Όταν ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ ταξίδεψε στην άλλη πλευρά των συνόρων στο Καζακστάν αυτή την εβδομάδα, έγραψε σε τοπική εφημερίδα ότι οι αμοιβαίες σχέσεις ήταν “ακλόνητες”. Οι δεσμοί του Καζακστάν με τον παραδοσιακό σύμμαχό του, τη Ρωσία, δεν βρίσκονται ωστόσο σε τόσο σταθερή βάση.
Το Καζακστάν, το οποίο έχει σημαντικό ρωσόφωνο πληθυσμό, αρνήθηκε να υποστηρίξει την εισβολή του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν στην Ουκρανία. Παράλληλα με την πολιτική του διαφωνία, το Καζακστάν έχει οικοδομήσει εναλλακτικούς οικονομικούς δεσμούς, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να έχει ξεπεράσει τη Ρωσία ως ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του.
Είναι μόνο ένα παράδειγμα της μετατόπισης των συμμαχιών στην πίσω αυλή της Ρωσίας στην κεντρική Ασία και τον Καύκασο, καθώς τα έθνη που κάποτε ήταν σοβιετικές δημοκρατίες προσπαθούν να μειώσουν την εξάρτησή τους από τη Μόσχα, αναφέρει το Bloomberg. Αυτή η διαδικασία οικονομικής και πολιτικής διαφοροποίησης επιταχύνθηκε από τον πόλεμο της Ρωσίας και τις διεθνείς κυρώσεις που επιβλήθηκαν ως απάντηση.
Οι διοικήσεις που επιθυμούν απεγνωσμένα να αποφύγουν να πληγούν από δευτερογενείς κυρώσεις προσεγγίζουν ενεργά τη γερμανική κυβέρνηση, την ΕΕ και τις ΗΠΑ για συμβουλές, ιδίως στον οικονομικό τομέα, σύμφωνα με τον Έντουαρντ Κίνσμπρουνερ, περιφερειακό διευθυντή για την Κεντρική Ασία του Γερμανικού Συνδέσμου Ανατολικών Επιχειρήσεων, ο οποίος ηγήθηκε εμπορικής αντιπροσωπείας στο Ουζμπεκιστάν τον Ιούλιο.
Οι κυβερνήσεις της περιοχής είχαν πάντα ενδιαφέρον για συναλλαγές με την Ευρώπη και την Ασία, “αλλά τώρα εκμεταλλεύονται τις ευκαιρίες τους για να προσελκύσουν περισσότερες επιχειρήσεις”, δήλωσε ο Κίνσμπρουνερ σε συνέντευξή του στο Βερολίνο. “Υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες”.
Ήταν στο Καζακστάν που ο Σι ανακοίνωνε το Belt and Road, την πρωτοβουλία του για τις υποδομές και τις επενδύσεις, το 2013. Ο Σι και ο Πούτιν συναντήθηκαν στο γειτονικό Ουζμπεκιστάν την Πέμπτη κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης.
Ωστόσο, παρ’ όλους τους πολιτικούς συμβολισμούς, οι ενδείξεις του αναπροσανατολισμού εμφανίζονται στις στατιστικές του εμπορίου με τη Γερμανία, τη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης και υποκατάστατο της ΕΕ στο σύνολό της. Καθώς οι συναλλαγές με τη Ρωσία κατέρρευσαν, το γερμανικό εμπόριο με το Καζακστάν αυξήθηκε κατά 80% το πρώτο εξάμηνο του 2022 σε σύγκριση με πέρυσι, ενώ το Ουζμπεκιστάν αυξήθηκε κατά 111%. Οι όγκοι απέχουν ακόμη πολύ από το να αναπληρώσουν τις χαμένες επιχειρήσεις με τη Ρωσία, αλλά είναι αρκετοί για να σημειώσει ο γερμανικός όμιλος την αυξανόμενη σημασία της περιοχής ως μέρος μιας συνεχιζόμενης αναδιαμόρφωσης των παγκόσμιων εμπορικών διαδρομών.
