Αμφισβητείται το δολάριο!
Σε όλο τον κόσμο αναπτύσσεται μια αντίδραση κατά της ηγεμονίας του δολαρίου ΗΠΑ.
Η Βραζιλία και η Κίνα σύναψαν πρόσφατα συμφωνία για την εκκαθάριση των συναλλαγών με τα τοπικά τους νομίσματα, επιδιώκοντας να παρακάμψουν το δολάριο.
Η Ινδία και η Μαλαισία υπέγραψαν τον Απρίλιο συμφωνία για την αύξηση της χρήσης της ρουπίας στις διασυνοριακές συναλλαγές.
Ακόμη και η Γαλλία, αιώνιος σύμμαχος των ΗΠΑ, αρχίζει να ολοκληρώνει συναλλαγές σε γουάν.
Οι ειδικοί σε θέματα συναλλάγματος είναι επιφυλακτικοί για να μην ακουστούν σαν τους Κασσάνδρες που έχουν προβλέψει, ντροπιαστικά, την επικείμενη πτώση του δολαρίου σε πολλές περιπτώσεις κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα.
Και όμως, παρατηρώντας αυτό το ξαφνικό κύμα συμφωνιών με στόχο την παράκαμψη του δολαρίου, εντοπίζουν το είδος της ουσιαστικής δράσης, έστω και μικρής και σταδιακής, που συνήθως έλειπε στο παρελθόν.
Για πολλούς παγκόσμιους ηγέτες, οι λόγοι για τη λήψη αυτών των μέτρων είναι εντυπωσιακά παρόμοιοι.
Το δολάριο, λένε, εργαλειοποιείται, ήτοι χρησιμοποιείται για να προωθήσει τις προτεραιότητες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής – και να τιμωρήσει όσους αντιτίθενται σε αυτές.
Το παράδειγμα της Ρωσίας
Πουθενά αυτό δεν ήταν πιο εμφανές από ό,τι στη Ρωσία, όπου οι ΗΠΑ επέφεραν πρωτοφανή οικονομικό πόνο στο καθεστώς του Vladimir Putin ως απάντηση στην εισβολή στην Ουκρανία.
Η κυβέρνηση Biden επέβαλε κυρώσεις, δέσμευσε εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια από τα συναλλαγματικά αποθέματα της Μόσχας και, σε συνεννόηση με τους δυτικούς συμμάχους, σχεδόν εκδίωξε τη χώρα από το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα.
Για μεγάλο μέρος του κόσμου, ήταν μια έντονη υπενθύμιση της δικής τους εξάρτησης από το δολάριο, ανεξάρτητα από το τι σκέφτονται για τον πόλεμο.
Και αυτό είναι το δίλημμα που αντιμετωπίζουν οι αξιωματούχοι της Ουάσινγκτον: Βασιζόμενοι όλο και περισσότερο στο δολάριο για να δώσουν τις γεωπολιτικές τους μάχες, όχι μόνο κινδυνεύουν να πλήξουν την εξέχουσα θέση του δολαρίου στις παγκόσμιες αγορές, αλλά θα μπορούσαν τελικά να υπονομεύσουν την ικανότητά τους να ασκούν επιρροή στην παγκόσμια σκηνή.
Για να εξασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη αποτελεσματικότητα, οι κυρώσεις είναι συχνά προτιμότερο να παραμένουν ως απειλή και να μην εκτελούνται στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τον Daniel McDowell, συγγραφέα του βιβλίου Bucking the Buck: US Financial Sanctions and the International Backlash Against the Dollar.
Οι προετοιμασίες
Τώρα, ένας ορθολογικός φορέας που γνωρίζει ότι θα μπορούσε δυνητικά να βρεθεί σε αυτή την κατάσταση στο μέλλον, θα προετοιμαστεί για αυτό το σενάριο και αυτό καθιστά τις απειλές εξαναγκασμού, τις αποτρεπτικές απειλές, λιγότερο αποτελεσματικές”, δήλωσε ο McDowell, διευθυντής σπουδών στο τμήμα πολιτικών επιστημών του Πανεπιστημίου Syracuse.
“Ίσως η αλλαγή να είναι οριακή τώρα, αλλά ακόμη και αν τελικά καταλήξει σε κάτι που δεν εκθρονίζει το δολάριο”, εξακολουθεί να έχει σημασία για το πώς “μπορεί να μειώσει την αμερικανική οικονομική ισχύ”.
Αναμφίβολα, ένα μέρος της μετατόπισης από το δολάριο ενορχηστρώνεται από την Κίνα.
Ο πρόεδρος Xi Jinping επιδιώκει να χαράξει μεγαλύτερο ρόλο για το γουάν στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα και η κυβέρνησή του έχει θέσει ως προτεραιότητα την επέκταση της χρήσης του νομίσματος στο εξωτερικό.
