Ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας-Κύπρου: Καθαρό ρεύμα χωρίς «βρόμικο φέσι»-Συμφωνίες χωρίς νάρκες

Η διπλή βιωσιμότητα

Το έργο το θέλουν όλοι οι Έλληνες. Κύπριοι και Ελλαδίτες. Διότι είναι σημαντικού χαρακτήρα. Από ενεργειακής και δη γεωπολιτικής άποψης. Ποια είναι τα προβλήματα που ηγέρθησαν επί του θέματος; Πρώτο, η ίδια η συμφωνία κατασκευής του έργου, που είναι συναφής με τη βιωσιμότητά του, σε δυο επίπεδα. Το ένα είναι αυτό των κατασκευαστών, δηλαδή του ΑΔΜΗΕ (Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας) και της Nexans και της SIEMENS (η τελευταία αναλαμβάνει δυο σταθμούς μετάδοσης σε Κοφίνου και Κακορατζιά). Με άλλα λόγια, το ζητούμενο είναι εάν θα είναι συμφέρον ή όχι το έργο για τον ΑΔΜΗΕ, που συμβάλλεται με τις άλλες δυο εταιρείες για την κατασκευή του (Νexans και SIEMENS). Το άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι το εξής: Κατά πόσον θα είναι συμφέρουσα ή όχι η επιλογή του καλωδίου με την τιμή την οποία θα πληρώνει ο Κύπριος καταναλωτής μετά την αποπεράτωση τού έργου. Καμιά αμφιβολία υπάρχει ότι, με την εισαγωγή της Κύπρου στην αγορά της ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ, θα μπορούμε να αγοράζουμε φτηνότερο ηλεκτρικό ρεύμα. Το ζητούμενο, όμως, είναι άλλο. Πόσα θα πληρώνει ο καταναλωτής από την τσέπη του; Δηλαδή στο φτηνό ηλεκτρικό ρεύμα θα πρέπει να συνυπολογιστεί το κόστος κατασκευής του έργου και διάφορα άλλα «καπέλα», καθώς και κίνδυνοι, που εγκυμονούν, όπως: Α) Η ζημιά η οποία θα πληρωθεί από την Κύπρο εάν για οποιονδήποτε λόγο δεν κατασκευαστεί το έργο. Β) Η ζημιά την οποία θα επωμιστεί ο πολίτης εάν δεν κατασκευαστεί το έργο, λόγω γεωπολιτικών κινδύνων (βλέπε επέμβαση του Τουρκίας και κρίση). Το ποσό αυτό φτάνει, όπως ελέχθη από στελέχη του ΑΔΜΗΕ, στα 500 εκατομμύρια ευρώ. Το 63% εξ αυτών και γενικά του ποσού της ζημιάς θα επωμιστεί η Κύπρος, δηλαδή ο Κύπριος φορολογούμενος πολίτης, και το άλλο 37% η Ελλάδα, δηλαδή ο Ελλαδίτης φορολογούμενος πολίτης. Και αυτό προκύπτει από μελέτες που είναι συναφείς με το κέρδος ενός εκάστου των μερών. Γίνεται, δε, λόγος μέσω διαρροών από την Αθήνα ότι υπάρχει νέα πρόταση από τον ΑΔΜΗΕ για ποσοστό 50% -50%. Δεν αλλάζουν, όμως, οι ποσοστώσεις σε περίπτωση διακοπής του έργου, για λόγους άλλους που δεν θα αφορούν τον γεωπολιτικό κίνδυνο.