Το Καζακστάν -η μεγαλύτερη οικονομία και κυρίαρχη χώρα της περιοχής- εξάγει κυρίως ενέργεια, αλλά τα γεωργικά προϊόντα και τα εμπορεύματα για την υψηλή τεχνολογία και την ηλεκτροκίνηση έχουν αυξανόμενη σημασία.
Το Ουζμπεκιστάν, το οποίο θέτει σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα οικονομικών μεταρρυθμίσεων και μια διαδικασία ιδιωτικοποιήσεων, “ανοίγει πλήρως”, δήλωσε ο Κίνσμπρουνερ. Ενώ βρισκόταν στην Τασκένδη, η γερμανική ομάδα του συνάντησε επιχειρηματικές αντιπροσωπείες από τη Γαλλία και τη Νότια Κορέα.
Ο κίνδυνος αστάθειας μπορεί να εξακολουθεί να επιβαρύνει την οικονομική δυναμική της περιοχής. Ο πρόεδρος του Καζακστάν ζήτησε από τον Πούτιν να στείλει στρατεύματα τον Ιανουάριο για να βοηθήσει στη συντριβή βίαιων διαδηλώσεων στις οποίες έχασαν τη ζωή τους τουλάχιστον 230 άνθρωποι. Τουλάχιστον 18 άνθρωποι σκοτώθηκαν στο Ουζμπεκιστάν σε σπάνιες δημόσιες διαμαρτυρίες τον Ιούλιο κατά μιας προτεινόμενης συνταγματικής μεταρρύθμισης. Η μακροχρόνια σύγκρουση στον Καύκασο μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν παραμένει άλυτη.
Ωστόσο, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της περιοχής της προσδίδουν στρατηγική σημασία σε μια εποχή που η νούμερο 1 πρόκληση της Ευρώπης είναι η αντικατάσταση των ρωσικών ενεργειακών προμηθειών.
Τον Ιούλιο, η ΕΕ κατέληξε σε συμφωνία για τον διπλασιασμό των εισαγωγών φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν μέσω του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου, ενός δικτύου αγωγών που συνδέει την Κασπία Θάλασσα με την Ευρώπη. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ταξίδεψε στο Αζερμπαϊτζάν για να υπογράψει τη συμφωνία με τον πρόεδρο Ιλχάμ Αλίγιεφ, λέγοντας ότι η ΕΕ στρέφεται μακριά από τη Ρωσία προς “πιο αξιόπιστους, αξιόπιστους προμηθευτές – και χαίρομαι που συγκαταλέγω το Αζερμπαϊτζάν ανάμεσά τους”.
Μέρος του κινήτρου για τα κράτη της Κεντρικής Ασίας και του Καυκάσου να κοιτάξουν πέρα από τη Μόσχα μπορεί να είναι να αποφύγουν να πέσουν θύμα του Πούτιν και να υποστούν την τύχη της Ουκρανίας. Ο υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανίας Ντμίτρο Κουλέμπα έκανε αυτή την υπόθεση στις 7 Σεπτεμβρίου, λέγοντας στους Ουζμπέκους δημοσιογράφους ότι “αν χάσουμε εμείς, τότε θα είστε οι επόμενοι”, σύμφωνα με αναφορά των παρατηρήσεών του σε τοπική εφημερίδα του Ουζμπεκιστάν.
Ο πρόεδρος του Καζακστάν Κασίμ-Τζομάρτ Τοκάγιεφ έχει προχωρήσει στην οικοδόμηση ισχυρότερων δεσμών με την Τουρκία, ενώ την ίδια στιγμή έχει πάρει αποστάσεις από την εισβολή του Πούτιν. Τον Μάιο πραγματοποίησε την πρώτη του επίσημη επίσκεψη στην Τουρκία από τότε που ανέλαβε πρόεδρος το 2019 και υπέγραψε συμφωνία “ενισχυμένης στρατηγικής εταιρικής σχέσης” με τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Οι δύο πλευρές υπέγραψαν συμφωνίες για την παραγωγή τουρκικών στρατιωτικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών αναγνώρισης και κρούσης στο Καζακστάν και για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των υπηρεσιών πληροφοριών τους, καθώς και για την απλούστευση των τελωνειακών ελέγχων.
