Facebook: Οι αποκαλύψεις, οι δίκες, το μπλακάουτ και τα παιχνίδια εξουσίας

Καθώς το Facebook βρίσκεται όλο και πιο συχνά στην επικαιρότητα για τους λάθος λόγους αντιμετωπίζοντας κάθε είδους κατηγορίες για επιβλαβείς και επικίνδυνες για το κοινό πρακτικές, θέτουμε ορισμένα βασικά ερωτήματα για το εν εξελίξει δράμα. Σε μια απόπειρα να γίνει κατανοητό τι ακριβώς διακυβεύεται πίσω από τις πολυσυζητημένες «δίκες» της πιο δημοφιλούς πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης στον κόσμο.

Είναι το Facebook η «αυτοκρατορία του κακού;»

Στην πραγματικότητα, στο Facebook προσάπτουν μια σειρά από κατηγορίες, με κοινό άξονα ότι η πλατφόρμα λειτουργεί ως μια οποιαδήποτε κερδοσκοπική επιχείρηση. Οτι δηλαδή κυνηγά χωρίς κανέναν ηθικό φραγμό όλο και μεγαλύτερη κερδοφορία, ακόμη κι αν συχνά θέτει σε κίνδυνο τους χρήστες του παρέχοντας ανεπαρκή προστασία για τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Το όλο ζήτημα δεν είναι καινούριο. Το Facebook έχει επανειλημμένως γίνει στόχος δριμύτατων επικρίσεων σχετικά με την προστασία των χρηστών του και την αστυνόμευση για επιβλαβείς προς το κοινωνικό σύνολο πληροφορίες, οι οποίες διακινούνται ανεξέλεγκτα. Ενα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα «στριμώγματος» του Facebook από την αμερικανική νομοθετική εξουσία ήταν όταν ο ιδρυτής και ιθύνων νους του, ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ, κλήθηκε να απολογηθεί ενώπιον ειδικής επιτροπής της Γερουσίας. Τον Απρίλιο του 2018 ο Ζάκερμπεργκ δεχόταν καταιγισμό αιχμηρών ερωτημάτων γύρω από τους εσωτερικούς μηχανισμούς ασφαλείας του Facebook και το τι κάνει για να εμποδίσει την εκμετάλλευση των χρηστών από τρίτους, πώς καταπολεμά τη διάδοση της μισαλλοδοξίας, πώς προστατεύει τους εφήβους και τα παιδιά από παιδεραστές, τι έκανε για να αναχαιτίσει τους Ρώσους χάκερ που επηρέασαν τους

Αμερικανούς ψηφοφόρους υπέρ του Ντόναλντ Τραμπ στις εκλογές του 2016, πώς αποκλείει τα fake news και τις κακόβουλες φήμες κ.λπ. Η αφορμή για την κλήση του Ζάκερμπεργκ στη Γερουσία το 2018 ήταν το σκάνδαλο Cambridge Analytica, μιας εταιρείας συμβούλων η οποία απέκτησε πρόσβαση σε 87 εκατομμύρια προφίλ στο Facebook. Παρά τη συγγνώμη που ζήτησε δημοσίως ο Ζάκερμπεργκ για τη διαρροή και την υπόσχεσή του να φροντίσει για τη βελτίωση των πρωτοκόλλων ασφαλείας, τον Ιούλιο του 2019 οι ΗΠΑ επέβαλαν στο Facebook πρόστιμο-μαμούθ 5 δισ. δολαρίων. Πρόσφατα, ωστόσο, ένα πρώην στέλεχος του Facebook, η Φράνσες Χάουγκεν, δημοσιοποίησε μια σειρά από απόρρητα έγγραφα που αποδεικνύουν ότι ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ δεν συμμορφώθηκε ποτέ προς τις υποδείξεις των αμερικανικών αρχών. Και ενώ γνώριζε, φέρ’ ειπείν, ότι βάσει ερευνών η ψυχική υγεία μεγάλου μέρους ανήλικων χρηστών απειλείται στο Facebook και το Instagram o Ζάκερμπεργκ παρέκαμψε τα ευρήματα, ακριβώς επειδή δεν εξυπηρετούσαν τα επιχειρηματικά του σχέδια. Τα οποία προβλέπουν ανάπτυξη των social media του ομίλου Facebook με νέα ψηφιακά προϊόντα, ειδικά για να προσελκύουν τους εφήβους. Στο ζήτημα αυτό εντοπίζεται το όποιο σκάνδαλο και το ασφυκτικά στενό μαρκάρισμα της αμερικανικής Γερουσίας στον Ζάκερμπεργκ κατά το τρέχον διάστημα. Παρ’ όλα αυτά, μέχρι στιγμής ο ίδιος δεν έχει κληθεί εκ νέου σε απολογία.

