Στο Καζάν της Ρωσίας στον ποταμό Βόλγα πραγματοποιούν από τις 22/10 έως τις 24/10 Σύνοδο Κορυφής οι ηγέτες των κρατών BRICS, ενός θεαματικά αναπτυσσόμενου ομίλου χωρών που αμφισβητεί την ηγεσία της Δύσης. Η συνάντηση αυτή, προκαλεί νευρικότητα στις Βρυξέλλες.
Με την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, η Δύση επιδίωξε να περιθωριοποιήσει τη Ρωσία σε διπλωματικό και οικονομικό επίπεδο. Παρόλο που πολλοί αξιωματούχοι προέβλεπαν πως η Μόσχα θα απομονωθεί διεθνώς, οι εκτιμήσεις αυτές διαψεύστηκαν.
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν προβάλλει ως κάθε άλλο παρά απομονωμένος διεθνώς, μολονότι τον ακολουθεί ένα ένταλμα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Υποδέχτηκε 36 παγκόσμιους ηγέτες, ενώ μεταξύ των συναντήσεων που θα έχει στο περιθώριο της Συνόδου είναι και αυτή με τον γγ του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες.
Οι BRICS, σχηματίστηκαν το 2009 και το όνομα της ομάδας φέρει τα αρχικά των χωρών που την συγκρότησαν, δηλαδή της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας, της Κίνας και της Νότια Αφρικής. Αντιπροσωπεύουν το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 35% της παγκόσμιας οικονομίας.
Το σχέδιο για απεξάρτηση από το δολάριο
Ένα από τα βασικά θέματα της συνόδου κορυφής είναι η επιτάχυνση της μείωσης των συναλλαγών σε δολάρια, ώστε να μετριαστεί η κυριαρχία των ΗΠΑ και η ικανότητά τους να μπορούν να χρησιμοποιήσουν το νόμισμα ως απειλή κυρώσεων και ως εργαλείο επιβολής των συμφερόντων τους.
Παρότι οι κεντρικές τράπεζες έχουν διαφοροποιήσει τα διαθέσιμά τους, συμπεριλαμβανομένου του χρυσού, περίπου το 58% των αποθεμάτων σε ξένο νόμισμα είναι σε δολάρια και οι επιδράσεις του δολαρίου στο δίκτυο τοποθετούν τις αμερικανικές τράπεζες στο επίκεντρο των παγκόσμιων συστημάτων πληρωμών.
Επειδή σχεδόν όλες οι τράπεζες που συναλλάσσονται σε δολάρια πρέπει να το κάνουν μέσω ανταποκρίτριας τράπεζας στην Αμερική, οι ΗΠΑ είναι σε θέση να παρακολουθούν τις ροές για ενδείξεις χρηματοδότησης της τρομοκρατίας ή παράκαμψης κυρώσεων. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αριθμός των ατόμων που υπόκεινται σε αμερικανικές κυρώσεις έχει εκτιναχθεί κατά περισσότερο από 900% (σε περίπου 9.400) από το 2001 έως το 2021. Η Αμερική έχει απαιτήσει να αποσυνδεθούν ορισμένες ξένες τράπεζες από το SWIFT, ένα σύστημα ανταλλαγής μηνυμάτων με βάση το Βέλγιο, που χρησιμοποιείται από περίπου 11.000 τράπεζες σε 200 χώρες για μεταφορά κεφαλαίων διασυνοριακά. Το 2018 το SWIFT απέκοψε το Ιράν, το 2022 τη Ρωσία.
Η Αμερική έχει επίσης απειλήσει με «δευτερεύουσες κυρώσεις» σε τράπεζες σε άλλες χώρες που υποστηρίζουν την πολεμική προσπάθεια της Ρωσίας. Ακόμη και οι Ευρωπαίοι, αν και υποστηρίζουν τις κυρώσεις, ανησυχούσαν για το πόσο γρήγορα η Visa και η MasterCard – δύο αμερικανικές εταιρείες στις οποίες βασίζεται η Ευρωζώνη για πληρωμές λιανικής – έκλεισαν τα καταστήματα στη Ρωσία. Τα όσα έγιναν με τη Ρωσία ώθησαν πολλές κυβερνήσεις να επανεξετάσουν την εξάρτησή τους από το δολάριο. Η Κίνα το βλέπει ως ένα από τα μεγαλύτερα τρωτά σημεία της.
Ο Πούτιν κατά τη συνάντησή του με την Ντίλμα Ρούσεφ, πρώην πρόεδρο της Βραζιλίας και νυν επικεφαλής της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας των BRICS, (αντίστοιχη με την Παγκόσμια Τράπεζα της Δύσης), υπογράμμισε ότι η χρήση των εθνικών νομισμάτων αντί του δολαρίου ή του ευρώ «βοηθά στο να διατηρηθεί η οικονομική ανάπτυξη μακριά από την πολιτική όσο το δυνατόν περισσότερο στο πλαίσιο του σημερινού κόσμου».
