριωμένες, περιπτώσεις άναψε ακόμη και “τις φλόγες του μίσους”. Στα αυταρχικά καθεστώτα, όπως η Κίνα, οι ίδιες τεχνολογίες έχουν μετατραπεί σε εργαλεία ολοκληρωτικού ελέγχου.
Με την έλευση της τεχνητής νοημοσύνης, η οπισθοδρόμηση θα επιταχυνθεί. Σε έναν βαθμό αυτό σχετίζεται με την ίδια τη φύση της τεχνολογίας. Οι άνθρωποι, αντί να αξιολογούν τις πληροφορίες πολλών πηγών, στηρίζονται ολοένα και περισσότερο στην εκκολαπτόμενη τεχνολογία για να τους δώσει μια μοναδική, υποτίθεται οριστική απάντηση. Δεν είναι εύκολο, δε, να έχει κανείς πρόσβαση στις υποσημειώσεις ή στις παραπομπές ώστε να αναζητήσει τις υποκείμενες πηγές.
Αυτή η τεχνολογία βρίσκεται στα χέρια δύο επιχειρήσεων που η φιλοσοφία τους έχει τις ρίζες της στην έννοια της “μηχανικής ευφυΐας”, η οποία δίνει έμφαση στην ικανότητα των υπολογιστών να υπερτερούν του ανθρώπου σε συγκεκριμένες δραστηριότητες. Η Deep Mind, μια εταιρεία που ανήκει στην Google, υπερηφανεύεται για την ανάπτυξη αλγορίθμων που μπορούν να νικήσουν κορυφαίους σκακιστές ή παίκτες του Go.
Αυτή η φιλοσοφία όπως ήταν φυσικό ενισχύθηκε από την πρόσφατη (κακή) οικονομική τάση ότι μοναδικός στόχος των επιχειρήσεων πρέπει να είναι η μεγιστοποίηση του βραχυπρόθεσμου πλούτου των μετόχων τους. Συνδυαστικά, αυτές οι δύο τάσεις εδραιώνουν την άποψη ότι οι πιο παραγωγικές εφαρμογές ΑΙ αντικαθιστούν τον άνθρωπο. Η αντικατάσταση, για παράδειγμα, των υπαλλήλων παντοπωλείου από αυτοματοποιημένα ταμεία έχουν επηρεάσει ελάχιστα την παραγωγικότητα των υπολοίπων εργαζομένων, ενώ παράλληλα ενοχλεί πολλούς πελάτες. Αλλά καθιστά εφικτή την απόλυση εργαζομένων και ενισχύει την εξουσία των διοικούντων.
Πιστεύουμε ότι η επανάσταση της AI θα μπορούσε ακόμη και να οδηγήσει στην υλοποίηση των δυσμενών προφητειών που έκανε ο Καρλ Μαρξ πριν από έναν αιώνα. Ο Γερμανός φιλόσοφος ήταν πεπεισμένος ότι ο καπιταλισμός οδηγεί στη μονοπωλιακή ιδιοκτησία των “μέσων παραγωγής” και ότι οι ολιγάρχες θα χρησιμοποιούν την οικονομική τους επιρροή για να “ελέγχουν” τα πολιτικά συστήματα και να κρατούν τους εργαζόμενους στη φτώχεια.
Ευτυχώς, ο Μαρξ έκανε λάθος για τη βιομηχανική εποχή του 19ου αιώνα, οπότε και έζησε. Οι κλάδοι αναπτύχθηκαν πολύ ταχύτερα από ό,τι περίμενε, και νέες εταιρείες που αναδύθηκαν διατάραξαν τη δομή της οικονομικής εξουσίας. Οι αντισταθμιστικές κοινωνικές δυνάμεις αναπτύχθηκαν υπό τη μορφή συνδικαλιστικών οργανώσεων και γνήσιας πολιτικής εκπροσώπησης για ένα ευρύ φάσμα της κοινωνίας. Και οι κυβερνήσεις ανέπτυξαν την ικανότητα να ρυθμίζουν τις υπερβολές της βιομηχανίας. Το αποτέλεσμα ήταν η ενίσχυση του ανταγωνισμού, η αύξηση των μισθών και η ενίσχυση της Δημοκρατίας.
Σήμερα, αυτές οι αντισταθμιστικές δυνάμεις είτε δεν υπάρχουν πια είτε είναι πολύ αποδυναμωμένες. Η γενετική ΑΙ απαιτεί ακόμη βαθύτερες τσέπες από τις υφαντουργίες και τις χαλυβουργίες. Ως αποτέλεσμα, οι περισσότερες από τις προφανείς ευκαιρίες που προσφέρει έχουν ήδη πέσει στα χέρια της Microsoft, με την κεφαλαιοποίηση των 2,4 τρισ. δολαρίων, και της Alphabet, των 1,6 τρισ. δολαρίων.
