Ενώ τα πλήθη συνέρρεαν στους δρόμους της Νιαμέι για να δείξουν την υποστήριξή τους προς το πραξικόπημα που εκδίωξε την πολιτική κυβέρνηση του Νίγηρα τον περασμένο μήνα, ένα πλακάτ, γραμμένο με στυλό σε ένα κομμάτι χαρτόνι, ξεχώριζε: «La France doit partir» (Η Γαλλία πρέπει να φύγει).
Σε αντίθεση με άλλες αποικιοκρατικές δυνάμεις όπως η Βρετανία, που εγκατέλειψε τις πρώην επικράτειές της στην Αφρική με μια σχεδόν απρεπή βιασύνη, η Γαλλία παρέμεινε εκεί. Είτε από αυτό που θα μπορούσε κανείς να αποκαλέσει μια μετα-αποικιοκρατική σχολή σκέψης που λέει «το χάλασες, θα το πληρώσεις», είτε από μια διαρκή φιλοδοξία να ελέγχει και να βγάζει κέρδος από τις πρώην κτήσεις της, η Γαλλία τριγυρνούσε εκεί σαν φάντασμα.
Για περισσότερα από 60 χρόνια, το Παρίσι έχει εμπλακεί στα πολιτικά και στις επιχειρήσεις της αφρικανικής ηπείρου σε ένα βολικό σύστημα που έγινε γνωστό ως «Françafrique». Γάλλοι αξιωματούχοι είχαν γραμμές άμεσης σύνδεσης με ευνοούμενους προέδρους. Οι γαλλικές επιχειρήσεις συγκέντρωναν επικερδή συμβόλαια.
Δεκατέσσερις χώρες στη δυτική και κεντρική Αφρική, συμπεριλαμβανομένου του Νίγηρα, ξόδευαν ένα νόμισμα, το φράγκο CFA, που εγγυόταν το Παρίσι. Αυτό έδινε μια συναλλαγματική σταθερότητα που οι πρώην βρετανικές αποικίες ζήλευαν. Αλλά επίσης βόλευε τους Γάλλους επενδυτές που επαναπάτριζαν κέρδη και τις αφρικανικές ελίτ που γούσταραν γαλλικές πολυτέλειες αγορασμένες με ένα σκληρό νόμισμα.
Η Γαλλία ήταν πάντα έτοιμη να παρέμβει στρατιωτικά. Ανέπτυξε στρατιώτες στην Ακτή του Ελεφαντοστού όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος το 2002 και επενέβη ξανά το 2011 όταν ο Laurent Gbagbo αρνήθηκε να παραχωρήσει την εξουσία. Έχει στείλει στρατιώτες στην Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία επτά φορές από την ανεξαρτησία της και το 2013, η γαλλική πολεμική αεροπορία βοήθησε να εκδιωχθούν ισλαμιστές ένοπλοι στο βόρειο Μάλι, οι οποίοι απειλούσαν να προελάσουν κατά του Μπαμάκο.
Όποια και είναι τα κίνητρα της Γαλλίας για αυτή την ασφυκτική παρουσία -εκμετάλλευση ή γόητρο- δεν είναι αποτελεσματικά. Στις περισσότερες από τις 20 πρώην αφρικανικές αποικίες, διανοούμενοι και διαδηλωτές ομοίως μοιράζονται ένα μίσος για τη Γαλλία, έναν εύκολο αποδιοπομπαίο τράγο για όλα τους τα προβλήματα. Σενεγαλέζοι ακτιβιστές έκαψαν το φράγκο CFA και επιτέθηκαν σε γαλλόκτητα βενζινάδικα και σούπερ μάρκετ. Στο Μάλι, ο κόσμος γιόρτασε πέρυσι όταν το νέο τους στρατιωτικό καθεστώς έδιωξε τους Γάλλους στρατιώτες.
Ούτε έχουν κάνει κάποια διαφορά οι προσπάθειες του Γάλλου προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν να βάλει σε νέο πλαίσιο τη σχέση. Ο Μακρόν έχει ανοίξει τα γαλλικά ιστορικά αρχεία, επέστρεψε λεηλατημένα έργα τέχνης και έτρεχε σε όλη την ήπειρο. Έχει κάνει σημαντικές, αν και συμβολικές αλλαγές στο καθεστώς του φράγκου CFA.