Ωστόσο, μεγάλο μέρος της ώθησης συμβαίνει χωρίς τη συμμετοχή του Πεκίνου.
Η Ινδία – που δεν αποτελεί σχεδόν καθόλου στρατηγικό σύμμαχο της Κίνας – και η Μαλαισία ανακοίνωσαν τον Απρίλιο έναν νέο μηχανισμό για τη διεξαγωγή διμερών συναλλαγών σε ρουπίες.
Είναι μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας της κυβέρνησης Narendra Modi – η οποία δεν έχει υπογράψει την εκστρατεία κυρώσεων κατά της Ρωσίας υπό την ηγεσία των ΗΠΑ – να παρακάμψει το δολάριο για ορισμένες τουλάχιστον διεθνείς συναλλαγές.
Έναν μήνα αργότερα, η Ένωση Εθνών Νοτιοανατολικής Ασίας συμφώνησε να ενισχύσει τη χρήση των νομισμάτων των μελών της για το περιφερειακό εμπόριο και τις επενδύσεις.
Και η Νότια Κορέα και η Ινδονησία υπέγραψαν μόλις πριν από λίγες εβδομάδες συμφωνία για την προώθηση των άμεσων ανταλλαγών του γουόν και της ρουπίας.
Ο πρόεδρος της Βραζιλίας Luiz Inacio Lula da Silva καταφέρθηκε εναντίον της κυριαρχίας του δολαρίου κατά την επίσκεψή του στη Σαγκάη τον Απρίλιο.
Στεκόμενος σε μια εξέδρα περιστοιχισμένος από τις σημαίες της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας, της Κίνας και της Νότιας Αφρικής, των λεγόμενων BRICS, κάλεσε τις μεγαλύτερες αναπτυσσόμενες οικονομίες του κόσμου να βρουν μια εναλλακτική λύση για να αντικαταστήσουν το δολάριο στο εξωτερικό εμπόριο, ρωτώντας “ποιος αποφάσισε ότι το δολάριο ήταν το (εμπορικό) νόμισμα μετά το τέλος της ισοτιμίας χρυσού;”.
Η αλλαγή του Bretton Woods
Ανατρέχει στις αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν η συμφωνία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – γνωστή ως Bretton Woods – που είχε καταστήσει το δολάριο το κέντρο της παγκόσμιας οικονομίας είχε αρχίσει να διαλύεται.
Η κατάρρευση της συμφωνίας δεν έκανε πολλά για να αμβλύνει την κυρίαρχη θέση του δολαρίου.
Μέχρι σήμερα, είναι το κυρίαρχο αποθεματικό νόμισμα στον κόσμο, γεγονός που έχει αυξήσει τη ζήτηση για αμερικανικά ομόλογα και έχει επιτρέψει στη χώρα να έχει τεράστια εμπορικά και δημοσιονομικά ελλείμματα.
Η κεντρική θέση του νομίσματος στο παγκόσμιο σύστημα πληρωμών επιτρέπει επίσης στην Αμερική να ασκεί μοναδική επιρροή στην οικονομική μοίρα άλλων εθνών.
Περίπου το 88% όλων των παγκόσμιων συναλλαγών σε συνάλλαγμα, ακόμη και εκείνων που δεν αφορούν τις ΗΠΑ ή αμερικανικές εταιρείες, γίνονται σε δολάρια, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών.
Επειδή οι τράπεζες που διαχειρίζονται τις διασυνοριακές ροές σε δολάρια διατηρούν λογαριασμούς στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, είναι ευάλωτες στις αμερικανικές κυρώσεις.
Ενώ η εκστρατεία οικονομικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας είναι το πιο πρόσφατο και πιο προβεβλημένο παράδειγμα, τόσο οι κυβερνήσεις των Δημοκρατικών όσο και των Ρεπουμπλικάνων έχουν χρησιμοποιήσει κυρώσεις σε χώρες όπως η Λιβύη, η Συρία, το Ιράν και η Βενεζουέλα τα τελευταία χρόνια.
Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Κέντρου Οικονομικών και Πολιτικών Ερευνών, η κυβέρνηση Biden έχει κατά μέσο όρο 1.151 νέους χαρακτηρισμούς ετησίως στον κατάλογο των ειδικά καθορισμένων υπηκόων του Γραφείου Ελέγχου Εξωτερικών Περιουσιακών Στοιχείων, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Κέντρου Οικονομικών και Πολιτικών Ερευνών.
Αυτό είναι υψηλότερο από τον μέσο όρο των 975 κατά τη διάρκεια της διοίκησης Trump και των 544 κατά την πρώτη τετραετή θητεία του προέδρου Obama.
Οι δυσαρέσκειες
“Οι χώρες δυσανασχετούσαν επί δεκαετίες από την κυριαρχία του δολαρίου των ΗΠΑ”, δήλωσε ο Jonathan Wood, διευθυντής για παγκόσμια θέματα στην εταιρεία συμβούλων Control Risks.
