Με το πέρας της πρώτης εβδομάδας της 80ής Συνόδου της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, οι ομιλίες και οι δηλώσεις αξιωματούχων από όλο τον κόσμο αποκάλυψαν μια βαθιά ανησυχία για τη συνέχιση της έντασης στη Μέση Ανατολή, καθώς και για την απόφαση της πλειοψηφίας των μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας να επαναφέρουν τις κυρώσεις εναντίον του Ιράν με την ενεργοποίηση του μηχανισμού το «snapback».
Αυτό το γεγονός έδωσε μια ξεκάθαρη εικόνα για τον μελλοντικό προσανατολισμό της διεθνούς τάξης:
Το διεθνές δίκαιο, που θα έπρεπε να αποτελεί το θεμέλιο λίθο των σχέσεων μεταξύ κρατών, σταδιακά υποχωρεί και υποκαθίσταται από τα κριτήρια της ισχύος και τις συμφωνίες οι οποίες περιορίζονται στις ισχυρές δυνάμεις. Έτσι, το μέλλον των διεθνών σχέσεων θα διαμορφωθεί κυρίως βάσει ισορροπιών ισχύος και της βούλησης λίγων βασικών παικτών. Πλέον δεν μπορούμε να στηριζόμαστε στο διεθνές δίκαιο και στον ΟΗΕ για την επίλυση διεθνών διαφορών· οι αλλαγές συνόρων και οι παράνομες επιθέσεις ενδέχεται να γίνουν ‘κανονικές πρακτικές’.
Πρέπει να σημειώσουμε πως όταν η ισχύς υπονομεύει ή ξεχνά το διεθνές δίκαιο, όλοι οι παίκτες εκτίθενται σε πολλαπλές απειλές ασφαλείας -μεταξύ άλλων σε κρίσεις κυριαρχίας και εδαφικές διαμάχες. Σε αυτό το περιβάλλον, τα κράτη των οποίων η ασφάλεια, η ανάπτυξη και η πρόοδος εξαρτώνται από την υποστήριξη μεγάλων δυνάμεων «θα καταλήξουν να αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης στις ισορροπίες των μεγάλων δυνάμεων». Δεν θα διαθέτουν ούτε το μέγεθος ούτε τη βούληση να διαχειριστούν κρίσεις αποτελεσματικά. Η απουσία ενός αποτελεσματικού πολυμερούς πλαισίου τα καθιστά εργαλεία στα χέρια των ηγεμονικών δυνάμεων, τις οποίες αυτές χρησιμοποιούν προς όφελος των δικών τους γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών συμφερόντων.
Επομένως, η διατήρηση του διεθνούς δικαίου και η συμμόρφωση όλων των παικτών στις αρχές του Χάρτη του ΟΗΕ -ειδικά η αρχή της ισότητας των κρατών, η απαγόρευση της χρήσης βίας εναντίον άλλου κράτους και η ειρηνική επίλυση διαφορών- δεν αποτελεί απλώς ηθικό ιδεώδες, αλλά θεμελιώδη προϋπόθεση για τη βιωσιμότητα της παγκόσμιας τάξης. Η τήρηση αυτών των αρχών είναι αναγκαία όχι μόνο νομικά αλλά και από άποψη ασφάλειας και στρατηγικής, ώστε να αποφευχθεί η παρεκτροπή της διεθνούς τάξης προς αστάθεια και χάος.
Το Ιράν, από την πλευρά του, έχει πάντα ενεργήσει με σεβασμό στους στόχους του Χάρτη του ΟΗΕ και διατηρεί μια δημιουργική και ενεργή αλληλεπίδραση με άλλα κράτη μέλη και φορείς του Οργανισμού. Η προσήλωσή του στις δεσμεύσεις του Κοινού Ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης (JCPOA) αποτελεί ξεκάθαρη απόδειξη της δέσμευσής του στο διεθνές δίκαιο, στον πολυμερισμό και στις διεθνείς συμφωνίες. Όμως η πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας να επαναφέρει το «snapback» είναι παράνομη, πολιτικοποιημένη και αντίθετη προς τις αρχές του πολυμέρειας. Με τον προφανή καταχρηστικό χειρισμό των νομικών διαδικασιών, υπονομεύεται η αξιοπιστία του Συμβουλίου Ασφαλείας και δείχνει ξανά ότι η ισχύς αντικαθιστά τον νόμο. Η απόφαση αυτή δεν αντιτίθεται μόνο στο γράμμα και το πνεύμα του JCPOA και του Ψηφίσματος 2231, αλλά διαβρώνει την εμπιστοσύνη της διεθνούς κοινότητας στο διεθνές δίκαιο και στο Χάρτη του ΟΗΕ.
Είναι σημαντικό να τονιστούν τα εξής:
- Το Ιράν για πάνω από δύο δεκαετίες είναι μέλος της Συνθήκης για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (NPT) και έχει πάντοτε διεκδικήσει το νόμιμο δικαίωμά του στην ειρηνική πυρηνική ενέργεια με πλήρη διαφάνεια. Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ελέγχεται από τους αυστηρότερους και ακριβέστερους μηχανισμούς επιθεωρήσεων της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (IAEA). Η IAEA έχει εκδώσει 15 συνεχόμενες εκθέσεις επιβεβαιώνοντας την πλήρη συμμόρφωση του Ιράν προς τις δεσμεύσεις του. Καμία άλλη χώρα στην ιστορία των πυρηνικών προγραμμάτων της δεν έχει υποβληθεί σε τόση διαφάνεια και ελέγχους. Αυτό αποδεικνύει πως το Ιράν έχει τηρήσει όλες τις νομικές και τεχνικές του υποχρεώσεις.