Υπάρχει power game εξουσίας με το αμερικανικό κράτος;

Προφανώς, και υπάρχει. Παγίως και εξ ορισμού η θεσμική εξουσία των ΗΠΑ αντιμετωπίζει με καχυποψία ή ακόμη και με ανοιχτή εχθρότητα οποιαδήποτε μορφή γιγάντωσης και συγκέντρωσης υπερβολικά μεγάλης δύναμης σε έναν φορέα ή άτομο. Πολιτικά πρόσωπα, γερουσιαστές κ.λπ. έχουν επανειλημμένως χαρακτηρίσει το Facebook ως μια ανεξέλεγκτη αυτοκρατορία, και συγκεκριμένα ως ένα οικουμενικό μονοπώλιο. Ταυτόχρονα με τις κατηγορίες περί αδιαφάνειας και πλημμελούς μέριμνας για την προστασία των προσωπικών δεδομένων των δισεκατομμυρίων χρηστών του, οι ΗΠΑ διεκδικούν μεγαλύτερο μερίδιο από τα κέρδη του Facebook, υπό μορφή εταιρικής φορολόγησης. Και είναι γνωστό ότι από το αμερικανικό αντίστοιχο ΣΔΟΕ δεν έχει ξεφύγει ποτέ κανείς, από διασημότητες της σόουμπιζ έως τον Αλ Καπόνε. Ωστόσο, ένα από τα δισεπίλυτα προβλήματα που εμποδίζουν τις αμερικανικές αρχές προκειμένου να υποχρεώσουν ακόμη πιο δυναμικά το Facebook, και προσωπικά τον Ζάκερμπεργκ, σε συμμόρφωση, είναι η απαρχαιωμένη αντιμονοπωλιακή νομοθεσία. Γι’ αυτό και το σίριαλ με τις συχνές κλήσεις σε απολογία της διαδικτυακής πλατφόρμας και του ιδρυτή της ενώπιον ειδικών επιτροπών του Κογκρέσου αποδεικνύονται, η μία μετά την άλλη, παραστάσεις δικαστικού δράματος, κατά βάθος άνευ ουσίας.

Ήταν τυχαίο το πολύωρο μπλακάουτ;

Επισήμως, ναι, το κρασάρισμα των τριών βασικών social media του ομίλου Facebook ήταν τυχαίο. Τα μέσα σίγησαν για περισσότερο από έξι ώρες προκαλώντας μια κυριολεκτικά οικουμενική και πολυεπίπεδη αναταραχή. Η εξήγηση που δόθηκε μετά την αποκατάσταση της βλάβης ήταν υπερβολικά τεχνική και εξαιρετικά δυσνόητη. Οι πιο καχύποπτοι παρατηρητές, ρισκάροντας το φλερτ ακόμη και με τις θεωρίες συνωμοσίας, συνέδεσαν το μπλακάουτ των Facebook, Instagram και WhatsApp με την ακρόαση της Χάουγκεν στη Γερουσία και την αρνητική δημοσιότητα που προκάλεσαν οι αποκαλύψεις της. Στη διάρκεια της διακοπής λειτουργίας, τo Facebook έχασε κατ’ εκτίμηση 60-80 εκατ. δολάρια σε διαφημίσεις, ενώ και η χρηματιστηριακή θέση του ομίλου κλονίστηκε αντιστοίχως. Ο δε Ζάκερμπεργκ, εξαιτίας του crash αλλά όχι μόνο, έγινε φτωχότερος κατά 6 δισ. πέφτοντας στην 5η θέση της κατάταξης των ζάπλουτων ανά τον κόσμο, με την περιουσία του να περιορίζεται πλέον στα 122 δισ. δολάρια. Παρ’ όλα αυτά, το μπλακάουτ θα μπορούσε να είναι σκηνοθετημένο προκειμένου να δείξει πόσο απολύτως εξαρτημένη είναι πια η ανθρωπότητα από τα συγκεκριμένα social media. Και ότι μια λύση ανάγκης μπορεί να είναι η πρόσκαιρη καταφυγή στο Twitter, στο Telegram, στο TikTok κ.λπ., αλλά η «Αγία Τριάδα» των Facebook, Instagram και WhatsApp είναι πρακτικά αναντικατάστατη.