Την ίδια στιγμή, δυνάμεις όπως τα εργατικά συνδικάτα έχουν αποδυναμωθεί μετά από 40 χρόνια ιδεολογιών απορρύθμισης (επί Ρόναλντ Ρέιγκαν, Μάργκαρετ Θάτσερ, πατήρ και υιού Μπους, ακόμη και του Μπιλ Κλίντον). Για τον ίδιο λόγο, η ικανότητα της κυβέρνησης των ΗΠΑ να ρυθμίζει έχει εξασθενίσει. Η ακραία πόλωση, ο φόβος “δολοφονίας της χρυσής χήνας” και η υπονόμευση της εθνικής ασφάλειας υποδηλώνουν ότι τα περισσότερα μέλη του Κογκρέσου προτιμούν ακόμη να κάνουν τα στραβά μάτια.
Προκειμένου να αποτρέψουμε τα μονοπώλια δεδομένων από το να καταστρέψουν τη ζωή μας, πρέπει να κινητοποιήσουμε αποτελεσματικές αντισταθμιστικές δυνάμεις – και μάλιστα γρήγορα.
Το Κογκρέσο πρέπει να διεκδικήσει δικαιώματα ιδιοκτησίας στα υποκείμενα δεδομένα στα οποία βασίζονται για την ανάπτυξη των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης. Εάν οι κολοσσοί ΑΙ θέλουν να χρησιμοποιούν τα δεδομένα μας, κι εμείς θέλουμε κάτι ως αντάλλαγμα για να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα στις κοινότητες μας και για να βελτιώσουμε την πραγματική παραγωγικότητα των εργαζομένων. Αντί για τη μηχανική νοημοσύνη, αυτό που χρειαζόμαστε είναι “χρήσιμες μηχανές”, που δίνουν έμφαση στην ικανότητα των υπολογιστών να ενισχύουν τις ικανότητες των ανθρώπων. Αυτή θα είναι μια πολύ πιο γόνιμη προσέγγιση για την αύξηση της παραγωγικότητας. Η ενδυνάμωση των εργαζομένων και η μεγαλύτερη συμμετοχή του ανθρώπου στη λήψη αποφάσεων όσον αφορά τη διαδικασία παραγωγής, θα ενίσχυε επίσης τις κοινωνικές δυνάμεις που μπορούν να αντισταθούν στους τεχνολογικούς κολοσσούς. Απαιτείται επίσης μεγαλύτερη διαφοροποίηση όσον αφορά την προσέγγιση των νέων τεχνολογιών, που θα περιορίσει περαιτέρω το μονοπώλιο των Big AI.
Απαιτείται επίσης ρυθμιστικό πλαίσιο που θα προστατεύει την ιδιωτικότητα και θα βάζει φραγμούς στην καπιταλιστική εποπτεία, ή τη διάχυτη χρήση της τεχνολογίας για την παρακολούθηση του τι κάνουμε – όπως το αν συμμορφωνόμαστε με την “αποδεκτή” συμπεριφορά, όπως την ορίζουν οι εργοδότες και με βάση το πώς ερμηνεύει τον νόμο η αστυνομία, πράγματα που πλέον μπορούν να αξιολογηθούν σε πραγματικό χρόνο χάρη στην τεχνητή νοημοσύνη. Υπάρχει πραγματικά ο κίνδυνος να χρησιμοποιηθεί η AI για τη χειραγώγηση των επιλογών μας και τη διαστρέβλωση των ζωών μας.
Τέλος, χρειαζόμαστε ένα διαβαθμισμένο σύστημα για την εταιρική φορολόγηση, έτσι ώστε οι φορολογικοί συντελεστές να είναι υψηλότεροι για τις εταιρείες που έχουν μεγαλύτερα κέρδη σε δολαριακούς όρους. Ένα τέτοιο φορολογικό σύστημα θα ασκούσε πίεση στους μετόχους των τεχνολογικών κολοσσών να διασπάσουν τις εταιρείες τους, ώστε να μειώσουν τον πραγματικό φορολογικό συντελεστή τους. Η ενίσχυση του ανταγωνισμού θα βοηθούσε στην ύπαρξη περισσότερων ιδεών και ευκαιριών με στόχο μια πιο φιλική προς τον άνθρωπο κατεύθυνση των ψηφιακών τεχνολογιών.
Εάν αυτές οι εταιρείες προτιμούν να παραμείνουν ενιαίες, ο αυξημένος φόρος επί των κερδών τους μπορεί να χρηματοδοτήσει δημόσιες παροχές, ιδιαίτερα την εκπαίδευση, που θα βοηθήσει τον κόσμο να αντιμετωπίσει τις νέες τεχνολογίες και να υποστηρίξει μια πιο φιλική προς τον άνθρωπο προσέγγιση της τεχνολογίας, της εργασίας και της Δημοκρατίας.
Το μέλλον μας δεν πρέπει να αφεθεί στα χέρια δύο ισχυρών εταιρειών που μεγεθύνουν ολοένα και περισσότερο τις παγκόσμιες αυτοκρατορίες τους βασιζόμενες στη χρήση των συλλογικών μας δεδομένων, χωρίς ενδοιασμούς και χωρίς ανταλλάγματα.
* Ο Daron Acemoglu και ο Simon Johnson είναι καθηγητές στο ΜΙΤ. Είναι συγγραφείς του βιβλίου “Power and Progress: Our 1,000-Year Struggle over Technology and Prosperity”.