“Η πιο επιθετική και επεκτατική χρήση των αμερικανικών κυρώσεων τα τελευταία χρόνια ενισχύει αυτή τη δυσφορία – και συμπίπτει με τις απαιτήσεις των μεγάλων αναδυόμενων αγορών για μια νέα κατανομή της παγκόσμιας ισχύος”.
Εκπρόσωπος του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών παρέπεμψε το Bloomberg σε σχόλια που έκανε η υπουργός Janet Yellen σε συνέντευξή της στο CNN στα μέσα Απριλίου, στην οποία αναγνώρισε ότι “υπάρχει κίνδυνος όταν χρησιμοποιούμε οικονομικές κυρώσεις που συνδέονται με το ρόλο του δολαρίου, αυτό με την πάροδο του χρόνου να υπονομεύσει την ηγεμονία του δολαρίου”.
Σημείωσε όμως ότι το δολάριο “χρησιμοποιείται ως παγκόσμιο νόμισμα για λόγους που δεν είναι εύκολο για άλλες χώρες να βρουν μια εναλλακτική λύση με τις ίδιες ιδιότητες”.
Οι παρατηρητές της αγοράς συμφωνούν.
Ακόμη και καθώς όλο και περισσότερες χώρες προσπαθούν να μειώσουν την εξάρτησή τους από το δολάριο, λίγοι περιμένουν ότι η κυρίαρχη θέση του στο παγκόσμιο εμπόριο και τη χρηματοδότηση θα απειληθεί σύντομα.
Πρώτον, υπάρχουν ελάχιστες ενδείξεις ότι οποιοδήποτε άλλο νόμισμα θα μπορούσε να προσφέρει το ίδιο επίπεδο σταθερότητας, ρευστότητας και ασφάλειας, λένε.
Επιπλέον, η συντριπτική πλειονότητα των συμμάχων των ΗΠΑ με προηγμένες οικονομίες, που αποτελούν πάνω από το 50% του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, δεν έχουν δείξει ιδιαίτερη σπουδή να απομακρυνθούν από το δολάριο.
Στην πραγματικότητα, το δολάριο έχει σημειώσει ράλι έναντι του μεγαλύτερου μέρους των μεγάλων ομολόγων του από τότε που οι ΗΠΑ αύξησαν τις κυρώσεις τους κατά της Ρωσίας πέρυσι, ένα σημάδι ότι η όποια μείωση της παγκόσμιας θέσης του είναι πιθανό να είναι μια μακρά, αργή διαδικασία.
“Δεν βλέπω κανένα περιουσιακό στοιχείο να αντικαθιστά το δολάριο ως το κυρίαρχο νόμισμα, όχι για την επόμενη γενιά”, δήλωσε ο Γιώργος Μπούμπουρας, βετεράνος των αγορών και επικεφαλής της έρευνας της K2 Asset Management στη Μελβούρνη.
“Τίποτα δεν πλησιάζει τη δύναμη της αμερικανικής οικονομίας.
Η Κίνα έχει τα προβλήματά της με τη γήρανση των δημογραφικών στοιχείων και το ευρώ δυσκολεύεται να κερδίσει πραγματικά έδαφος.
Το δολάριο δεν πρόκειται να εκθρονιστεί για το ορατό μέλλον”.
Αντιδράσεις των BRICS
Παρόλα αυτά, οι τυμπανοκρουσίες της απο-δολαριοποίησης συνεχίζονται αμείωτες στον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Το Πακιστάν επιδιώκει να πληρώσει για τις εισαγωγές ρωσικού αργού σε γουάν, δήλωσε ο υπουργός Ενέργειας της χώρας τον περασμένο μήνα, ενώ νωρίτερα φέτος τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα δήλωσαν ότι βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο συζητήσεων με την Ινδία για τρόπους ενίσχυσης του μη πετρελαϊκού εμπορίου σε ρουπίες.
Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα οι υπουργοί Εξωτερικών της ομάδας των κρατών BRICS συζήτησαν πώς το μπλοκ μπορεί να κερδίσει μεγαλύτερη παγκόσμια επιρροή, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας δημιουργίας ενός κοινού νομίσματος.
Χωρίς αμφιβολία, η απο-δολαριοποίηση επιταχύνεται και θα συνεχιστεί για τα επόμενα χρόνια”, δήλωσε ο Vishnu Varathan, επικεφαλής οικονομικών και στρατηγικής της Mizuho Bank στη Σιγκαπούρη.
“Οι ΗΠΑ έλαβαν μια υπολογισμένη απόφαση να χρησιμοποιήσουν το δολάριο για να προκαλέσουν πόνο και είναι πιθανό να υπάρξουν μακροπρόθεσμες συνέπειες”.