Είναι πρωταθλητής στα social media;

To Facebook είναι ο απόλυτος κυρίαρχος στο ψηφιακό οικοσύστημα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης διαθέτοντας σχεδόν 3 δισεκατομμύρια ενεργούς χρήστες. Επειδή όμως το Facebook στη διάρκεια των 17 ετών λειτουργίας του έχει εξελιχθεί πλέον σε όμιλο επιχειρήσεων, μεταξύ των 91 εταιρειών που κατά καιρούς έχει εξαγοράσει ή δημιουργήσει συμπεριλαμβάνονται εξαιρετικά δημοφιλή social media όπως το WhatsApp (2 δισεκατομμύρια χρήστες), το Instagram (1,4 δισεκατομμύριο) και το Messenger (1,3 δισεκατομμύριο). To top-12 των social media έχει ως εξής:

■ 1. Facebook,
■ 2. YouTube (2,23 δισεκατομμύρια χρήστες),
■ 3. WhatsApp,
■ 4. Instagram,
■ 5. Messenger,
■ 6. WeChat (1,24 δισεκατομμύριο),
■ 7. TikTok (732 εκατομμύρια),
■ 8. QQ (606 εκατομμύρια),
■ 9. Douyin (600 εκατομμύρια),
■ 10. Telegram (550 εκατομμύρια),
■ 11. Sina Welbo (530 εκατομμύρια),
■ 12. Snapchat (514 εκατομμύρια).

Το πασίγνωστο Twitter κατατάσσεται πολύ χαμηλά, στη 16η θέση, με μόλις 397 εκατομμύρια ενεργούς χρήστες. Συνδυαστικά, λοιπόν, το μέγεθος και το εύρος της ισχύος που έχει αποκτήσει το Facebook είναι κολοσσιαίο και άνευ οποιουδήποτε προηγουμένου μαζικότητας. Θα αρκούσαν μόνο οι 2,853 δισεκατομμύρια απευθείας εγγεγραμμένοι χρήστες του για να αποδείξουν ότι το Facebook διασυνδέει και επηρεάζει ένα μέρος της ανθρωπότητας που ξεπερνά το 36% του συνολικού πληθυσμού στον πλανήτη.

Επίσης, το Facebook παραμένει σε φάση ανάπτυξης προσελκύοντας όλο και περισσότερους νέους χρήστες, με ρυθμό περίπου 8% ετησίως. Απασχολεί πάνω από 63.000 υπαλλήλους, η τρέχουσα χρηματιστηριακή αξία του είναι 870,5 δισ. δολάρια -μολονότι πριν από λίγο καιρό είχε υπερβεί το 1 τρισ.-, με ετήσια καθαρά κέρδη 32,6 δισ. δολάρια μόνο για το 2020. Ακόμη, απορροφά το 25% της παγκόσμιας διαφημιστικής δαπάνης δημιουργώντας ένα ξεχωριστό, απέραντο οικονομικό πεδίο συναλλαγών. Χαρακτηριστικό της επιρροής του είναι το γεγονός ότι ο μεγαλύτερος αριθμός χρηστών του εντοπίζεται στην Ινδία, όπου 320 εκατομμύρια άνθρωποι πιστεύουν ότι το Διαδίκτυο αρχίζει και τελειώνει στο Facebook, αφού μέσα σε αυτό βρίσκουν ό,τι χρειάζονται για την καθημερινότητά τους: επικοινωνία, ενημέρωση, επιχειρηματικότητα, καταναλωτικά αγαθά, ακόμη και έτοιμο φαγητό από τα καταστήματα που λειτουργούν αποκλειστικά μέσω Facebook.

Ποια είναι η Φράνσες Χάουγκεν που βγάζει τα άπλυτα στη φόρα;

Πρόκειται για μια 37χρονη Αμερικανίδα με σοβαρές σπουδές στην Τεχνολογία των Υπολογιστών και προϋπηρεσία στην Google και το Pinterest, η οποία εργάστηκε για διάστημα περίπου δύο ετών ως μεσαίο προς ανώτερο στέλεχος στον οργανισμό του Facebook. Aποχώρησε τον προηγούμενο Μάιο, δυσαρεστημένη και απογοητευμένη, αφού διαπίστωσε από πρώτο χέρι ότι το κυνήγι του κέρδους είναι ο υπέρτατος νόμος και το απόλυτο κίνητρο πίσω από κάθε απόφαση που λαμβάνεται από τα ανώτατα κλιμάκια, δηλαδή από τον ίδιο τον Ζάκερμπεργκ. Τα καθήκοντα της Χάουγκεν στο Facebook αφορούσαν τη δημιουργία ενός ψηφιακού τείχους προστασίας απέναντι στις δόλιες απόπειρες παρέμβασης στις εκλογές. Εν τέλει, όμως, αφού συνειδητοποίησε ότι ο οργανισμός επί της ουσίας δεν κάνει τίποτα για να διορθώσει τις αστοχίες και τις αδυναμίες του, ιδιαίτερα στον τομέα της προστασίας προσωπικών δεδομένων, η ίδια αποφάσισε ότι το αμερικανικό κράτος και ολόκληρη η υφήλιος πρέπει να μάθουν τα εσωτερικά, καλά κρυμμένα ελαττώματα του Facebook. Αποχωρώντας η Χάουγκεν πήρε μαζί της πάρα πολλά έγγραφα, τα οποία τεκμηριώνουν τις κατηγορίες που εξαπολύει περί αχαλίνωτης κερδοσκοπίας και αδιαφορίας για την ασφάλεια των χρηστών. «Τα ντοκουμέντα που δημοσιοποιώ», λέει η ίδια, «αποδεικνύουν ότι το Facebook έχει επανειλημμένως παραπλανήσει το κοινό γύρω από τα πορίσματα ερευνών που το ίδιο διεξάγει.