Τα καυτά ζητήματα

Άρα έχουμε τα εξής ζητήματα: 1) Ούτε η έκθεση του ΑΔΜΗΕ του 2023, ούτε η οικονομική έκθεση της θυγατρικής του «Great Sea Interconnector», που ήταν έτοιμη στις 3 Ιουλίου 2024, αναφέρονται σε κίνδυνο για τη μη ολοκλήρωση του έργου λόγω γεωπολιτικού κινδύνου, που είναι θέμα συναφές την πολιτική της Τουρκίας. 2) Για τη βιωσιμότητα του έργου ο ΑΔΜΗΕ ζητά πρόσθετα 125 εκ. ευρώ και την παραχώρηση προνομιακής απόδοσης κεφαλαίου -δηλαδή κέρδους- της τάξης του 8,3% για 17 χρόνια, αντί 12 όπως προβλεπόταν αρχικά. Σε αυτό προστίθεται κέρδος τη τάξης του 4,5% για 23 χρόνια, μέχρι την ολική απόσβεση του έργου. 3) Κατά πόσον το έργο θα ξεπεράσει το 1,4 δις ευρώ, όπως έδειχναν οι αρχικές μελέτες. Από αυτά τα χρήματα η ΕΕ θα δώσει περί το 25%, ήτοι 650 εκ. ευρώ. Υπενθυμίζεται ότι η ΕΕ είχε προχωρήσει σε επιδότηση και στο Βασιλικό, το οποίο εξελίχθηκε σε σκάνδαλο και η Επιτροπή αξίωσε, όπως ήταν φυσιολογικό, να πάρει τα χρήματά της πίσω διότι ανήκουν στον Ευρωπαίο φορολογούμενο πολίτη. Επί τούτου θα πρέπει να επισημανθεί το εξής: Ενώ το έργο (Great Sea Interconnector) ήταν κοστολογημένο για 1,43 δις ευρώ, τώρα φτάνει το 1,9 δις. Και ενώ αρχικά θα πλήρωνε ο καταναλωτής μετά την αποπεράτωσή του, τώρα υπάρχει η αξίωση από τον ΑΔΜΗΕ για την εκ των προτέρων καταβολή του ποσού των 125 εκ. ευρώ. Διαρροές από την ελληνική Κυβέρνηση αναφέρουν ότι οι νέες απαιτήσεις έχουν γίνει σχεδόν όλες δεκτές από τη Λευκωσία.

Τα αιτήματα του Προέδρου…

Υπό αυτές τις συνθήκες, τι ζητά ο Πρόεδρος; Ότι το έργο δεν θα ξεφύγει του αρχικού κόστους και ότι οι εμπλεκόμενος εταιρείες θα πρέπει να δώσουν περισσότερα στοιχεία και πληροφορίες, για να είναι και η Κυβέρνηση υπεύθυνη έναντι του εαυτού της και του πολίτη. Ήδη, ο Πρόεδρος, παρότι δηλώνει αθώος, επωμίζεται το πολιτικό κόστος του σκανδάλου στο Βασιλικό. Ως εκ τούτου, δεν θα ήθελε ένα νέο Βασιλικό, για το οποίο δεν θα έχει άλλοθι.

Σκιές, συμφέροντα και εμπλοκή υπουργών

Πέραν των ανωτέρω, εντοπίζονται άλλες δυο διαστάσεις του θέματος: Η πρώτη αφορά στη διαπλοκή και την εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων πέραν των θεμιτών και ηθικών. Εάν, δηλαδή, κάποιοι είτε στην Ελλάδα είτε στην Κύπρο «έφαγαν» ή προσδοκούν να «φάνε». Γίνεται λόγος για Κύπριους Υπουργούς της Κυβέρνησης Αναστασιάδη και, ως εκ τούτου, το ζήτημα θα πρέπει να διαλευκανθεί το συντομότερο. Για να μην υπάρχει υπόνοια για την εντιμότητα των εμπλεκομένων και για λόγους δημοσίου συμφέροντος και διαφάνειας. Το δεύτερο αφορά στα ειδικότερα συμφέροντα εντός Κύπρου και δη εταιρειών, που ασχολούνται με εναλλακτικές μορφές και μη ενέργειας. Και οι οποίες: Α) Δεν θα ήθελαν ένα τέτοιο έργο μέσα στα πόδια τους, διότι θα πληγούν τα δικά τους μεγάλα συμφέροντα. Β) Έχουν για διάφορους λόγους τη στήριξη πολιτικών ή και άλλων ειδικών. Είναι ένα πράγμα η διαφορετική άποψη για την υπεράσπιση του δημόσιου συμφέροντος, και άλλο η δολιοφθορά ενός έργου, που το εξυπηρετεί. Καθαρό λοιπόν έργο, καθαρά συμφέροντα.

