Ενώ σύσσωμη η Δύση έχει στρέψει τα πυρά της –μέσω κυρίως αυστηρών κυρώσεων- στην Ρωσία ως αντίποινα για την εισβολή της στην Ουκρανία, το Κρεμλίνο απολαμβάνει της στήριξης μιας ανερχόμενης υπερδύναμης, της Ινδίας. Η προσέγγιση της Ινδίας στο Ουκρανικό, όμως δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη.
Ο Ινδός αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Αναπτυξιακών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Roskilde της Δανίας Somdeep Sen, εξηγεί τους λόγους της ρωσοϊνδικής συμμαχίας, η οποία μετράει πολλές δεκαετίες σφυρηλάτησης.
Με ανάλυσή του στο Al Jazeera, o ακαδημαϊκός καταδεικνύει πως μετά την ανεξαρτησία της Ινδίας το 1947, οι σχέσεις μεταξύ Μόσχας και Νέου Δελχί διαμορφώθηκαν από έναν «υψηλό βαθμό πολιτικής και στρατηγικής εμπιστοσύνης». Έκτοτε, Ρωσία και Ινδία έπαιρναν συνήθως παρόμοιες θέσεις στη διεθνή σκηνή και στον ΟΗΕ, υποστηρίζοντας η μία την άλλη σε επίμαχα διεθνή ζητήματα.
Εξαρχής, η Μόσχα είδε τη συμμαχία της με την Ινδία ως απαραίτητη για την αντιστάθμιση της αμερικανικής και της κινεζικής κυριαρχίας στην Ασία. Από την άλλη, η Ινδία μπορούσε να ασκεί επιρροή στη διεθνή σκηνή καθώς απολάμβανε της υποστήριξης μιας υπερδύναμης όπως ήταν η ΕΣΣΔ.
Μπορεί το Νέο Δελχί να μην κεφαλαιοποιούσε γεωπολιτικά τη αίγλη που του προσέφερε το καθεστώς μόνιμου μέλους στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, ωστόσο, εξασφάλισε διεθνή επιρροή μέσω της στρατηγικής εταιρικής σχέσης που σηνήψε με την ΕΣΣΔ αμέσως μετά την ανεξαρτησία του. Έτσι, η Ινδία έκανε ό,τι μπορεί για να δείξει την υποστήριξή της στη Μόσχα στη διεθνή αρένα. Το 1956, για παράδειγμα, η Ινδία απέφυγε να καταδικάσει δημόσια τη βίαιη καταστολή της ουγγρικής επανάστασης από τη Σοβιετική Ένωση, αν και ο τότε πρωθυπουργός της Ινδίας Jawaharlal Nehru ήταν επικριτικός για τις ενέργειες της Μόσχας κατ’ ιδίαν.
Το 1968, όταν οι σοβιετικές δυνάμεις εισέβαλαν στην Τσεχοσλοβακία για να συντρίψουν την Άνοιξη της Πράγας, μπορεί η τότε πρωθυπουργός Indira Gandhi έδωσε μια αποδοκιμαστική ομιλία στην κάτω βουλή του ινδικού κοινοβουλίου, αλλά απέφυγε να ασκήσει κριτική στη Μόσχα. Η Ινδία απείχε από μεταγενέστερη ψηφοφορία επί ψηφίσματος που καταδικάζει την εισβολή.
Το 1961, αφότου η Ινδία χρησιμοποίησε τον στρατό της για να τερματίσει την πορτογαλική αποικιακή κυριαρχία στις περιοχές Γκόα, Νταμάν και Ντιού, για παράδειγμα, οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Τουρκία κατέθεσαν ένα ψήφισμα που καταδίκασε την Ινδία και καλούσε την κυβέρνησή της να αποσύρει αμέσως τα στρατεύματά της. Όμως η Σοβιετική Ένωση αντιτάχθηκε στην πρόταση.
