Οι πρώτοι προορισμοί τους οποίους επισκέπτεται ένας Τούρκος πρόεδρος ευθύς μετά την έναρξη της θητείας του είναι, κατά παράδοση, η κατεχόμενη Βόρεια Κύπρος και το “αδελφό έθνος” του Αζερμπαϊτζάν. Όμως τα αντίστοιχα ταξίδια του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τις προηγούμενες ημέρες, στον απόηχο της εκλογικής του νίκης, δεν είχαν σημασία απλώς εθιμοτυπική. Εξέπεμψαν ουσιαστικά μηνύματα, και μάλιστα προς την ελληνική πλευρά. Μηνύματα που εκ πρώτης όψεως παραπέμπουν σε διάθεση βελτίωσης των σχέσεων, όμως ταυτοχρόνως προβάλλουν, όχι πολύ συγκεκαλυμμένα, την αποφασιστική, έως και απειλητική, προβολή παλαιών και νέων “κόκκινων γραμμών” της Άγκυρας.
“Ο δικός μας οδικός χάρτης είναι φανερός και εστιάζει στην ειρήνη. Σε αυτές τις θάλασσες δεν υπάρχει κάποια διέξοδος εκτός από την ειρήνη. Αν υπάρξουν κάποιοι που θέλουν να εμποδίσουν την ειρήνη, τότε θα αναγκαστούμε να εφαρμόσουμε διαφορετικό σχέδιο. Επιθυμία μας είναι μπροστά μας να μην εμφανιστούν τέτοια εμπόδια και το Αιγαίο να δώσει το δικό του μήνυμα ειρήνης στον κόσμο”, διαμήνυσε ο Τούρκος πρόεδρος από την κατεχόμενη Λευκωσία και τόνισε αναφερόμενος, ειδικότερα, στο Κυπριακό: “Aν πρόκειται να επιστρέψουμε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, αυτό περνάει μόνο από την αναγνώριση της “Τουρκικής Δημοκρατίας Βόρειας Κύπρου””.
Στο αεροπλάνο της επιστροφής από το Μπακού, πάλι, μιλώντας σε δημοσιογράφους, απευθύνθηκε νοερά στον Κυριάκο Μητσοτάκη: “Κύριε πρωθυπουργέ, σταματήστε τους εξοπλισμούς. Πού θα φτάσετε με αυτούς τους εξοπλισμούς; Η Αμερική συνεχίζει να σας δίνει όπλα. Τα αγοράζετε επειδή η Αμερική σας τα δίνει δωρεάν ή τα αγοράζετε επειδή δεν θέλουν λεφτά; Μάλλον θα μιλήσουμε για αυτά τα θέματα. Θα πρέπει επίσης να γνωρίζετε ότι υπάρχουμε για να μειώσουμε τους εχθρούς μας, όχι για να τους αυξήσουμε”.
Ραντεβού στο Βίλνιους
Με άλλα λόγια, ο Ταγίπ Ερντογάν σχεδόν προανήγγειλε συνάντησή του με τον Έλληνα ηγέτη στο περιθώριο της Ατλαντικής Συνόδου στο Βίλνιους της Λιθουανίας τον επόμενο μήνα – εξέλιξη ασφαλώς θετική, αν συγκριθεί με περσινές δηλώσεις του τύπου “Ο Μητσοτάκης δεν υπάρχει για μένα” και “Θα έρθουμε νύχτα”. Όμως είναι σαφές ότι ο ισχυρός άνδρας της Άγκυρας επιδιώκει από τον όποιο διάλογο (ενώ στο φόντο θα παραμονεύει πάντοτε το “διαφορετικό σχέδιό” του) την απόσπαση σημαντικών ελληνικών παραχωρήσεων, ιδίως στο ζήτημα του στρατιωτικού συσχετισμού, όπου η τουρκική πλευρά θεωρεί ότι ο χρόνος λειτουργεί υπέρ του ελληνικού εξοπλιστικού προγράμματος. Και όλα αυτά σε ένα περιβάλλον όπου θεωρείται δεδομένη η άσκηση πιέσεων του “διεθνούς παράγοντα” για την επίτευξη συμβιβασμών που θα κλείνουν εκκρεμότητες στην Ανατολική Μεσόγειο, θα αίρουν τη σχετική απομόνωση στην οποία έχει βρεθεί το τελευταίο διάστημα το Ισραήλ και θα επικυρώνουν (και με ενεργειακά πρότζεκτ) την ατλαντική ενότητα σε ό,τι αφορά την αντιπαράθεση με την Τουρκία.
Έχοντας μόλις επιβεβαιώσει την πολιτική του ηγεμονία στο εσωτερικό, ο Ερντογάν ρίχνεται στη νέα πενταετή του θητεία αποφασισμένος να κατοχυρώσει έναν αναβαθμισμένο περιφερειακό ρόλο για τη χώρα του.