Αν μη τι άλλο, το αντιγαλλικό αίσθημα έχει κλιμακωθεί. Ο Μακρόν έχει κατακριθεί για πατερναλισμό (έθεσε το ευαίσθητο θέμα του ρυθμού γεννήσεων) και για υποκρισία (κήρυττε τη Δημοκρατία όμως παρέστη στην κηδεία του αγαπημένου στρατιώτη-προέδρου της Γαλλίας, του Idriss Déby του Τσαντ).
Η απώλεια της Γαλλίας ήταν κέρδος για τη Ρωσία. Όταν οι Γάλλοι στρατιώτες απέτυχαν να καταπνίξουν μια υποβόσκουσα εξέγερση στην Kεντρική Αφρικανική Δημοκρατία, ο πρόεδρος Faustin-Archange Touadéra στράφηκε στους μισθοφόρους της Wagner. Οι άνδρες του Yevgeny Prigozhin με τις μπαλακλάβες διοικούν τώρα τα πάντα, από τα ορυχεία χρυσού μέχρι το πρόγραμμα του Touadéra. Οι στρατηγοί στο Μάλι ζήτησαν επίσης βοήθεια από τη Wagner μετά την εκδίωξη αυτού που ο πρωθυπουργός του αποκάλεσε «γαλλική χούντα».
Αν η ταπείνωση της Γαλλίας που σιγοβράζει είναι καλή για τη Ρωσία, οι ομάδες που συνδέονται με το Ισλαμικό Κράτος και την Αλ Κάιντα μπορεί επίσης να τρίβουν τα χέρια τους (αν υποθέσουμε ότι δεν έχουν απαγορεύσει το τρίψιμο των χεριών μαζί με τη μουσική).
Η Γαλλία είχε περιορισμένη επιτυχία στην καταπολέμηση των τρομοκρατικών ομάδων. Η ισλαμιστική ιδεολογία έχει απήχηση σε απελπιστικά φτωχές χώρες με εθνοτικά προβλήματα, άθλιες κυβερνήσεις και χωρίς φορολογικά έσοδα. Αλλά τα στρατιωτικά καθεστώτα στο Μάλι και την Μπουρκίνα Φάσο, με ή χωρίς τη βοήθεια της Wagner, δεν τα πήγαν καλύτερα. Καθώς χάνουν τον έλεγχο εδαφικών εκτάσεων, ένα ισλαμικό χαλιφάτο στο Σαχέλ πλησιάζει.
Με την πτώση της πολιτικής κυβέρνησης του Νίγηρα, του «συμμάχου έσχατης καταφυγής» της, η αποδρομή της Γαλλίας στο Σαχέλ έχει σχεδόν ολοκληρωθεί. Οι ημέρες της βάσης της στη Νιαμέι – και των 1.500 στρατιωτών, των μη επανδρωμένων αεροσκαφών και των μαχητικών αεροσκαφών – φαίνονται μετρημένες. Οι στρατιωτικές κυβερνήσεις, ορισμένες με ρωσικές τάσεις και όλες με πρόβλημα αντάρτικου, εκτείνονται τώρα 3.500 μίλια σε όλο το Σαχέλ σε μια ευθεία γραμμή από ακτή σε ακτή.
Το τέλος της γαλλικής κυριαρχίας το 1960 άφησε τον Νίγηρα σε άθλια κατάσταση. Κάποτε μέρος της πανίσχυρης αυτοκρατορίας των Σονγκάι με επίκεντρο το Γκάο τον 15ο και 16ο αιώνα, κατά την ανεξαρτησία του, το χαρτογραφικό δημιούργημα της Γαλλίας ήταν μόλις και μετά βίας βιώσιμο. Αποκλεισμένο και περικυκλωμένο από επτά χώρες, το 80% της τεράστιας επικράτειάς του βρίσκεται στην Σαχάρα.
Σήμερα, λιγότερο από το ένα πέμπτο του πληθυσμού του ζει σε πόλεις. Οι υπόλοιποι βγάζουν τα προς το ζην -το μέσο ετήσιο εισόδημα είναι 533 δολάρια- όσο καλύτερα μπορούν. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Mohamed Bazoum, ο ήπιος πολιτικός πρόεδρος με τις φιλογαλλικές τάσεις, αγωνίστηκε για να φέρει μια αίσθηση προόδου. Αυτός έφυγε.
Και το ίδιο σύντομα αυτό μπορεί να συμβεί και με τη Γαλλία.