Δεκαετία 1980: Χτίζοντας το ινδικό ναυτικό με σοβιετικά χέρια
Το 1971, η Ινδία και η Σοβιετική Ένωση υπέγραψαν τη «Συνθήκη Ειρήνης, Φιλίας και Συνεργασίας» επισημοποιώντας τη συμμαχία της Ινδίας με την τότε υπερδύναμη και αναμφισβήτητα εξασφαλίζοντας την κυριαρχία της στη Νότια Ασία.
Όταν η Σοβιετική Ένωση εισέβαλε στο Αφγανιστάν το 1979 για να στηρίξει το νέο φιλοσοβιετικό καθεστώς, πολλοί στην Ινδία –συμπεριλαμβανομένου του πρωθυπουργού Charan Singh– αντιτάχθηκαν σθεναρά στην εισβολή. Ωστόσο, έχοντας ωφεληθεί από πολλά προηγούμενα σοβιετικά βέτο στον ΟΗΕ, η Ινδία για άλλη μια φορά απείχε από την ψηφοφορία στο ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ που καταδικάζει τη Σοβιετική Ένωση. Ήταν η μόνη αδέσμευτη χώρα που το έκανε.
Φυσικά, η πιο διαρκής πτυχή των ινδορωσικών δεσμών ήταν η στρατιωτική συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών. Η Σοβιετική Ένωση λέγεται ότι προμήθευσε την Ινδία κατά τη διάρκεια των ετών με αρκετό στρατιωτικό υλικό για να εξοπλίσει αρκετούς στόλους. Αυτό περιλαμβάνει «αεροπλανοφόρα, τανκς, όπλα, μαχητικά αεροσκάφη και πυραύλους». Ο ρόλος της ΕΣΣΔ ήταν επίσης καθοριστικός στη δημιουργία του ινδικού ναυτικού και, τη δεκαετία του 1980, μίσθωσε ακόμη και ένα πυρηνοκίνητο υποβρύχιο στην Ινδία.
Αυτή η κληρονομιά της σοβιετικής εποχής διατηρήθηκε μετά το 1991. Τα όπλα ρωσικής προέλευσης πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύουν το 60 έως 85 % του υλικού των ινδικών ενόπλων δυνάμεων σήμερα. Σύμφωνα με το SIPRI, η Ρωσία ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος παγκόσμιος εξαγωγέας όπλων στην Ινδία μεταξύ 2016 και 2020. Ως ο μεγαλύτερος εισαγωγέας της, η Ινδία έλαβε το 23 % του ρωσικού υλικού. Μπορεί σε σύγκριση με το 2011-2015, οι εξαγωγές στην Ινδία να μειώθηκαν κατά 53%, ωστόσο, υπάρχουν αρκετές πρόσφατες συμφωνίες στα σκαριά. Αυτό περιλαμβάνει μια συμφωνία για την αγορά υπερσύγχρονων συστημάτων αεράμυνας, μια ρωσική πρόταση για την κατασκευή συμβατικών υποβρυχίων με κινητήρα AIP, καθώς και ένα σχέδιο μίσθωσης δύο ρωσικών πυρηνικών-βαλλιστικών υποβρυχίων.
Η Σοβιετική Ένωση ήταν ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ινδίας μέχρι την κατάρρευσή της. Οι σοβιετικές οικονομικές συνεισφορές και η τεχνική τεχνογνωσία ήταν απαραίτητες για την ίδρυση των εγχώριων βιομηχανιών της Ινδίας, συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου και του φυσικού αερίου και της εξόρυξης. Η ΕΣΣΔ συνέβαλε επίσης στη διασφάλιση της ενεργειακής ασφάλειας της Ινδίας. Ο πρώτος Ινδός πολίτης που ταξίδεψε στο διάστημα, ο Rakesh Sharma, το είχε κάνει μέσω του προγράμματος Intekosmos της Σοβιετικής Ένωσης.