Η ρητορική του είναι αποκαλυπτική του ύψους των φιλοδοξιών του. “Στην περιοχή μας”, δήλωσε από την Άγκυρα, “δεν μπορεί να παραμείνει σταθερή μια εξίσωση που δεν περιλαμβάνει την Τουρκία, που δεν υπολογίζει την Τουρκία. Το όραμά μας είναι μια ισχυρή Τουρκία και στο τραπέζι και στο μέτωπο: αυτό έγινε πραγματικότητα. Σήμερα η ζώνη επιρροής της χώρας μας έχει ξεπεράσει σε μεγάλο βαθμό τα σύνορά μας”. Υποστήριξε δε, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι οι πρόσφατες τουρκικές εκλογές παρακολουθήθηκαν με μεγάλο ενδιαφέρον παγκοσμίως, διότι “εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων που μαζί μας δεν έχουν φυσική σχέση, αλλά έχουν σχέση καρδιάς, βλέπουν το μέλλον τους στην Τουρκία”.
Πώς διαπλέκονται τα κεφάλαια της ατζέντας
Η πραγματικότητα είναι κάπως πιο πεζή. Και το βλέμμα του Ερντογάν δεν παύει να είναι στραμμένο στο εσωτερικό, όπου αναμετριέται με τρεις μεγάλες προκλήσεις. Η πρώτη είναι η αντιμετώπιση (ιδίως μετά το καλοκαίρι, το οποίο συμβαδίζει με μείωση των ενεργειακών αναγκών και αύξηση του τουριστικού συναλλάγματος) της οικονομικής κρίσης της Τουρκίας. Η προσέλκυση κεφαλαίων (κατά προτίμηση από τον Περσικό Κόλπο, την Κίνα και τη Ρωσία) αποτελεί προτεραιότητα, όπως και η ανάκτηση της εμπιστοσύνης των αγορών, στην οποία κατεξοχήν αποβλέπει η τοποθέτηση του νέου υπουργού Οικονομικών, Μεχμέτ Σιμσέκ, και της νέας διοικήτριας της κεντρικής τράπεζας, Χαφιζέ Γκαγέ Ερκάν, χωρίς πάντως να προεξοφλείται μονιμότερη επιστροφή στη νομισματική ορθοδοξία.
Η δεύτερη πρόκληση συνίσταται στη διεξαγωγή δημοτικών εκλογών τον ερχόμενο Μάρτιο και τη διακαή επιθυμία του Ερντογάν να αντιστρέψει τη σημαντικότερη μέχρι τώρα νίκη της τουρκικής αντιπολίτευσης, ήτοι την κατάκτηση το 2019 (χάρη και στην κουρδική ψήφο) των δήμων της Κωνσταντινούπολης, της Άγκυρας και της Σμύρνης, η οποία στερεί από το κυβερνών κόμμα παραδοσιακά δίκτυα πατρονίας. Είναι ένα μέγα ερώτημα εάν για τον στόχο αυτόν ο Ερντογάν θα αρκεστεί στην αξιοποίηση της αποθάρρυνσης και αποσυσπείρωσης της αντιπολίτευσης μετά τις τελευταίες εκλογές ή θα μπει στον πειρασμό να θέσει εκτός παιδιάς τον νυν δήμαρχο Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, διά των δύο δικαστικών περιπετειών στις οποίες αυτός έχει εμπλακεί.
Η τρίτη και μεγαλύτερη πρόκληση αφορά μια νέα ρύθμιση του Κουρδικού ζητήματος, ώστε, μεταξύ άλλων, να αποκατασταθεί η πολιτική κυριαρχία του στα νοτιοανατολικά της χώρας. Και, διόλου τυχαία, την ώρα που ο πρωταγωνιστής του “κοινοβουλευτικού δρόμου” για το Κουρδικό, Σελαχατίν Ντεμίρτας, παραμένει στις φυλακές και ανακοινώνει την απόσυρσή του, το ΡΚΚ ανακοινώνει το τέλος της εκεχειρίας που είχε κηρύξει μετά τους σεισμούς της 6ης Φεβρουαρίου, διεκδικώντας μεταξύ άλλων την άρση της απομόνωσης του κρατούμενου ηγέτη του, Αμπντουλάχ Οτζαλάν. Εξέλιξη που σίγουρα θα καταστήσει περισσότερο άβολη την αμερικανική παρουσία στην κουρδοκρατούμενη βόρεια Συρία.
Επιθέσεις φιλίας
Ο συνδυασμός των παραπάνω εξηγεί και μια σειρά πρωτοβουλιών στην εξωτερική πολιτική. Τις θεαματικές εκδηλώσεις φιλίας του Ερντογάν προς τον ηγέτη των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, με αφορμή τον τελικό του Champions League στην Κωνσταντινούπολη, οι οποίες αποβλέπουν όχι μόνο στα περιζήτητα κεφάλαια, αλλά και σε έναν συμβιβασμό στη Λιβύη, όπου οι δύο πλευρές υποστηρίζουν αντιμαχόμενες κυβερνήσεις. Τον συνδυασμό των στοχευμένων φόνων στελεχών των Κούρδων στο Βόρειο Ιράκ με τη σύγκληση νέας τετραμερούς με Ρωσία, Συρία και Ιράν. Την πρόσκληση προς τον Πούτιν να επισκεφθεί συντόμως την Άγκυρα, παρά το εις βάρος του ένταλμα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Την προετοιμασία αντίστοιχης επίσκεψης του στρατάρχη Σίσι της Αιγύπτου. Και, βέβαια, το “μαρτύριο της σταγόνας” σε ό,τι αφορά την άρση του τουρκικού βέτο στην ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, η οποία δεν είναι πια πολύ πιθανό να προκύψει πριν από τη Σύνοδο του Βίλνιους.
