Μνήμη και χρέος ενός άγριου Νοέμβρη

Δεν πρόλαβα το Πολυτεχνείο. Ήμουν πολύ μικρός για να το θυμάμαι σαν δικό μου βίωμα. Όμως, μεγάλωσα με τη βαριά σκιά και την ολοζώντανη μνήμη του. Μεγαλύτερα ξαδέρφια, άλλοι συγγενείς, γνωστοί, καθηγητές στο σχολείο, συνάδελφοι είχαν να μεταφέρουν και τη δική τους μνήμη, φωτίζοντας αλλιώς όσα διάβαζα για την εξέγερση του Νοέμβρη το ’73. Άνθρωποι που δεν το περίμενες είχαν να πουν κάτι.

Και από τις πρώτες κιόλας λέξεις τους καταλάβαινα πόσο τους σημάδεψε το Πολυτεχνείο.

Τους σημάδεψε η αποκοτιά της εξέγερσης που ξαφνικά μέσα στη μαυρίλα της Χούντας διεκδικεί, με εκείνο το «εθνική ανεξαρτησία και λαϊκή κυριαρχία», να αμφισβητήσει όλο το μετεμφυλιακό πλαίσιο εξουσίας.

Τους σημάδεψε ο τρόπος που ακόμη και αν δεν κατέβηκε όλη η Αθήνα στο δρόμο, εντούτοις όλη η Αθήνα ένιωθε ότι ήταν στο πλευρό τους, καρφωμένη να ακούει το ραδιοσταθμό της κατάληψης.

Τους σημάδεψε η βαναυσότητα της Χούντας, η βία και τα βασανιστήρια, ως υπενθύμιση του προσώπου που δείχνει πάντα η εξουσία όταν νιώσει ότι απειλείται.

Βαθιά τα σημάδια, βαριά η μνήμη, μεγάλο το χρέος.

Και μετά θυμάμαι πιο άμεσα αλλεπάλληλους εορτασμούς του Πολυτεχνείου. Κάθε φορά φορτισμένους από αυτό που ήταν το σημαντικό στη συγκεκριμένη στιγμή. Και συχνά επίσης ματωμένους, όπως το 1980 και το 1985.

Βλέπετε έχουμε το παράδοξο να θεωρούμε σχεδόν «εθνική εορτή» τη μνήμη μιας εξέγερσης και να την τιμούμε με μια μεγάλη διαδήλωση. Και αυτό μόνο τυχαίο δεν είναι.

Γιατί το Πολυτεχνείο, παρότι φαινομενικά ιδιαίτερα ταυτισμένο με μια συγκεκριμένη στιγμή, ήταν στην πραγματικότητα ένα πολύ βαθύτερο ρήγμα.

Μια νέα – τότε – γενιά, η πρώτη που δεν κουβαλούσε με άμεσο τρόπο την ήττα και το τραύμα του Εμφυλίου, ήδη πολιτικοποιημένη και ριζοσπαστικοποιημένη, αποφάσισε να αμφισβητήσει ακόμη και αυτά που της έλεγαν οι καθοδηγητές και να τολμήσει.

Και αυτό που διεκδίκησε παρέμεινε αδικαίωτο.

Το Πολυτεχνείο προφανώς δεν δικαιώθηκε σε μια μεταπολίτευση που έφερε την τυπική κατοχύρωση της δημοκρατίας, αλλά δεν δικαίωσε τα οράματα ανεξαρτησίας και κοινωνικής δικαιοσύνης που υπήρχαν.

Το Πολυτεχνείο δεν μπορούσε να ταυτιστεί, με το ύφος και το ήθος της διαχείρισης των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ, ακόμη και εάν τότε έγιναν τα πιο μεγάλα βήματα προς τον εκδημοκρατισμό της ελληνικής κοινωνίας.

Το Πολυτεχνείο ήταν απέναντι σε αυτό που παρουσιάστηκε ως εκσυγχρονισμός και «ανάπτυξη» και του τρόπου που συσσώρευε τα υλικά της επόμενης κρίσης.

Το Πολυτεχνείο θα ασφυκτιούσε μέσα στην εκδικητική διάλυση της κοινωνίας από τα Μνημόνια και των κραυγών «Βάστα Σόιμπλε».