Ασφάλεια και τουρκική απειλή…

Αυτά όλα τα καπέλα ή τα φέσια εξελίσσονται σε εμπόδιο για την κατασκευή του έργου, δηλαδή του ηλεκτρικού καλωδίου από την Ελλάδα στην Κρήτη και από εκεί στο Ισραήλ. Ταυτοχρόνως, αφήνουν σκιές κατά πόσον το έργο είναι καθαρό ή όχι. Σημαντικό, βεβαίως, ζήτημα είναι και εκείνο της ασφάλειας, που είναι συναφές με τη στάση της Τουρκίας. Το καλώδιο περνά μέσα από περιοχές, τις οποίες η Τουρκία θεωρεί ως διαφιλονικούμενες, από τα δυτικά της Κύπρου ώς την Κρήτη. Ανά πάσα στιγμή, δηλαδή, μπορεί να στείλει τον στόλο της να προκαλέσει πρόβλημα, ακόμη και κρίση, για τη ματαίωση του έργου. Εξ ου και η σχετική ρήτρα για τερματισμό του έργου λόγω γεωπολιτικών κινδύνων. Το γεγονός ότι εμπλέκεται η ΕΕ με χρηματοδότηση και ότι οι ΗΠΑ είναι θετικές στην πόντιση του καλωδίου συνιστούν δείγματα στήριξης και στέλνουν μηνύματα στην Τουρκία, που δεν μπορούν όμως να ερμηνευτούν ως ιδιαιτέρως αξιόπιστου αποτρεπτικού χαρακτήρα. Εφόσον το έργο είναι γεωπολιτικό, εκ των πραγμάτων σχετίζεται:

1. Με τα οικονομικά οφέλη ή τις ζημιές. 2. Με τα ζητήματα της ασφάλειας και του ελέγχου θαλάσσιων περιοχών συναφών με τα όρια της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας, που η Τουρκία θέτει υπό αμφισβήτηση (της Ελλάδας και της Κύπρου). Και η αμφισβήτηση αυτή εμπίπτει στην πορεία του καλωδίου και κρύβει παγίδες.

Κυβερνητικά στελέχη τονίζουν ότι το πρόβλημα του έργου δεν εντοπίζεται κυρίως στο θέμα της ασφάλειας, αλλά της βιωσιμότητας και της κερδοφορίας για όλες της πλευρές και, κυρίως, της προστασίας του καταναλωτή και της οικονομίας. Πλην, όμως, ο ίδιος ο ΑΔΜΗΕ, που έχει αναλάβει το έργο και συνιστά εταιρεία της οποίας το 51% ανήκει στο ελληνικό δημόσιο, όχι μόνο αναγνωρίζει, αλλά και λαμβάνει υπόψη το θέμα της ασφάλειας και τον κίνδυνο που εγκυμονεί η όποια επέμβαση της Τουρκίας και η κατ’ επέκτασιν ματαίωση του έργου. Υπό αυτές λοιπόν τις συνθήκες, Αθήνα και Λευκωσία θα πρέπει: Α) Να προχωρήσουν σε σύσκεψη για να ξεκαθαρίσουν μεταξύ τους πώς θα αντιδράσουν εάν η Άγκυρα επιδιώξει την πρόκληση επεισοδίου. Θα προχωρήσουν ή όχι σε τέτοιες κινήσεις, ώστε να μη φτάσουμε στην κρίση και στη ματαίωση του έργου, που θα σημαίνει οικονομική ζημιά και ταπείνωση από κάθε άποψη. Άρα, θα πρέπει Κύπρος και Ελλάδα να εργαστούν επί του τομέα αυτού και να είναι έτοιμες σε συνεργασία με άλλους συμμάχους, που εμπλέκονται στο έργο. Και ένας τέτοιος σύμμαχος και επενδυτής είναι η ΕΕ. Β) Να έρθουν σε συνεννόηση επί του θέματος της ασφάλειας. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να υπάρχει άμεση εμπλοκή της ΕΕ και σαφής θέση ότι, εάν η Τουρκία προκαλέσει κρίση κατά την εκτέλεση του έργου, η ΕΕ και τα κράτη – μέλη της θα είναι έτοιμα να επέμβουν ακόμη και στρατιωτικά για την: 1) Υπεράσπιση των συμφερόντων της ΕΕ, και δη των γεωπολιτικών, επί των οποίων επενδύει με χρήματα. 2) Υπεράσπιση των κυριαρχικών και ειδικών κυριαρχικών δικαιωμάτων των κρατών – μελών της, όπως είναι η Κύπρος και η Ελλάδα. 3) Υπεράσπιση της δικής της πολιτικής, δηλαδή της ΕΕ, που αφορά την ένταξη της Κύπρου στον ενιαίο χώρο – αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ με προέκταση προς το Ισραήλ. Σημειώνεται, δε, ότι η πολιτική αυτή είναι συναφής με την πράσινη και καθαρή ενέργεια της ΕΕ με ορίζοντα το 2030.

