Με περισσότερα από δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους, πυρηνικά οπλοστάσια και οικονομίες στην κορυφή του κόσμου, οι δύο γίγαντες του Παγκόσμιου Νότου ξαναγράφουν τους κανόνες του διεθνούς παιχνιδιού — με τον Xi Jinping και τον Narendra Modi στο προσκήνιο, τον Donald Trump σε απρόσμενο ρόλο καταλύτη και τη Ρωσία να παρακολουθεί με ικανοποίηση τη σύσφιξη των σχέσεων των συμμάχων της.
Η νέα γεωπολιτική σκακιέρα δεν στήνεται πια στη Δύση, αλλά στον «ασιατικό πλανήτη» όπου οι συμμαχίες σκληραίνουν, οι παλιές πληγές επουλώνονται και το μέλλον της ανθρωπότητας παίρνει νέα κατεύθυνση.
Άσπονδοι… φίλοι
Τις μέρες αυτές στην Κίνα χτυπά ο παλμός της ιστορίας, γράφεται το μέλλον της ανθρωπότητας.
Από το σχολείο ακόμα είναι συνηθισμένο να κάνεις παρέα με κάποιον και με έναν άλλον, αλλά οι δυο τους να μην αντέχουν ο ένας τον άλλον και να μιλούν μόνο από ανάγκη.
Έτσι είναι για τη Ρωσία με την Ινδία και την Κίνα: είναι μέλη στον Οργανισμό Συνεργασίας για τη Σαγκάη (SCO) και στους BRICS, έχουν σημαντικές εμπορικές σχέσεις, οικοδομούν έναν πολυπολικό κόσμο, αλλά στις λεπτομέρειες οι σχέσεις τους θυμίζουν αυτές της Ρωσίας με την ΕΕ και τις ΗΠΑ: άμεση αεροπορική σύνδεση δεν υπάρχει, στα συνοριακά σημεία κρέμονται λουκέτα, οι τουρίστες έχουν προβλήματα με τις βίζες κ.λπ.
Έτσι ήταν, αλλά έτσι δεν θα είναι.
Ο Δράκος και ο Ελέφαντας
«Ο Δράκος και ο Ελέφαντας ενώθηκαν.
Ο κόσμος κινείται προς τη μεταμόρφωση.
Η Κίνα και η Ινδία είναι δύο μεγάλοι πολιτισμοί.
Είμαστε οι πιο πολυπληθείς χώρες του κόσμου και μέρος του Παγκόσμιου Νότου.
Είναι ζωτικής σημασίας να είμαστε φίλοι, καλοί γείτονες» υποστήριξε ο πρόεδρος της Κίνας Xi Jinping απευθυνόμενος στην ινδική αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Naredra Modi.
Ο ίδιος ο Modi, που λόγω των διαφορών αυτών δεν επισκεπτόταν την Κίνα για επτά χρόνια, φάνηκε αποσβολωμένος από τέτοια θερμότητα.
Όμως το χέρι που του άπλωσε ο Δράκος το δέχτηκε ο Ελέφαντας, και ο ίδιος πρότεινε την επαναφορά των αεροπορικών πτήσεων.
Μερικές μέρες νωρίτερα είχε αναφερθεί στην επανέναρξη της ανταλλαγής βίζας, του διασυνοριακού εμπορίου και – το πιο σημαντικό – και της οριοθέτησης στις αμφισβητούμενες περιοχές των συνόρων των δύο κρατών, που δηλητηρίαζαν για χρόνια τις σχέσεις του Δράκου και του Ελέφαντα με δύο εδαφικές συγκρούσεις.
Οι Βρετανοί… φταίνε
Για αυτές τις εδαφικές διαφορές μεταξύ Ινδίας και Κίνας, φταίνε… οι Βρετανοί.
Η συνήθεια της πάλαι ποτέ αυτοκρατορίας τους να εισβάλλει παντού, ακολουθώντας τη μυρωδιά λείας και αίματος, είναι γνωστή.
Μετά την αστική Επανάσταση του Xinhai το 1911, όταν από την Αυτοκρατορία Qing αποσχίζονταν περιφέρειες, οι Βρετανοί εισέβαλαν στην Κίνα από την πλευρά της Ινδίας, προσαρτώντας μέρος του Νότιου Θιβέτ κατόπιν συνθήκης με τις αρχές του Θιβέτ.
Όμως το Πεκίνο ποτέ δεν αναγνώρισε ούτε την ανεξαρτησία του Θιβέτ, ούτε τις απώλειες από τη βρετανική εκστρατεία.
Πόλεμοι με χιλιάδες νεκρούς
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι αστικές αρχές της Κίνας εξορίστηκαν στην Ταϊβάν, ο Mao Zedong άρχισε να αποκαθιστά την εδαφική ακεραιότητα.