- Το JCPOA, το οποίο επιτεύχθηκε μετά από διετείς διαπραγματεύσεις, αναγνωρίστηκε ομόφωνα από το Συμβούλιο Ασφαλείας με το Ψήφισμα 2231. Το Ιράν την εφάρμοσε πλήρως. Μετά τη συμφωνία, οι εκθέσεις της IAEA επανειλημμένα επιβεβαίωσαν τη συμμόρφωση του Ιράν. Παρ’ όλα αυτά, το 2018 οι Ηνωμένες Πολιτείες αποχώρησαν μονομερώς και χωρίς νομική βάση από τη συμφωνία, παραβιάζοντας το Ψήφισμα 2231, και επέβαλαν μονομερείς κυρώσεις. Τα ευρωπαϊκά κράτη μέλη της συμφωνίας, παρά τις υποχρεώσεις τους, απέτυχαν να εκπληρώσουν το καθήκον τους· δεν προσέφεραν τις απαραίτητες εγγυήσεις και, ουσιαστικά, σιώπησαν υπό την πίεση της Ουάσιγκτον. Αυτές οι ενέργειες οδήγησαν το Ιράν σταδιακά, εντός του πλαισίου των διατάξεων της συμφωνίας, να λάβει αντισταθμιστικά μέτρα.
- Το Ιράν με καλή πρόθεση προσπάθησε να κρατήσει ανοικτό το παράθυρο της διπλωματίας. Διεξήχθησαν πέντε γύροι διαπραγματεύσεων και το Ιράν υπέβαλε εποικοδομητικές προτάσεις για επανέναρξη των συνομιλιών. Όμως πριν από τον έκτο γύρο, το Ισραήλ, με την ανοιχτή υποστήριξη των ΗΠΑ, επιτέθηκε στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν και δολοφόνησε Ιρανούς πυρηνικούς επιστήμονες. Αυτή η τρομοκρατική ενέργεια -που δεν καταδικάστηκε καν από ευρωπαϊκές χώρες- έδειξε ένα στοχευμένο πολιτικό παιχνίδι. Αντί να υπάρξει υπευθυνότητα και στήριξη του διαλόγου, η Δύση ενεργοποίησε με μονομερή και πολιτικά εργαλεία, όπως το «snapback», επιχείρησε να υπονομεύσει τη διαδικασία της JCPOA. Η άρνηση των ΗΠΑ και των τριών ευρωπαϊκών χωρών να δώσουν παράταση στο Ψήφισμα 2231, παρά τις ρωσικές και κινέζικες πρωτοβουλίες, αποδεικνύει καθαρά ότι η Δύση προτίμησε τα πολιτικά συμφέροντα έναντι των αρχών της διπλωματίας και των διεθνών συμφωνιών.
Η πραγματικότητα είναι ότι η κατάρρευση του JCPOA και οι μονομερείς ενέργειες της Δύσης δεν έβλαψαν μόνο τις πυρηνικές διαπραγματεύσεις του Ιράν, αλλά αποσταθεροποίησαν και τις βάσεις του διεθνούς δικαίου. Όταν οι πολυμερείς δεσμεύσεις παρακάμπτονται με τη βούληση μιας μεριάς και όταν μηχανισμοί όπως το Ψήφισμα 2231 αγνοούνται, ανοίγει ο δρόμος να οδηγούμαστε από τη νομιμότητα προς τη χρήση βίας και στρατιωτικής ισχύος. Μια τέτοια πορεία στέλνει καθαρό μήνυμα: αν οι συμφωνίες και τα ψηφίσματα μπορούν να παραβιαστούν με βάση την επιβολή ισχύος, τότε κανένα κράτος δεν μπορεί να εμπιστευθεί τις διεθνείς δεσμεύσεις. Αυτή η κατάσταση απειλεί όχι μόνο τα συμφέροντα του Ιράν, αλλά ολόκληρο το διεθνές σύστημα και την συλλογική ασφάλεια.
Η πρόσφατη εμπειρία αποδεικνύει πως η βία έχει πάρει τη θέση του νόμου -και αυτό αποτελεί συναγερμό για το μέλλον της διπλωματίας και της παγκόσμιας δικαιοσύνης. Το Ιράν στέκεται απέναντι σε αυτή την επικίνδυνη πορεία και θεωρεί ότι ο μόνος δρόμος εξόδου περνάει μέσα από την επανεπιβεβαίωση του αμοιβαίου σεβασμού και του διαλόγου.
Σημείωση Ίσκρα:
Η αφοσίωση της Ισλαμικής Δημοκρατίας στο διεθνές δίκαιο και την τήρηση των συμφωνιών είναι αναμφισβήτητη. Έφτασε μάλιστα στο σημείο να τηρεί μονομερώς τις υποχρεώσεις που απέρρεαν από τη συμφωνία JCPOA, ακόμη και αφού οι “εταίροι” στη συμφωνία είχαν παραβιάσει τις δικές τους υποχρεώσεις και είχαν έτσι ακυρώσει τη συμφωνία (και μαζί με αυτήν, τις όποιες υποχρεώσεις είχε αναλάβει η Ισλαμική Δημοκρατία).
Το ευτύχημα πάντως, όχι μόνον για το Ιράν αλλά για όλη την ανθρωπότητα, είναι ότι η ηγεσία της Ισλαμικής Δημοκρατίας είχε την πρόνοια και το σθένος να μην αρκεστεί στις υπογραφές των “εταίρων”, αλλά να αναπτύξει και τις αναγκαίες αποτρεπτικές δυνατότητες.