Πολιτισμικές ανταλλαγές
Στον πολιτισμό, οι ανταλλαγές βρέθηκαν επίσης στο επίκεντρο των διμερών σχέσεων Ρωσίας και Ινδίας από την αρχή. Ρώσοι ιστορικοί, φιλόσοφοι και καλλιτέχνες έχουν εκφράσει τον θαυμασμό και τον σεβασμό τους για επαναστατικές και λογοτεχνικές ινδικές προσωπικότητες. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι ινδικές ταινίες μεταγλωττίστηκαν στα ρωσικά και ήταν εξαιρετικά δημοφιλείς στους Μοσχοβίτες. Η ΕΣΣΔ έκανε επίσης πολλά για να διασφαλίσει ότι τα ρωσικά κλασικά κείμενα ήταν διαθέσιμα στην Ινδία, δημιουργώντας εκδοτικούς οίκους που επικεντρώνονταν αποκλειστικά στην ινδική αγορά.
Όπως ανέφερε η Deepa Bhasthi σε ένα πρόσφατο δοκίμιο, «Για μια γενιά που ενηλικιώθηκε στο κατώφλι εκείνης της πολύ περίεργης περιόδου στην Ινδία, όταν ο σοσιαλισμός τελείωσε και ο κόσμος αγκάλιαζε τον καπιταλισμό ολόψυχα, αυτά τα βιβλία παραμένουν ένα είδος συναισθηματικών σύνεργων. Ο κόσμος που απεικονιζόταν στα ρωσικά βιβλία ήταν εξωτικός… διαφορετικός στον καιρό, τα ονόματα, το φαγητό χρόνους, ονόματα, φαγητό και τις βιτρίνες. Αλλά τα οικονομικά προσιτά αυτά βιβλία έκανα τον κόσμο έτσι που οι αναγνώστες του ένιωθαν ότι μπορούσαν να αγγίξουν, να αισθανθούν και να γνωρίσουν καλά».
Υποστήριξη στη διένεξη Πακιστάν-Ινδία για το Κασμίρ
Στην ιστορική διένεξη Πακιστάν-Ινδίας για το Κασμίρ, η Μόσχα στάθηκε σταθερός υποστηρικτής του Νέου Δελχί, όπως καταγράφει ο Somdeep Sen. Το 1955, δηλώνοντας την υποστήριξη του στην Ινδία για το Κασμίρ, ο Σοβιετικός ηγέτης Νικήτα Χρουστσόφ είπε: «Είμαστε τόσο κοντά που αν μας καλέσετε ποτέ από τις κορυφές των βουνών, θα εμφανιστούμε στο πλευρό σας». Έκτοτε, η Μόσχα είναι ένα προπύργιο ενάντια στη διεθνή επέμβαση στο Κασμίρ.
Η Σοβιετική Ένωση άσκησε βέτο στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ το 1957, το 1962 και το 1971 που απαιτούσαν διεθνή επέμβαση στο Κασμίρ, επιμένοντας ότι είναι ένα διμερές ζήτημα που πρέπει να επιλυθεί μέσω διαπραγματεύσεων μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν. Αυτή η στάση της Μόσχας, εκτιμήθηκε από όλο το πολιτικό φάσμα στην Ινδία. Το 1978, ο τότε υπουργός Εξωτερικών Atal Bihari Vajpayee, αν και ακροδεξιός, άφησε κατά μέρος τις ιδεολογικές του διαφορές με τη Σοβιετική Ένωση , και χαιρέτησε μια σοβιετική αντιπροσωπεία στην Ινδία λέγοντας, «η χώρα μας βρήκε τον μόνο αξιόπιστο φίλο στη Σοβιετική Ένωση μόνη της».
Μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η Ρωσία εργάστηκε για να διατηρήσει την ειδική σχέση της με την Ινδία. Το 2000, ο Πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν και ο τότε Ινδός πρωθυπουργός Vajpayee υπέγραψαν μια «Δήλωση Στρατηγικής Συνεργασίας». Το 2010, σηματοδοτώντας μια δεκαετία αυτής της στρατηγικής εταιρικής σχέσης, και οι δύο χώρες υπέγραψαν την «Ειδική και Στρατηγική Συνεργασία».