Να το κάνει όμως στα όρια της Αυτοκρατορίας Qing δεν κατέστη δυνατό: για παράδειγμα, η Μογγολία ήταν ήδη ανεξάρτητη σύμμαχος της ΕΣΣΔ, και η Tyva (σ.σ. σημερινή Δημοκρατία της Ρωσικής Ομοσπονδίας) είχε γίνει μέρος της Σοβιετικής Ένωσης.
Στο Θιβέτ όμως οι κινήσεις απόσχισης καταπνίγηκαν και η προσπάθεια να επιστραφούν αυτά που είχαν πάρει οι Βρετανοί οδήγησε στον σινο-ινδικό πόλεμο του 1962 με χιλιάδες νεκρούς.
Πολέμησαν σε δύο μέρη — στο νότο του Θιβέτ και σε άλλο θερμό σημείο των παγωμένων Ιμαλαΐων, που στην Ινδία ονομάζεται Ladakh και στην Κίνα Aksai Chin.
Εκεί επίσης είχαν μπερδέψει τα πράγματα οι Άγγλοι χαρτογράφοι, αλλά τυπικά αυτό ήταν μέρος του μεταγενέστερου προβλήματος στο Κασμίρ που «ιντρίγκαρε» το Πακιστάν: παραχώρησε στην Κίνα μέρος εδαφών τα οποία διεκδικούσε, αποκτώντας έτσι περιφερειακό σύμμαχο στην αντιπαράθεση με τους Ινδούς.
Πρόταση συμβιβασμού
Στο Πεκίνο πρότειναν στο Δελχί συμβιβασμό: σε σένα το νότιο Θιβέτ, σε μένα το Aksai Chin.
Οι Ινδοί επέμειναν — και γι’ αυτό πήραν όπλα από τη Βρετανία και τις ΗΠΑ.
Αν και, όπως φάνηκε, θα άξιζε να συμφωνήσουν: από το Aksai Chin οι Κινέζοι τους έδιωξαν το 1962.
Εκεί σημειώθηκε και η τελευταία μέχρι σήμερα σινο-ινδική συνοριακή σύγκρουση το 2020.
Τότε υπήρξαν δεκάδες νεκροί, αλλά καμία πλευρά δεν άνοιξε πυρ.
Στην ουσία, ήταν ένας τεράστιος καβγάς στρατιωτών με πέτρες και ρόπαλα – μια πραγματικά «λαϊκή μάχη», που δεν επιθυμούσαν οι αρχές.
«Πάγωμα» σχέσεων
Παρ’ όλα αυτά, το επεισόδιο είχε σημαντικές συνέπειες: από τότε οι ηγέτες των δύο χωρών δεν επισκέπτονταν ο ένας τον άλλο, και οι πτήσεις μεταξύ των δύο κρατών απαγορεύτηκαν.
Τώρα όμως στη διαφιλονικούμενη ζώνη θα χαράξουν κρατικό σύνορο, κρατώντας την παλιά του ονομασία — «γραμμή πραγματικού ελέγχου».
Η σύγκρουση έχει «παγώσει», κι ευτυχώς, γιατί το να ξεπαγώσει θα ήταν τρέλα.
Δεν θέλουν σύγκρουση
Και οι δύο χώρες έχουν πάνω από ένα δισεκατομμύριο κατοίκους.
Και οι δύο είναι στην πρώτη πεντάδα των οικονομιών του κόσμου.
Και οι δύο έχουν πυρηνικά όπλα ως στοιχείο αμοιβαίας αποτροπής.
Και όμως μοιράζονται γυμνούς βράχους με λίγους χιλιάδες κατοίκους.
Παλαιότερα οι διαφιλονικούμενες περιοχές είχαν σημασία λόγω των ορεινών δρόμων – και κάθε πλευρά πίστευε ότι θα μπορούσε να τα ελέγξει αποτελεσματικά.
Αλλά στον 21ο αιώνα δεν είναι τόσο απαραίτητοι οι δρόμοι, αν δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον προορισμό τους – τη μετακίνηση ανθρώπων και εμπορευμάτων.
Οι ντόπιοι δεν χρειάζονται αυτή τη σύγκρουση, και με τη λέξη «ντόπιους» μπορεί να εννοηθεί σχεδόν όλη η ηπειρωτική Ασία.
Ο ρόλος του Trump
Τη χρειάζονται οι Αμερικανοί, που από καιρό βλέπουν την Ινδία ως αντίβαρο απέναντι στην ανερχόμενη Κίνα.
Για αυτόν τον λόγο στις ΗΠΑ έστρωναν κόκκινο χαλί στον Modi, αλλά μετά ήρθε ο Donald Trump — και τα χάλασε όλα.
Δηλαδή, αντίθετα, ενήργησε έτσι όπως χρειάζεται για την ειρήνη σε όλο τον κόσμο.
Στον Λευκό Οίκο προκαλούσε εκνευρισμό το εμπορικό πλεόνασμα ύψους 45 δισ. υπέρ της Ινδίας.
Στον Modi πρότειναν είτε να ανοίξει τη χώρα για εισαγωγές αμερικανικών αγροτικών προϊόντων, είτε να αγοράζει ενέργεια από τις ΗΠΑ, εγκαταλείποντας τις ρωσικές προμήθειες.