Το Πολυτεχνείο θα ξεσηκωνόταν για τα Τέμπη, την επιχείρηση συγκάλυψης, τη νομιμοποίηση κάθε λογής σκανδάλων.

Το Πολυτεχνείο θα συγκρουόταν με τη διαρκή επίθεση στο δικαίωμα στη διαδήλωση και στον αγώνα.

Γιατί το Πολυτεχνείο ήταν πάντα με τη μεριά του διαδηλωτή, του απεργού, του καταληψία, ήταν με την πλευρά της οργής και όχι της «τάξης».

Και αυτό εξηγεί γιατί σήμερα κατεβαίνουν με τα φοιτητικά και τα μαθητικά μπλοκ τα παιδιά εκείνων που το 1973 δεν είχαν καν γεννηθεί.

Γιατί αντιπροσωπεύει το ρήγμα της ανατροπής, της ανυπακοής, της αντίστασης, του αγώνα, της εξέγερσης που παραμένει ενεργό σε αυτή τη χώρα: από την Αντίσταση, στα Ιουλιανά, στους αγώνες της Μεταπολίτευσης, στις Πλατείες της οργής, στο ΟΧΙ, σε όλους τους αγώνες, μικρούς και μεγάλους όλα αυτά τα χρόνια.

Γιατί υπενθυμίζει ότι ανεξαρτήτως του τι υπαγορεύει ο ένας ή ο άλλος πολιτικός «ρεαλισμός», υπάρχει ένα βαθύ και επιτακτικό αίτημα δικαιοσύνης, δημοκρατίας και ελευθερίας σε αυτή την κοινωνία, αίτημα ουσιωδώς αδικαίωτο.

Και αυτό το αίτημα είναι ακόμη πιο αδικαίωτο σήμερα: με την ακροδεξιά, δηλαδή αυτούς που διεκδικούν την πολιτική κληρονομιά της Χούντας, σε άνοδο, μια Ευρώπη σε βαθιά κρίση και μια κυβέρνηση που προσπαθεί σχεδόν να γυρίσει τον χρόνο προς τα πίσω σε σχέση με το δικαίωμα στον αγώνα και τη διαμαρτυρία.

«Οι εξεγέρσεις δεν μπαίνουν στα μουσεία», φώναζαν κάποιοι κάμποσα χρόνια πριν και το σύνθημα παραμένει επίκαιρο. Οι εξεγέρσεις συνεχίζουν να ζουν σε κάθε αγώνα που ξαναζωντανεύει και εμπλουτίζει τα δικά τους οράματα. Νέοι άνθρωποι, νέα αιτήματα, νέες μάχες έρχονται και πιάνουν το νήμα.

Και μας θυμίζουν τελικά ποια είναι στη ζωή εκείνη η διαχωριστική γραμμή που είναι πάντα εκεί, αμετακίνητη και επιτακτική, και σε καλεί να διαλέξεις με ποια πλευρά είσαι: με αυτούς που βγήκαν άοπλοι στο δρόμο, οπλισμένοι μόνο με το δίκιο τους, ή με εκείνους που τους πυροβόλησαν στο ψαχνό.

«Εμπρός για της γενιάς μας τα Πολυτεχνεία» φωνάζουν οι διαδηλωτές στην πορεία κάθε 17 Νοέμβρη και το συγκινητικό -συνάμα αισιόδοξο και ενθαρρυντικό- είναι ότι η φωνή δυναμώνει αντιστρόφως ανάλογα με την ηλικία.

Γιατί ακόμη και κοινωνίες μειωμένων προσδοκιών, όπως οι σημερινές, που αρκούνται στο «έστω και λίγο καλύτερα», προς αρνητική έκπληξη όσων με σπουδή φρόντισαν να τις καταντήσουν έτσι, ο Νοέμβρης, ο μήνας της εξέγερσης του Πολυτεχνείου έρχεται να τις αφυπνίσει.

Το Πολυτεχνείο δεν χωράει σε κοινωνίες χαμηλών προσδοκιών και δεν συμβιβάζεται με το «έστω και λίγο καλύτερα».