Ως μέρος αυτής της ειδικής εταιρικής σχέσης, η Ρωσία επιβεβαίωσε τη στάση της υπέρ της Ινδίας στο Κασμίρ. Το 2019, όταν η Ινδία παραμέρισε το άρθρο 370 του Συντάγματός της που έδινε ειδικό καθεστώς στο Τζαμού και στο Κασμίρ, η κυβέρνηση Μόντι αντιμετώπισε σοβαρή κριτική στη διεθνή σκηνή, αλλά η Ρωσία έκρινε για άλλη μια φορά ότι αυτό ήταν «εσωτερικό ζήτημα» για την Ινδία.
Τον Ιανουάριο του 2020, μετά από μια πίεση υπό την ηγεσία της Κίνας για διεθνή επέμβαση στο Κασμίρ, ο Ντμίτρι Πολυάνσκι, ο πρώτος αναπληρωτής μόνιμος εκπρόσωπος της Ρωσίας στον ΟΗΕ, έγραψε στο Twitter: «Το ΣΑ του ΟΗΕ συζήτησε για το Κασμίρ σε κλειστές διαβουλεύσεις. Η Ρωσία υποστηρίζει σταθερά την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν. Ελπίζουμε ότι οι διαφορές μεταξύ τους θα διευθετηθούν μέσω διμερών προσπαθειών».
Την ίσια στιγμή, ενώ απεσταλμένοι πολλών χωρών ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να επισκεφθούν το Κασμίρ, ο Ρώσος πρέσβης στην Ινδία αρνήθηκε να το πράξει. «Δεν νιώθω ότι υπάρχει λόγος να ταξιδέψω. Αυτό είναι ένα εσωτερικό ζήτημα που ανήκει στο Σύνταγμα της Ινδίας… Αυτό δεν είναι ένα ζήτημα για τη Ρωσία. Όσοι πιστεύουν ότι αυτό είναι ένα ζήτημα, όσοι ανησυχούν για την κατάσταση στο Κασμίρ, όσοι αμφιβάλλουν για τις ινδικές πολιτικές στο Κασμίρ μπορούν να ταξιδέψουν και να το διαπιστώσουν μόνοι τους. Εμείς δεν το αμφισβητούμε ποτέ» είπε ο πρέσβης.
Ρεκόρ ψήφων στον ΟΗΕ υπέρ της Μόσχας
Όπως φάνηκε και παραπάνω, η σχέση μεταξύ Ρωσίας και Ινδίας, φαίνεται από τα πολλά βέτο στον ΟΗΕ και τις πολιτικές δηλώσεις αλληλοϋποστήριξης, από την εποχή της ΕΣΣΔ έως σήμερα. Διατηρώντας ένα ρεκόρ ψήφων υπέρ της Μόσχας τη δεκαετία του 2000, η Ινδία καταψήφισε ένα ψήφισμα της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ που καταδίκαζε τη «δυσανάλογη χρήση βίας» από τη Ρωσία στον δεύτερο πόλεμο της Τσετσενίας. Το 2008, μαζί με τη Βόρεια Κορέα, το Ιράν και τη Μιανμάρ, καταψήφισε επίσης ένα ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ που δήλωνε το «δικαίωμα επιστροφής» των εκτοπισθέντων από την εισβολή της Ρωσίας στην Αμπχαζία.
Η Ινδία απείχε επίσης από την ψηφοφορία στα ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ το 2013 και το 2016 που επικρίνουν το καθεστώς Άσαντ που υποστηρίζεται από τη Ρωσία. Όπως αναμενόταν, το 2014 η Ινδία απείχε από το ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ που καταδίκαζε τη ρωσική εισβολή στην Κριμαία και, το 2020, καταψήφισε ένα ψήφισμα του ΟΗΕ υπό την αιγίδα της Ουκρανίας που καταδικάζει τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κριμαία.