Στην Ινδία όμως προστατεύουν τον αγροτικό τους τομέα και βγάζουν καλό κέρδος από την επανά-διύλιση φθηνού ρωσικού πετρελαίου.
Μα το κυριότερο είναι ότι αισθάνονται υπερδύναμη, στην οποία δεν μπορεί κανείς να υπαγορεύει, πολύ περισσότερο να διατάζει, και μάλιστα στα αγγλικά.
Στις αποφάσεις τους στο Νέο Δελχί δεν καθοδηγούνται από την «ανάγκη», αλλά από την «υπερηφάνεια» — και στον Trump αρνήθηκαν.
Μετά από αυτό ο πρόεδρος των ΗΠΑ σε δύο φάσεις επέβαλε δασμούς 50% στο μισό ινδικό εξαγωγικό εμπόριο και δημοσίως δήλωσε ότι η πρόσβαση μόνο των αμερικανικών τροφίμων στις αγορές της Ινδίας δεν αρκεί πλέον για συμφιλίωση.
Χείρα φιλίας
Περίπου την ίδια περίοδο, ο κινεζικός Δράκος στο πρόσωπο του προέδρου Xi έτεινε το χέρι φιλίας στον ινδικό Ελέφαντα, κόντρα στα αμερικανικά γεράκια και προς χαρά της ρωσικής αρκούδας.
«Προσεκτικά διαμορφωμένες εικόνες του Κινέζου ηγέτη, του πρωθυπουργού της Ινδίας και του προέδρου της Ρωσίας, που αγκαλιάζονται, έστειλαν ένα ισχυρό μήνυμα, καθώς ο Trump επιδιώκει να περιορίσει το Πεκίνο, να διαρρήξει τον δεσμό της Ρωσίας με την Κίνα και να αποσπάσει την Ινδία από το ρωσικό πετρέλαιο», συνοψίζει η φωνή των Αμερικανών συντηρητικών, η Wall Street Journal.
Η ινδική εφημερίδα The Indian Express διατυπώνει την ίδια ιδέα με έναν τίτλο στην πρώτη σελίδα: «Η Τριάδα του Tianjin. Hello, Trump!».
Παρούσα η Ρωσία
Η Ρωσία, όπως σωστά παρατηρούν φίλοι και εχθροί της, είναι πλήρης συμμετέχουσα τόσο σε αυτά τα ιστορικά γεγονότα όσο και σε αυτό το «χαιρετισμό», καθώς και στην εποικοδομητική ατζέντα, γύρω από την οποία ενώνονται ο Ελέφαντας με τον Δράκο• και η «τρόικα» είναι εξαρχής ρωσική έννοια.
Όμως με την Κίνα και την Ινδία η Ρωσία τα πάει εδώ και καιρό καλά, και θα πάει ακόμα καλύτερα, χωρίς βίζες και με τον νέο αγωγό «Power of Siberia 2».
Αλλά το ότι οι δύο αυτοί τα βρήκαν επιτέλους μεταξύ τους, αυτό είναι γιγάντιο.
Δεν χρειάζεται όμως να αποδίδουμε όλα τα εύσημα στον πρόεδρο των ΗΠΑ.
Προσωπική σύγκρουση
Ναι, σε μια συγκυρία που στην Ουάσινγκτον και στο Νέο Δελχί προέβλεπαν «γάμο» λόγω του μεγάλου αριθμού Ινδών στην αμερικανική εξουσία, ο Trump ενήργησε με τον δικό του τρόπο.
Η αστραπιαία αλλαγή πολιτικής από το «καλώς ήρθες» στον εμπορικό πόλεμο δεν μπορούσε να μην εντυπωσιάσει τον Modi.
Δεν αποκλείεται να ισχύει και η πληροφορία των New York Times, σύμφωνα με την οποία η σύγκρουση των δύο έγινε προσωπική: ο Trump φέρεται να υπαινίχθηκε ότι η Ινδία πρέπει να στηρίξει το αίτημα του Πακιστάν για Νόμπελ Ειρήνης στον πρόεδρο των ΗΠΑ για τον τερματισμό της πρόσφατης ινδο-πακιστανικής σύγκρουσης, ενώ ο Modi φέρεται να απάντησε ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν καμία σχέση με αυτό.
Ωστόσο η προσέγγιση των μεγαλύτερων οικονομιών και εθνών της Ασίας (η Ιαπωνία ήδη μένει απέξω) είναι ένας πολύ πιο σύνθετη και αντικειμενικά αναγκαίαδιαδικασία, που έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό στο πλαίσιο των BRICS και του SCO.
Ο πολυπολικός κόσμος είναι εξ ορισμού πολυπολικός και δεν εξαρτάται και τόσο από τη γνώμη του προέδρου των ΗΠΑ.
Αν και, βέβαια, κι αυτόν: ένα μεγάλο ευχαριστώ για τη συμμετοχή…