Ο Ρώσος πρόεδρος ελπίζει να αξιοποιήσει αυτή τη δυσαρέσκεια για το δολάριο στη σύνοδο κορυφής BRICS. Για αυτόν η δημιουργία ενός νέου σχήματος αποτελεί επείγουσα προτεραιότητα τόσο σε πρακτικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο γεωπολιτικής στρατηγικής. Οι αγορές συναλλάγματος της Ρωσίας διαπραγματεύονται πλέον σχεδόν αποκλειστικά σε γιουάν, ενώ η χώρα έχει υιοθετήσει σύστημα… ανταλλαγών. Τον Οκτώβριο η Ρωσία συμφώνησε να αγοράσει μανταρίνια από το Πακιστάν πληρωμένα με ρεβίθια και φακές. Ο Πούτιν ελπίζει να κάνει τη ζωή έξω από το αμερικανικό σύστημα πιο υποφερτή προσθέτοντας δικά του οικονομικά εργαλεία.
Εκκλήσεις για ειρήνη
Κατά τη διάρκεια της Συνόδου την Τετάρτη 23/10, οι εκκλήσεις για ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή διαδέχονταν η μία την άλλη, με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν να δηλώνει ότι βλέπει «ευνοϊκά» τις προτάσεις για μεσολάβηση εκ μέρους των εταίρων του.
Οι ηγέτες των χωρών BRICS έκαναν έκκληση για κατάπαυση του πυρός στη Λωρίδα της Γάζας και συζήτησαν ένα εναλλακτικό, μη δυτικό σύστημα πληρωμών, όμως αναφέρθηκαν μόνο μία φορά στην Ουκρανία στο τελικό ανακοινωθέν της συνόδου τους.
Στο ανακοινωθέν, έκτασης 43 σελίδων, γίνεται αναφορά από τα γεωπολιτικά ζητήματα μέχρι τα ναρκωτικά, την αντιμετώπιση των μελλοντικών πανδημιών και την τεχνητή νοημοσύνη, ακόμη και για την προστασία των μεγάλων αιλουροειδών, ενώ για ορισμένα σημαντικά θέματα δεν υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες. Μεταξύ άλλων, αφήνεται να εννοηθεί ότι έχει επιτευχθεί μικρή πρόοδος προς τη δημιουργία ενός εναλλακτικού συστήματος πληρωμών, που κάποιες χώρες ελπίζουν ότι θα βοηθούσε στις συναλλαγές μεταξύ των μελών της BRICS. Το δολάριο δεν αναφέρεται καθόλου.
«Συμφωνούμε να συζητήσουμε και να μελετήσουμε τη δυνατότητα υλοποίησης μιας ανεξάρτητης, διασυνοριακής δομής, της BRICS Clear, μιας πρωτοβουλίας που θα συμπληρώνει την υπάρχουσα δομή των χρηματοπιστωτικών αγορών» και «αναθέτουμε στους υπουργούς Οικονομικών και τους Κεντρικούς Τραπεζίτες να συνεχίσουν να μελετούν το ζήτημα των τοπικών νομισμάτων, των μεθόδων πληρωμών και των πλατφορμών και να μας υποβάλουν αναφορά» στην επόμενη σύνοδο.
Το ανακοινωθέν χρησιμοποιεί σκληρή γλώσσα για τη σφαγή του Ισραήλ σε Γάζα και Λίβανο, όπου ζητείται η κατάπαυση του πυρός στη Λωρίδα της Γάζας και τη Δυτική Όχθη και καταγγέλλονται οι ισραηλινές «επιθέσεις εναντίον ανθρωπιστικών επιχειρήσεων, εγκαταστάσεων, προσωπικού και σημείων διανομής» βοήθειας. Οι ηγέτες ζητούν επίσης από το Ισραήλ «να σταματήσει αμέσως» τις επιθέσεις εναντίον της δύναμης του ΟΗΕ στον Λίβανο (UNIFIL) και να σεβαστεί την εδαφική ακεραιότητα αυτής της χώρας.
Η Ουκρανία αναφέρεται μόνο μία φορά. «Υπενθυμίζουμε τις εθνικές μας θέσεις όσον αφορά την κατάσταση εντός και γύρω από την Ουκρανία, όπως έχουν εκφραστεί στα αρμόδια φόρουμ. Σημειώνουμε με εκτίμηση τις σχετικές προτάσεις μεσολάβησης και θετικής παρέμβασης που στοχεύουν στην ειρηνική επίλυση της σύγκρουσης μέσω του διαλόγου και της διπλωματίας». Οι ηγέτες ζήτησαν επίσης να συμμετάσχουν περισσότερο στο μέλλον οι χώρες του Νότου στη λήψη των διεθνών αποφάσεων.
Ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ αναφέρθηκε σε τρεις βασικές αρχκές: να μην επεκταθεί το πεδίο πολέμου στην Ουκρανία, να μην υπάρξει κλιμάκωση των μαχών και να μην γίνουν προβοκάτσιες από τη μία ή την άλλη πλευρά.
Την Τρίτη 22/10 ο πρωθυπουργός της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι διαβεβαίωσε ότι είναι σε επαφή τόσο με τη Μόσχα όσο και με το Κίεβο και εξέφρασε την υποστήριξή του σε κάθε προσπάθεια που γίνεται για την αποκατάσταση της ειρήνης και της σταθερότητας