Οποτε τίθεται δίλημμα ανάμεσα στο οικονομικό όφελος και την προστασία των χρηστών, το Facebook αποφασίζει πάντα υπέρ του πρώτου. Αυτό ισχύει για ζητήματα όπως η ασφάλεια των παιδιών στο Διαδίκτυο, η αποτελεσματικότητα των μηχανισμών ελέγχου που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη και ο ρόλος του Facebook στη διασπορά διχαστικών και ακραίων μηνυμάτων». Ανάμεσα στα καυτά έγγραφα που η Χάουγκεν έδωσε στην εφημερίδα «Wall Street Journal» ξεχωρίζουν έρευνες οι οποίες δείχνουν ότι το 32% των έφηβων κοριτσιών που δεν είχαν θετική αυτοαντίληψη για το σώμα τους το Instagram τα έκανε να νιώθουν ακόμη χειρότερα. Η αναπόφευκτη σύγκριση με τα εξιδανικευμένα πρότυπα που κατά κόρον προβάλλονται μεγεθύνουν το σύμπλεγμα κατωτερότητας στις ανήλικες προξενώντας ψυχολογικά τραύματα, κατάθλιψη, ακόμη και τάσεις αυτοκτονίας. «Επιδεινώνουμε τα θέματα που μπορεί να έχει με το σώμα του 1 στα 3 κορίτσια», αναφέρει, μεταξύ άλλων, η απόρρητη έρευνα. Μάλιστα, σύμφωνα με τη μαρτυρία της Χάουγκεν, το μόνο που έκανε το Facebook γι’ αυτό ήταν να συνεχίζει απρόσκοπτα τον σχεδιασμό της πλατφόρμας δικτύωσης ειδικά για ανηλίκους – βασιζόμενο στο γεγονός ότι στην πλειονότητά τους, σε ποσοστό άνω του 40%, οι χρήστες του Instagram είναι νεότεροι των 22 ετών. Κάτι ιδιαίτερα σημαντικό για τον προσανατολισμό του ομίλου γενικώς, δεδομένου ότι, αντίστοιχα, οι νεαροί απομακρύνονται από το Facebook, κάτι που αποτυπώνεται στη μείωση κατά 45% των νεότερων χρηστών του μέσου τα τελευταία δύο χρόνια. Γι’ αυτό και ο Ζάκερμπεργκ επείγεται να δημιουργήσει καινούρια, απολύτως νεανικά social media.

Πώς αντικρούει τις κατηγορίες ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ;

Ούτε λίγο ούτε πολύ, ο Ζάκερμπεργκ ισχυρίζεται ότι η Χάουγκεν δεν ξέρει τι λέει, διότι αντικειμενικά δεν θα μπορούσε να ξέρει τι λέει εφόσον τα ζητήματα στα οποία αναφέρεται ήταν εκτός των αρμοδιοτήτων της για όσο διάστημα εργάστηκε στην εταιρεία. «Πολλά απ’ όσα λέει η κυρία Χάουγκεν δεν έχουν λογικό ειρμό», δηλώνει ο φυσικός ηγέτης του Facebook. Τονίζοντας περαιτέρω ότι «οι περισσότεροι από εμάς εδώ στην εταιρεία δεν αναγνωρίζουμε καν την ψεύτικη εικόνα που παρουσιάζει η Φράνσες Χάουγκεν». Ωστόσο, προκειμένου να κατευνάσει τη θύελλα που μαίνεται εναντίον του Facebook βλάπτοντας την υπόληψή του ως μέσου, ο ίδιος υπόσχεται ότι θα συνεχίσει τις προσπάθειές του να διερευνά εσωτερικά την πλατφόρμα για πιθανές επιβλαβείς παρενέργειες στους χρήστες της. Και καταλήγει επιχειρώντας ρελάνς: «Συμφωνούμε σε ένα πράγμα: ότι είναι ώρα να θεσπίσουμε ενιαίους κανονισμούς για το Διαδίκτυο. Αντί να περιμένουμε από την ψηφιακή βιομηχανία να πάρει μέτρα κοινωνικού χαρακτήρα, κάτι που υπάγεται στην ειδικότητα των νομοθετών, πρέπει το Κογκρέσο να αναλάβει δράση».