Η νέα στρατηγική της ΕΕ και η αποτροπή

Τα ζητήματα αυτά συνδέονται με τη νέα πολιτική και στρατηγική της ΕΕ, και ειδικότερα εκείνην που αφορά στα θέματα της ασφάλειας. Στη δεύτερή της Προεδρία στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Φον ντερ Λάιεν δίνει ιδιαίτερη σημασία στον τομέα της ασφάλειας, με διορισμό αρμόδιου επί του θέματος Επιτρόπου. Πώς θα είναι αξιόπιστη η ΕΕ και δη η Επιτροπή στον τομέα της ασφάλειας, όταν δεν θα μπορεί να υπερασπιστεί, όχι απλώς τα συμφέροντα κρατών – μελών της, όπως είναι η Κύπρος και η Ελλάδα, αλλά των δικών της ως τέτοιων, και, μάλιστα, των ενεργειακών επιλογών της, εάν υποκύψει στις όποιες τουρκικές απειλές και στην πρόκληση κρίσης; Ουδόλως λοιπόν η Λευκωσία έχει δικαίωμα να υποτιμήσει το θέμα της ασφάλειας και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να το θέσει εντός της ΕΕ και να ζητήσει, για παράδειγμα, αυτό το οποίο πολλάκις έχουμε γράψει: Τη συμπερίληψη εντός των συμπερασμάτων του Συμβουλίου ρήτρας, η οποία θα τονίζει ότι, εάν η Τουρκία επιτεθεί σε βάρος της Κύπρου και της Ελλάδας και δη στην περίπτωση κατά την οποία εφαρμόζεται δική της πολιτική, όπως το ηλεκτρικό καλώδιο Ελλάδας – Κύπρου με προέκταση στο Ισραήλ, θα ενεργοποιηθεί αμέσως, χωρίς δεύτερη απόφαση, το άρθρο 42,7 των Συνθηκών. Ως γνωστόν, το άρθρο ρητώς αναφέρει ότι, εάν κράτος – μέλος της ΕΕ δεχθεί επίθεση από τρίτο κράτος, τα κράτη – μέλη και η ΕΕ ως τέτοια σπεύδουν να το στηρίξουν ακόμη και στρατιωτικά. Συνεπώς, μια τέτοια κίνηση σε διπλωματικό επίπεδο, αλλά και σε πρακτικό, που σημαίνει ότι η πόντιση θα γίνεται με τη διακριτική επιτήρηση ελληνικού πολεμικού σκάφους και σκαφών από κράτη – μέλη της ΕΕ, εάν αυτό κριθεί σκόπιμο, θα συνιστά σαφή αποτροπή.

Για να μην πάμε σε Βατερλώ…

Γιατί τονίζονται τα ανωτέρω; Για να μην αρχίσει η πόντιση του καλωδίου και να έχει άδοξο τέλος πριν από την ολοκλήρωση τού έργου ή για να μην εξελιχθεί η ολοκλήρωση του έργου σε φόρμουλα εκβιασμών από την Τουρκία. Είτε στο Κυπριακό είτε στο Αιγαίο είτε σε άλλα ζητήματα. Για να μην έχει το καλώδιο την τύχη των S-300 και του East-Med. Και για να μη μας πουν ό,τι ήδη αρχίζουν κάποιοι να λένε. Ότι, δηλαδή, αν δεν λυθεί το Κυπριακό -όπως, όμως, θέλει η Τουρκία- κανένα έργο μεγάλης και δη γεωπολιτικής σημασίας δεν μπορεί να ολοκληρωθεί. Αυτή η πολιτική λογική παραπέμπει στη μετατροπή της Κύπρου σε προτεκτοράτο της Άγκυρας. Εκείνο λοιπόν που θα πρέπει να διασφαλιστεί είναι το εξής: Στη σύσκεψη των Αθηνών, στις 19 του μήνα, θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το έργο του καλωδίου δεν θα εξελιχθεί σε οικονομικό, ενεργειακό και γεωπολιτικό Βατερλώ. Το έργο, λοιπόν, θα πρέπει να μας αναβαθμίσει και όχι ν’ αποτελέσει άλλη μια ευκαιρία για την Τουρκία, προκειμένου να αναδειχθεί σε περιφερειακή δύναμη και εμείς σε υποτελείς δορυφόρους της είτε με είτε χωρίς λύση στο Κυπριακό.

*Δρ των Διεθνών Σχέσεων