Γερμανία: Οι Δήμοι στο χείλος της οικονομικής κατάρρευσης
Μια εξαιρετικά ανησυχητική εικόνα διαμορφώνεται για τη γερμανική οικονομία, καθώς πλήθος πόλεων της χώρας βρίσκονται στα πρόθυρα της πτώχευσης. Η κατάσταση αυτή αποδίδεται σε ένα διαρθρωτικό έλλειμμα που προέκυψε από τη συσσώρευση πολλαπλών και μακροχρόνιων κρίσεων.
Οι τοπικές αρχές βιώνουν μια συστημική απώλεια οικονομικής ισορροπίας, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την πόλη του Έσσεν, η οποία προβλέπει έλλειμμα ύψους 123 εκατομμυρίων ευρώ. Συνολικά, το έλλειμμα στους δήμους και τις κοινότητες της Γερμανίας αγγίζει τα 30 δισεκατομμύρια ευρώ, καθιστώντας την υποχρηματοδότηση του τοπικού τομέα ένα χρόνιο πρόβλημα.
Το ευρύτερο οικονομικό περιβάλλον επιδεινώνει το πρόβλημα. Ο πληθωρισμός τον Σεπτέμβριο του 2025 άγγιξε το 2,4%, επιβεβαιώνοντας την αδυναμία της Γερμανίας να εξέλθει από την παρατεταμένη ύφεση.
Η χώρα δέχεται ισχυρές πιέσεις εδώ και χρόνια: αρχικά με την εκτόξευση των δαπανών λόγω της πανδημίας και ακολούθως με την ενεργειακή κρίση που προκλήθηκε από τη διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου, η οποία επέβαλε δαπανηρές επενδύσεις για τη στήριξη της βιομηχανίας και την ενεργειακή μετάβαση.
Ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων δημιούργησε ένα ασφυκτικό οικονομικό περιβάλλον.
Η γερμανική οικονομία, στηριζόμενη παραδοσιακά στις εξαγωγές, παλεύει για τρίτη χρονιά με τη δημοσιονομική ύφεση, προσπαθώντας να αναδιαρθρώσει την εφοδιαστική της αλυσίδα και να προσαρμοστεί στο αυξημένο κόστος.
Καθώς τα κρατικά έσοδα αυξάνονται με ρυθμούς χαμηλότερους από τις ανάγκες, το βάρος πέφτει στους δήμους. Λόγω των συνταγματικών περιορισμών στον δανεισμό σε ομοσπονδιακό επίπεδο, οι τοπικές αρχές καλούνται να χρηματοδοτήσουν κρίσιμους τομείς όπως οι υποδομές, η κοινωνική πρόνοια και η διαχείριση του μεταναστευτικού, χωρίς όμως να διαθέτουν τους απαραίτητους πόρους.
Οι δήμαρχοι μεγάλων γερμανικών πόλεων έχουν ήδη απευθύνει επιστολή στον Καγκελάριο Friedrich Merz, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για επικείμενη οικονομική κατάρρευση. Οι δήμοι είναι υπεύθυνοι για ζωτικές λειτουργίες —από τις μεταφορές και την εκπαίδευση μέχρι τη φροντίδα ηλικιωμένων— και η αδυναμία εκπλήρωσης αυτών των υποχρεώσεων θα έχει εθνικό αντίκτυπο.
Οι αιτίες της κρίσης είναι βαθιές και περιλαμβάνουν:
-
Την αναντιστοιχία μεταξύ των εσόδων των δήμων και των αυξανόμενων υποχρεώσεών τους.
-
Την εκτίναξη του κόστους κατασκευής και υλικών για τα έργα υποδομής.
-
Τις δημογραφικές πιέσεις λόγω γήρανσης του πληθυσμού και μεταναστευτικών ροών.
Χωρίς συντονισμένη στρατηγική μεταξύ ομοσπονδιακής κυβέρνησης και κρατιδίων, και εν μέσω πολιτικών εντάσεων, οι μεταρρυθμίσεις καθυστερούν. Η Γερμανία καλείται πλέον να επιλέξει ανάμεσα σε μια ριζική ανακατανομή των πόρων ή σε δραστικές περικοπές δαπανών σε τοπικό επίπεδο, με τον κίνδυνο κοινωνικών αναταραχών να ελλοχεύει.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα με τις γερμανικές πόλεις που είναι στο “Κόκκινο”
Η οικονομική δυσπραγία χτυπά κυρίως πόλεις που βρίσκονται σε διαδικασία αποβιομηχάνισης (π.χ. στην κοιλάδα του Ρουρ) ή πόλεις-κρατίδια με υψηλές κοινωνικές δαπάνες.