Ποια τα συμφέροντα της Ινδίας σήμερα με τη Μόσχα
Υπό το πρίσμα αυτής της μακράς ιστορίας ισχυρών διπλωματικών, στρατιωτικών, πολιτιστικών και οικονομικών δεσμών, λέει ο Somdeep Sen, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η ινδική κυβέρνηση και το ευρύτερο κοινό επέλεξαν να σταθούν στο πλευρό της Ρωσίας καθώς αντιμετώπιζε την καταδίκη της διεθνούς κοινότητας.
Η Ινδία θέλει να διατηρήσει μια θετική σχέση με τη Ρωσία, επειδή χρειάζεται τη στήριξη της Μόσχας για την επίλυση των εδαφικών της συγκρούσεων με τους γείτονές της, ιδιαίτερα την Κίνα. Θέλει επίσης να συνεχίσει να απολαμβάνει οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη από τη Ρωσία. Επιπλέον, καθώς η Ρωσία υποστήριξε επανειλημμένα την Ινδία στον ΟΗΕ για ζητήματα όπως το Κασμίρ, πολλοί Ινδοί νιώθουν σαν να είναι τώρα η σειρά τους να ανταποδώσουν την εύνοια.
Η διατήρηση της υποστήριξης προς τη Ρωσία δεν θα είναι εύκολη για την Ινδία τις επόμενες εβδομάδες και μήνες – ειδικά καθώς η Μόσχα, που αντιμετωπίζει εξοντωτικές κυρώσεις, κινδυνεύει να χαρακτηριστεί επίσημα κράτος παρίας.
Ο Somdeep Sen υπογραμμίζει όμως, ότι η Ινδία, έχει εμπειρία στη διατήρηση εταιρικών σχέσεων με κράτη παρίες. Το έκανε με το Ιράν, για παράδειγμα, παρά την αυξανόμενη πίεση από τις ΗΠΑ. Επιπλέον, υπό την ηγεσία του Μόντι, η Ινδία καλλιέργησε ισχυρές σχέσεις με άλλους αυταρχικούς ηγέτες όπως ο Πούτιν, ο οποίος είχε δεχθεί μεγάλη κριτική από τη διεθνή κοινότητα λόγω της ρητορικής και των πράξεών τους, σε θέματα όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, η δημοκρατία και η μετανάστευση, τα τελευταία χρόνια.
Ο Μόντι ανέπτυξε στενούς δεσμούς με τον Ντόναλντ Τραμπ, αλλά και τον ακροδεξιό ηγέτη του Ισραήλ Μπέντζαμιν Νετανιάχου, βάζοντας τα θεμέλια για μια ισχυρή οικονομική και στρατηγική συμμαχία Ινδίας-Ισραήλ. Το 2020, ο ακροδεξιός Πρόεδρος της Βραζιλίας Jair Bolsonaro ήταν επίτιμος καλεσμένος στον ετήσιο εορτασμό της ημέρας της Δημοκρατίας της Ινδίας στο Νέο Δελχί.
Βέβαια, όπως επισημαίνει ο Ινδός καθηγητής, όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι η Ινδία θα διατηρήσει την υποστήριξή της στη Ρωσία σε ό,τι κι αν κάνει. Τα τελευταία χρόνια, το Νέο Δελχί ενισχύει με ταχείς ρυθμούς τους δεσμούς του με τη Δύση και μπορεί σύντομα να γίνει πολύ δαπανηρό για να διατηρήσει τους παραδοσιακούς δεσμούς του με τη Μόσχα. Πράγματι, εάν η Ρωσία δεν καταφέρει να σημειώσει μια αποφασιστική νίκη στην Ουκρανία ή δώσει μάχη για να διατηρήσει την οικονομική και στρατιωτική της επιρροή στην Ασία λόγω κυρώσεων, το Νέο Δελχί μπορεί να αισθανθεί την ανάγκη να επανεκτιμήσει τη στάση του απέναντι στον Πούτιν.
Αλλά, τουλάχιστον προς το παρόν, κανείς δεν πρέπει να εκπλήσσεται που η Ινδία «στέκεται στο πλευρό της Ρωσίας» και «υποστηρίζει τον Πούτιν» καταλήγει ο Somdeep Sen.