Ο Τοκάγιεφ έχει επίσης αναζωογονήσει τις σχέσεις με τη Σαουδική Αραβία και το Κατάρ. Σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχε τον Ιούλιο με τον πρόεδρο του Συμβουλίου της ΕΕ Σαρλ Μισέλ, δήλωσε ότι το Καζακστάν θα μπορούσε να βοηθήσει λειτουργώντας ως “ρυθμιστική αγορά” μεταξύ ανατολής και δύσης, νότου και βορρά, σε μια εποχή εμβάθυνσης των γεωπολιτικών ρηγμάτων.
Ο πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία έχει κάνει το Καζακστάν να “επανεξετάσει σοβαρά τη στρατηγική και οικονομική του ασφάλεια και να διαφοροποιηθεί μακριά από τη Ρωσία, όπου είναι δυνατόν”, δήλωσε η Κέιτ Μάλινσον, ιδρύτρια της Prism Political Risk Management στο Λονδίνο.
Για πολλούς στην περιοχή, πρόκειται για την εξισορρόπηση της επιρροής της Μόσχας ώστε να προστεθούν άλλες πηγές οικονομικής ανάπτυξης σε μια εποχή μετατόπισης των παγκόσμιων εμπορικών οδών, όχι μόνο λόγω του πολέμου της Ρωσίας. Η αναζωπύρωση της σύγκρουσης μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας περιπλέκει περαιτέρω την εικόνα, ανακόπτοντας τις προσπάθειες για το άνοιγμα των επί μακρόν κλειστών συνόρων και την ανάπτυξη των μεταφορικών συνδέσεων. Τελικά, αυτές θα ενίσχυαν την πρόσβαση της Τουρκίας στην κεντρική Ασία μέσω χερσαίων οδών και της Κασπίας Θάλασσας, επιτρέποντας στα κράτη της περιοχής να οικοδομήσουν δεσμούς με την Άγκυρα και την ΕΕ, παρακάμπτοντας τη Ρωσία.
“Το Καζακστάν δεν μπορεί απλά να παρατήσει τη Ρωσία”
Προς το παρόν, η Ρωσία και η Κίνα παραμένουν βασικοί παίκτες. Το Ουζμπεκιστάν υπέγραψε έναν καταιγισμό συμφωνιών με κινεζικές οντότητες στα τέλη Αυγούστου, συμπεριλαμβανομένων έργων αιολικής ενέργειας και τραπεζικών δανείων για την προμήθεια τεχνολογικού εξοπλισμού και πρώτων υλών από την Κίνα, σύμφωνα με το Janes IntelTrak Belt and Road Monitor.
Το εμπόριο της Αρμενίας με την ΕΕ σημείωσε άλμα κατά σχεδόν 38% το πρώτο εξάμηνο του 2022, σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Επιτροπή, αλλά αυτό επισκιάστηκε από την αύξηση του εμπορίου με τη Ρωσία κατά 50%. Ενώ η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του Καζακστάν, η Ρωσία εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει το 38,5% των εξαγωγών του Καζακστάν κατά το πρώτο εξάμηνο.
“Το Καζακστάν δεν μπορεί απλώς να παρατήσει τη Ρωσία: είναι πολύ εξαρτημένο από αυτήν για τις επιχειρήσεις, τις εμπορικές διαδρομές και – ειρωνικά – την ασφάλεια”, δήλωσε ο Κρις Τουκ, διευθυντής πολιτικού κινδύνου της J.S. Held, μιας παγκόσμιας εταιρείας συμβούλων με έδρα το Λονδίνο. “Και η Μόσχα έχει καταστήσει απολύτως σαφές ότι μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στο Καζακστάν σε πολλαπλά μέτωπα”.