1. Έσσεν (Essen) και η Κοιλάδα του Ρουρ
Το Έσσεν, που αναφέραμε πιο πάνω , είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Η περιοχή της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας (NRW) έχει πληγεί από τη συρρίκνωση της βαριάς βιομηχανίας (άνθρακας, χάλυβας). Αυτό οδήγησε σε μείωση των εσόδων από φόρους επιχειρήσεων και αύξηση των επιδομάτων ανεργίας.
Πολλές πόλεις της περιοχής έχουν «ρευστότητα» μόνο χάρη σε βραχυπρόθεσμα δάνεια (Kassenkredite), τα οποία λειτουργούν ως «υπερανάληψη» για τους δήμους.
2. Βερολίνο (Berlin)
Ως πρωτεύουσα και ομόσπονδο κρατίδιο, το Βερολίνο έχει τεράστιο χρέος.
Αν και τα έσοδα έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, το Βερολίνο κουβαλάει ένα ιστορικό χρέος άνω των 60 δισεκατομμυρίων ευρώ. Η πρόσφατη κρίση στέγασης και η ανάγκη για υποδομές (σχολεία, μεταφορές) πιέζουν περαιτέρω τον προϋπολογισμό.
-
3. Βρέμη (Bremen)
Η Βρέμη κατέχει συχνά το αρνητικό ρεκόρ του υψηλότερου κατά κεφαλήν χρέους στη Γερμανία. Αιτία τα διαρθρωτικά προβλήματα στην τοπική οικονομία και υψηλό κόστος κοινωνικής πρόνοιας.
4. Ντούισμπουργκ (Duisburg)
που θεωρείται μια από τις φτωχότερες πόλεις της Γερμανίας. Η πόλη παλεύει εδώ και δεκαετίες με την αποβιομηχάνιση. Έχει υψηλά ποσοστά ανεργίας και φτώχειας, γεγονός που σημαίνει ότι ο δήμος πρέπει να πληρώνει τεράστια ποσά για κοινωνική στήριξη (Hartz IV / Bürgergeld), ενώ εισπράττει ελάχιστους φόρους.
Σύμφωνα με τη Deutscher Städtetag (Ένωση Γερμανικών Πόλεων) που είναι ο φορέας που εκπροσωπεί τις πόλεις η προειδοποίηση είναι σαφής: Το το 2024 και το 2025 οι δήμοι θα παρουσιάσουν συνολικό έλλειμμα ρεκόρ (εκτιμήσεις για πάνω από 6-10 δισ. ευρώ άμεσα, που μπορεί να φτάσουν τα 30 δισ. σωρευτικά όπως ανέφερε το κείμενο).
Τονίζει δε, ότι οι κοινωνικές δαπάνες που μετακύλησε το κράτος στους δήμους είναι δυσβάσταχτες.
Η KfW (Kreditanstalt für Wiederaufbau – Τράπεζα Επενδύσεων) στην ετήσια έκθεση που δημοσιεύει («KfW-Kommunalpanel») τονίζει το σύμφωνα με την έκθεση του 2024, το επενδυτικό κενό (δηλαδή τα χρήματα που λείπουν για να φτιαχτούν σχολεία, δρόμοι, γέφυρες) στους δήμους ανέρχεται στο ιλιγγιώδες ποσό των 186 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Αυτό δείχνει ότι οι πόλεις όχι απλά χρωστάνε, αλλά έχουν αφήσει τις υποδομές τους να ρημάξουν επειδή δεν έχουν χρήματα να τις συντηρήσουν.
Τέλος το Bertelsmann Stiftung (Ίδρυμα Bertelsmann) δημοσιεύει τον «Οικονομικό Χάρτη των Δήμων» (Kommunaler Finanzreport). Σε αυτόν αναλύει πώς οι φτωχές πόλεις γίνονται φτωχότερες και οι πλούσιες (κυρίως στο Νότο, π.χ. Μόναχο) παραμένουν σταθερές, δημιουργώντας χάσμα ανισότητας.
Πηγές:
-
Handelsblatt, Αναφορές του Ινστιτούτου της Γερμανικής Οικονομίας (IW Köln).
- Υπουργείο Εσωτερικών και Τοπικής Αυτοδιοίκησης της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας (MHKBG NRW), τοπικά μέσα όπως το WDR.
- Ομοσπονδιακή Στατιστική Υπηρεσία της Γερμανίας (Destatis), Weser-Kurier.
- Γερουσία Οικονομικών του Βερολίνου (Senatsverwaltung für Finanzen), Berliner Morgenpost.